Reportaža Dela u slavu seljaka i njihovog teškog rada
Njegova škola života bile su priče o setvama i neizvesnim žetvama, što ga je teralo da seljake veliča u svojim prikazima
Njegovi kulaci s ogromnim stopalima i dlanovima a majušnom glavom ušli u Enciklopediju naivne umetnosti sveta. Slikar-naivac, koji je za svoj rad dobio istu nagradu kao i Salvador Dali, želeo je da dočara težak rad u poljoprivredi, za koji upotreba glave i nije neophodna
Kovačica je jedinstveno mesto u svetu po broju slikarskih talenata po kvadratnom kilometru i glavi stanovnika. Od mnoštva darovitih žitelja sa specifičnim izrazima izdvaja se Martin Jonaš (1924–1996), čiji su prizori kulaka s ogromnim stopalima i dlanovima a majušnom glavom ušli u Enciklopediju naivne umetnosti sveta.
Dve teorije objašnjava- ju otkud su Jonaševi seljaci tako karakteristično nesrazmerni. Prva je naučna, i na osnovu nje tvrdi se da je predimenzioniranim ekstremitetima slikar-naivac želeo da dočara težak rad u poljoprivredi, za koji upotreba glave i nije neophodna.
Druga je lična, i otkriva Jonašev detinji običaj. „Kad bi njegovom ocu, ćurčiji (krznaru), dolazile komši- je, mali Martin bi se skrivao ispod stola i slušao razgovore odraslih, nesvesnih da je u prostoriji dete“, objašnjava Ana Žolnaj Barca, direktorka Galerije naivne umetnosti u Kovačici i muzejske depandanse Spomen-doma Martina Jonaša.
„Dobro se sećam tih teških dlanova kako vise ispod stola i odmaraju. Vidim ih i dan-danas i stalno ih slikam“, govorio je slikar nakon što je postao poznat. Njegova škola života bile su priče o setvama i često neizvesnim žetvama, bolestima i nepogodama, što je seljački trud još više otežavalo. To je Martina teralo da seljake veliča u svojim prikazima, predstavljenim na više od 450 samostalnih i kolektivnih izložbi.
Moglo je i drugačije da
krene, jer je u seoskom ambijentu slikanje značilo – gubljenje vremena. Presudne su mogle da budu i batine koje je Martin dobio od oca. Naime, mališan je nacrtao bundu jedne od očevih mušterija, iz donje perspektive. Iz rukava bunde virile su glave Martinovih sestara, dok je iz okovratnika gledalo lice njegovog brata.Vlasnik je, uprkos izmaštanim dodacima, prepoznao svoj krzneni kaput na crtežu, pa se požalio ocu malog umetnika. Batine, međutim, nisu sprečile dečaka da stvara, iako se zvaničnim početkom slikanja smatra njegova dvadeset prva godina. Tada je rad na zemlji zamenio slikanjem na štafelaju.
Martin je i prvi kovačički naivac koji nije preslikavao gondole i srednjovekovne zamkove sa fotografija, što je bio običaj njegovih kolega, pionira naivnog slikarsta u ovom banatskom selu, nastanjenom Slovacima još iz vremena Marije Terezije.
Raseljeni po obodu Austrougarskog
carstva, Slovaci su u svoj novi kraj početkom 19. veka doneli urednost svoje protestantske veroispovesti. Doneli su i svoj folklor, rituale i vrlo izražen osećaj za boje. U dugim zimskim danima oni bi oslikavali zidove soba i dovratke, pre nego što su se latili platna i četkice.
Godine 1952, na 150-godišnjicu od osnivanja sela, a osam od oslobođenja u Drugom svetskom ratu, u Kovačici je organizovana izložba 12 slikara-amatera. Postav-
ka je privukla veliku pažnju publike, među kojom je bio i Stojan Trumić, akademski slikar i likovni pedagog iz Pančeva. Trumić je slikarima iz Kovačice sugerisao da se okanu preslikavanja i nadalje „slušaju glas svoje duše“. Ovo je preokrenulo sveopšti pristup slikanju, a Martina ohrabrilo da „slika kako razmišlja“, što ga je, takođe, izdvojilo od drugih koji su na platnima prikazivali ono što vide.
Martin je bio jedan od osnivača Galerije naivne
umetnosti u Kovačici, čiji su uspesi ubrzo postali svetski.
Međutim, Jonaš je jedini dobitnik zlatne medalje na Međunarodnoj izložbi crteža u Italiji, 1978. godine, pored Salvadora Dalija i Renata Gatusa. Njegovih 28 poklonjenih slika danas su deo zbirke Galerije u Kovačici, a nekoliko hiljada drugih su po raznim svetskim kolekcijama. Spomen-dom, to jest njegovu rodnu kuću, krasi 156 originalnih Jonašovih dela rađenih u tehnici ulja na platnu, veliki broj grafika, zatim 117 slika vojvođanskih slikara, kao i bogata zbirka ikona koje je sakupljao tokom svog života.
Spomen-dom je popločan plavičastom keramikom i ne razlikuje se po atmosferi od doba kada je ovde Martin Jonaš živeo i stvarao. Česti motiv slika je i kukuruz, nekad veći i od čoveka, a nekad i sa krilima, kao simbol banatskog preživljavanja. „Za života Martin je svoje slike kačio i na tremu, i u dvorištu“, ističe Ana Žolnaj Barca kao jedinu razliku između nekada i sada.
Iako je opšta pomama za fenomenom naivnih slikara iz Kovačice odavno utihnula, i danas poseta obara rekorde. Godišnje kroz Spomen-dom Martina Jonaša, kao i kroz Galeriju, prođe blizu 20.000 turista, što trostruko premašuje broj stanovnika tog malog mesta.