MIROSLAV OLENJIN

NEDELJA RAZMIMOILAŽENJA

Da li još verujete da je hrabri Miloš Obilić rasporio turskog sultana Murata I na Kosovu polju? Možda je, zaista, najveći srpski osvajač, car Dušan, usmrtio svog oca? Da li je Draža Mihailović bio prvi ustanik u Evropi u Drugom svetskom ratu?

Poznati istoričar Dejan Ristić ovom knjigom, sazdanom na naučnim saznanjima i otkrićima, u 20 poglavlja ide još dalje, dublje, strastvenije i ubedljivije da naše istorijske zablude i nepoznanice iznese pred nas. Knjigu „Zablude srpske istorije” Dejana Ristića možete poručiti direktno od izdavača „Vukotić Media” na internet adresi www.vukoticmedia.rs.

13. SEPTEMBAR 2020. /

/

u povlačenju postoji, naime, ozbiljno višedecenijsko razmimoilaženje između istorijske nauke i javnosti. I dok istorijska nauka već duže vreme uporno ukazuje na to da je prvorazrednu zaslugu za spasavanje junačkih srpskih ratnika i iznemoglih izbeglih civila krajem 1915. i početkom 1916. imala Kraljevina Italija, dotle brojne generacije Srba i dalje žive u uverenju da blagodarnost, na prvom mestu, dugujemo Republici Francuskoj.

Uticaj Francuske na srpsku posleratnu intelektualnu elitu bio je veoma snažan. Stavovi srpske javnosti počivali su, pored ostalog, i na oduševljenju Francuskom i njenom moći, kao i na iskrenoj zahvalnosti na francuskoj pomoći u opremanju Srpske vojske, koju je Kraljevina Srbija platila do poslednje pertle na vojničkoj cokuli. Francuski oficiri uživali su poseban ugled u srpskom oficirskom koru, čiji su pripadnici prethodno školovani u francuskim vojnim školama. Ne treba zaboraviti ni činjenicu da je i sam kralj Petar I Veliki Oslobodilac pohađao elitnu francusku vojnu akademiju Sen Sir (École spéciale militaire de Saint-cyr).

Istovremeno, tradicionalno frankofilstvo srpske kulturne, umetničke i intelektualne elite, koje je otpočelo u poslednjim decenijama 19. stoleća, kao i sam politički, kulturni, diplomatski, privredni i vojni značaj Francuske u godinama koje su usledile neposredno po okončanju Prvog svetskog rata, snažno su uticali na formiranje istorijski dobrim delom pogrešne slike o francuskim „zaslugama“za spasavanje srpskih ratnika i izbeglih civila koji su preživeli Albansku golgotu. Tako se po ko zna koji put politika umešala u postepeno uspostavljanje zajedničkog istorijskog sećanja na doba obeleženo bezmernim junaštvom, rodoljubljem i žrtvovanjem.

Pesma pod naslovom „Kreće se lađa francuska“zapravo je prepev tugovanke „Izgnanici“, koju je napisao pešadijski pukovnik Branislav Milosavljević (1879–1944). Ovaj srpski oficir ispevao ju je tokom boravka u grčkoj varoši Mikri 1917, dok je srpska vojska čekala da bude raspoređena na Solunskom frontu. Mikra je do 2011. postojala kao grčka lokalna samouprava, da bi kasnije bila prisajedinjena susednoj opštini Termi.

Čitaoca upućujemo na tekst originalne pesme kako bi ga uporedio s rečima koje su kasnije izmenjene. Opredelili smo se da citiramo verziju pesme „Kreće se lađa francuska“, koja se najčešće izvodi.

Kreće se lađa francuska

Pesma „Izgnanici“prvi put je objavljena u zbirci pesama „Mač i lira“, publikovanoj u Beogradu 1922. U izdanju iz 1930. već je napisana napomena da je pesma svima bila dobro poznata, ali da se još tada pevala sa izmenjenim tekstom... Originalna pesma „Izgnanici“posvećena je, naime, srpskim ranjenicima i civilima koji su od kraja 1915. prevoženi na daleko i njima nepoznato afričko tlo – u današnji Alžir i Tunis (Bizertu, Menzel Burgibu, grad Alžir i druge baze koje su Francuzi tada imali na samom severu Crnog kontinenta).

