SAVA ŠUMANOVIĆ - TUŽNI PRINC SREMA Stvarao je srcem, slikao dušom, a stradao kao žrtva zločina ustaša

Velika Gospojina, 28. avgust 1942. godine bio je tužan dan u Šidu. Oko 150 Srba, viđenijih ljudi, ali i zanatlija i seljaka, vlasti NDH okupile su još u šest ujutru na gradskom trgu. Odatle su utovarivani u kamione i odvođeni nekuda u nepoznatom pravcu. Bio je to poslednji put da ih je iko od Šiđana video. Nakon strašnog mučenja, streljani su dva dana kasnije. Među njima se nalazio i veliki srpski slikar - Sava Šumanović.

Tog 30. avgusta 1942. u Sremskoj Mitrovici ustaše su streljale oko 150 Šiđana srpske nacionalnosti, među njima i 46-godišnjeg slikara Savu Šumanovića. Tako je tragično i naprečac završen život svestranog slikara, neverovatno obrazovanog pojedinca i jednog od najvećih međuratnih umetnika Srbije, piše „Istorijski zabavnik“.

ISPRED SVOG VREMENA

Sava Šumanović rođen je 22. januara 1896. u Vinkovcima, gde mu je otac radio kao šumarski inženjer. Kada je imao četiri godine, porodica se preselila u Šid, grad za koji će Sava ostati sudbinski vezan do kraja života.

Sava je odrastao u imućnijoj građanskoj porodici onog vremena i, kako je bio jedinac, primio je najbolje moguće obrazovanje. Usprotivio se očevoj želji da postane advokat i 1914. u Zagrebu upisao Višu školu za umjetnost i obrt. Nju je četiri godine kasnije i završio i od tada počeo javno da izlaže svoja dela.

Jeseni 1920. Sava je otišao u Pariz i iznajmio atelje na Monparnasu. Učitelj mu je bio slavni Andre Lot, istaknuti likovni pedagog i kubista. Može se opravdano reći da je ovaj slikarski jezik Sava Šumanović doneo u Srbiju i da njegova dela ostaju najreprezentativniji primer domaćeg kubističkog slikarstva.

Balkanska sredina nije bila spremna za ovaj novi talas umetnosti. Nakon povratka u domovinu, Šumanovićeva dela naišla su na veliku kritiku i odbacivanje javnosti, a on, mlad i ambiciozan kakav je bio, iz protesta je počeo da se potpisuje na svojim delima francuskom transkripcijom. Razočaran, ponovo je otišao u Pariz, ali ni Grad svetlosti nije imao mnogo razumevanja za mladog umetnika. Tu je za sedam dana i noći intenzivnog rada naslikao “Pijanu lađu”, delo koje je izložio na salonu nezavisnih polažući u njega velike nade samo da bi ga kritičari dočekali na nož. Iscrpljen radom, Sava je jako teško podneo negativan prijem.

Umoran od teških uslova života, rada i loših kritika vratio se u Šid 1928. i počeo da slika sremske pejzaže. Njegovu samostalnu izložbu u Beogradu kritičari su veoma pozitivno ocenili, a novac od prodaje slika omogućio mu je da ponovo ode u Pariz, gde su u tom periodu nastale slike - “Luksemburški park“, “Crveni ćilim“, “Most na Seni“... Bio je to njegov poslednji boravak u gradu koji ga je znatnom delom oblikovao.

ŠID KAO LEK

Ponovo priteran uza zid, Sava se 1930. vratio na jedino mesto na kojem je znao da će biti prihvaćen - rodni Šid. Bio je vidno slomljen, a zabeleženo je i da je po povratku jedno vreme boravio na beogradskoj klinici Dr Stankovića. Bolnica, sa svom dokumentacijom, potpuno je uništena u bombardovanju za vreme Drugog svetskog rata, te nisu sačuvani podaci o Šumanovićevoj dijagnozi i lečenju.

Nakon toga, Sava Šumanović sve vreme provodi u zavičaju slikajući i trajno, osim aktova, svi njegovi motivi postaju Šid i Srem. Otac mu umire 1937. godine i Sava preuzima vođenje porodičnog imanja. Meštani su pričali da se i pored toga što ga takva vrsta poslova nije zanimala, Šumanović krajnje ozbiljno posvetio biznisu i da mu je to godilo.

Zavičaj je blagotvorno uticao na umetnika. Počeo je da uči engleski, pohađao je časove igranja, posetio izložbu francuskog slikarstva 19. veka, koja je gostovala u Narodnom muzeju u Beogradu i neprekidno slikao. Svoju veliku izložbu imao je u septembru 1939. godine na Novom univerzitetu u Beogradu na kojoj je izložio 410 slika i ona je doživela veliki uspeh. Jedno vreme je delovalo kao da će se za umetnika na kraju ipak sve dobro završiti.

A onda je došao rat...