Zbog delovanja brojnih neprijateljskih nemačkih podmornica, mnogi nisu ni uspeli da stignu na svoje konačno odredište i tako pronađu spas. Njima je pukovnik Milosavljević posvetio dirljive i potresne stihove svoje pesme „Izgnanici“.

Rano izjutra 27. decembra 1915. g. sa Francuske krstarice „Žil Mišle“tri produžena piska sirene, koji su odjekivali kroz zimsko praskozorje čudnovatim zvukom, mase izmešanih tonova, objavili su onima koji su u krstarici još spavali dubokim snom čoveka koji se posle ogromnih fizičkih napora i grozne duševne depresije najzad nađe u zaklonu i sigurnosti, da je velika ratna lađa uplovila u neko pristanište. Sa radoznalošću i žurbom istrčaše svi putnici broda na krov iako se još uvek jasno nije mogla da vidi varoš pored koje je brod prolazio. Rekoše da je to Bizert, pristanište Tunisa.

Ovo svedočanstvo zabeležio je Emilo Belić u svojoj knjizi „Uzdasi iz tuđine: slike iz života naših vojnika u Bizerti“, objavljenoj u Sarajevu 1931. Najveći broj ranjenih srpskih vojnika i izbeglih civila iz Albanije najpre je transportovan na grčka jonska ostrva Krf i Vido. Sa francuskom vladom dogovoreno je da se iznemogli i bolesni pripadnici srpskih oružanih snaga i civili prebace i na područje Severne Afrike, a izbeglice na ostrvo Korziku i u južnu Francusku. U dogovoru s Ministarskim savetom Kraljevine Srbije, a na osnovu prethodno dobijenog odobrenja francuskog ministra unutrašnjih dela, za vojnike i civile omogućen je organizovan prihvat u Alžiru i Tunisu, tadašnjim francuskim kolonijalnim posedima.

Neposredno nakon prebacivanja prvih kontingenata u Bizertu, formirana je Komanda srpskih trupa u Tunisu. Pukovnici Mihailo Đorđević, Dragutin Milutinović i Karlo Mihel bili su na čelu Komande rezervnih trupa i Podoficirskih škola. I mada su države saveznice omogućile prijem srpskih izbeglica u Francusku,

/ 13. SEPTEMBAR 2020.

Samo tokom prva tri meseca nakon iskrcavanja na severnoafričko tlo, u bolnici „Sidi-abdalah“u tuniskom priobalnom gradu Bizerti preminulo je čak 507 srpskih vojnika i oficira.

Italiju, Veliku Britaniju, Rusiju, Grčku i na područje Severne Afrike, sam prihvat u početku je bio konfuzan i nedovoljno pripremljen. Generalnom komesaru u Parizu bio je podređen jedan od četvorice srpskih delegata u Africi, onaj koji je bio odgovoran za područje Alžira i Tunisa. Delegat zadužen za Alžir i Tunis vodio je računa o kolonijama, bolnicama, koležima i manjim izbegličkim naseljima.

Kolonije su bile u mestima Bizerta, Filipvil, Sakmodi, Žarden d’esej, Bogni, Mers elebir, Medeja, Mezon Kare Ben Aknun, Piret, Ben Šikao, Tizi Renif i Oran.

Bolnice su bile u mestima Mustafa i Kap Matif.

Koleži su bili u mestima: Tunis, Setif, Alžir, Mostaganem, Sidi Bel Abas, Šabe Kol, Milijana i Virivil.

U Severnu Afriku je stiglo više od šezdeset hiljada ranjenih ili obolelih srpskih vojnika, a s njima i značajan broj civila. Upravo to područje predstavljalo je najznačajniju regiju u kojoj je sproveden proces rehabilitacije obolelih i izgladnelih srpskih vojnika i civila.

Krajem 1918. započeo je proces repatrijacija srpskih vojnih i civilnih izbeglica s područja Severne Afrike. Veliki broj iscrpljenih i teško bolesnih srpskih vojnika i civila, i pored požrtvovane nege koja im je pružena, preminuo je ubrzo po dolasku na područje Magreba. Sudbina je odredila da ovi naši junački preci zanavek ostanu u i danas prijateljskoj alžirskoj i tuniskoj zemlji. U gradu Alžiru na teritoriji gradske opštine Deli Ibrahim (Dely Ibrahim) nalazi se Srpsko vojničko groblje na kojem počivaju posmrtni ostaci 324 pripadnika srpske vojske koji su preminuli u razdoblju između 1916. i 1919.

Važno je naglasiti i da ovo groblje predstavlja sekundarnu vojnu nekropolu, budući da je formirano znatno kasnije od vremena kada je u nekoliko priobalnih gradova i naselja u tada francuskom Alžiru bilo više savezničkih vojnih bolnica u kojima su zbrinjavani ranjeni i iscrpljeni srpski vojnici koji su sa ostrva Krf i Vido, zbog nastavka lečenja, transportovani u vojne bolnice u Severnoj Africi. Groblje je već decenijama smešteno na području prestoničke gradske opštine Deli Ibrahim, gde je 1982. premešteno s prvobitne lokacije u mestu Tamenfust (Tamenfoust), ranije Kap Matifu (Cap Matifou). Poštujući princip „Protivnici u ratu – sjedinjeni u smrti”, srpski ratnici počivaju u okviru impozantnog kompleksa vojnih grobalja pripadnika više evropskih nacija stradalih u današnjem Alžiru tokom Prvog i Drugog svetskog rata.

Samo tokom prva tri meseca nakon iskrcavanja na severnoafričko tlo u bolnici „Sidi-abdalah“u tuniskom priobalnom gradu Bizerti preminulo je čak 507 srpskih vojnika i oficira.

Građani Bizerte, koji su na sve načine nastojali da olakšaju boravak pripadnika srpske vojske i izbeglica u svom gradu, pokrenuli su ubrzo inicijativu da se umrlim srpskim vojnicima podigne spomenik. Na Vidovdan 15. (28) juna 1916. održana je prva javna zaupokojena molitva srpskim vojnicima umrlim u Bizerti. Uređenje srpskog vojničkog groblja u Bizerti odmah je otpočelo, pa je koliko već 15. (28) juna 1918. položen kamen-temeljac kapele posvećene srpskim vojnicima umrlim u tom mestu i okolini između 1916. i 1918.

Za razliku od Bizerte, u okviru kompleksa Srpskog vojničkog groblja u susednoj Menzel Burgibi nikada nije postojala kapela. Sahranjivanje je vršeno u pojedinačnim grobnim mestima označenim istovetnim jednoobraznim krstovima. Sahranjivanje u okviru kompleksa Srpskog vojničkog groblja u Menzel Burgibi obavljano je u razdoblju od januara 1916. do januara 1919. Nedaleko od Srpskog vojničkog groblja u Menzel Burgibi nalazi ce i mauzolej kružne osnove u čijim je temeljima zajednička kosturnica francuskih i srpskih vojnika. Nije poznato koliko je vojnika tu sahranjeno.

Nakon svega, nedvosmisleno je jasno da je pesma „Kreće se lađa francuska“posvećena vojno-humanitarnom transportu ranjenih i obolelih srpskih ratnika i izbeglica na područje današnjih severnoafričkih država Alžir i Tunis (1916-1919), a ne, kako se kod nas pogrešno misli i doživljava, dislociranju srpskih trupa i izbeglih civila sa albanskih obala u pravcu Jonskog arhipelaga (kraj 1915. i početak 1916). U vojnoj istoriji Italije ostale su zabeležene reči jednog srpskog oficira upućene u zimu 1915/1916. posadi italijanske krstarice „Ćita di Katanija“: Dobro zna i razumeva srpska vojska vaš plemeniti rad. Danas i zauvek, za ovaj bespregorni poduhvat neka vas prate, o mornari Italije, zahvalnost i zavet cele Srbije, koja se na vašim brodovima danas ponovo rađa i zaklinje da vrati i potvrdi svoje sveto pravo da postoji i da pobeđuje!

Ovaj istorijski esej sa iskrenom zahvalnošću posvećen je našim slavnim i junačkim precima, ali i njihovim plemenitim i požrtvovanim italijanskim saveznicima.

UTICAJ FRANCUSKE NA SRPSKU POSLERATNU INTELEKTUALNU ELITU BIO JE VEOMA SNAŽAN