PROMOCIJA MONOGRAFIJE U ČETVRTAK

Rukovodilac projekta Viminacijum Miomir Korać u četvrrtak će u Srpskoj akademiji nauke promovisati monografiju o ovom arheološkom nalazištu.

- Knjiga je jedinstvena jer se bavi istraživanjem, zaštitom, prezentacijom i valorizacijom Viminacijuma. Monografija je napisana na engleskom jeziku sa velikim rezimeima na srpskom, nemačkom, francuskom, italijanskom i španskom jeziku - ističe Korać.

ovde borile divlje životinje? U iskopanim delovima našli smo kosti vukova, tigrova, lavova, medveda i drugih životinja. Gladijatori su imali svoje kutke. Pored amfiteatra otkrivena je pomoćna zgrada u kojoj su se, kako pretpostavljamo, odmarali gladijatori pre ulaska u amfiteatar i borbe. Ne mora da znači da su se gladijatori tukli ovde do smrti. To je više holivudska priča. Inače, ovaj prostor iznamljujemo za održavanje muzičkih koncerata, malo većih okupljanja, pa čak i opera - podvlači Stanković.

GROBLJE

Ako nije sigurno da su se gladijatori tukli do smrti i gde su sahranjivani, tačno se zna gde su bila grobna mesta mnogih od njihovih savremenika. Pronađeno je više od 15.000 grobova. Neki od njih su u Mauzoleju sa fresko oslikanim grobnicama. To je jedan od ukupno sedam objekata u Viminacijumu otvorenih za posetioce.

- Ovo je carski mauzolej. Mesto gde je kremiran drugi rimski car koji je rođen na teritoriji Srbije. To je car Hostilijan. Radi se o sinu Trajana Decija i mlađem bratu Herenija Etruske. Obojica su ubijeni u blizini današnje granice sa Bugarskom u zasedi od strane Dačana tako da je Hostilijan veoma rano došao do vlasti sa 16-17 godina. Dva meseca nakon krunisanja, dolazi do epidemije kuge u Viminacijumu, tako da su Hostilijan i njegova majka bili jedni od prvih žrtvi te bolesti. Kremiran je unutar centralnog dela i odmah se nameće prostor za debatu: čemu kremacija? Verovanje u trećem veku je bilo takvo da ste nešto najbliže bogu ukoliko ste za života bili imperator, a nakon smrti kremirani. Logički gledano, Hostilijan je veoma kratko bio vladar. Za tri meseca nije mogao da napravi neki iskorak tokom vladavine. Tako da možemo da kažemo da je kremiran zbog sanacije odnosno da bi se sprečilo dalje širenje kuge. Najdominantniji deo na nekropoli je visok 12 metara i to je jedini deo koji je mogao biti viđen sa veće udaljenosti. Ostali delovi su bili onakvi kakve ih

i danas vidimo uz malo korigovanja da bismo stvorili celinu. Inače, grobna mesta im nisu bila uređena. Nije bilo pravila. Nema ono istok, zapad, sever, jug. Oni su bili mešavina pagana i hrišćana. Primera radi, jedna nekropola se razlikuje od druge donje - kaže Stanković i naglašava da je na teritoriji Srbije rođeno čak 14 rimskih imperatora.

14 IMPERATORA

Bez obzira na nekropole, mauzoleje, grobnice Viminacijuma su same po sebi simbol života. Milenijumski svedok neuništivosti dela ljudske ruke. Dokaz za to je i rimska vila u centralnom delu arheološkog parka koju su naučnici pretvorili u svoj istraživački centar, takozvani Domus Scientiarum Viminicium.

- Po spoljnom izgledu vidi se da je ova vila bila vlasništvo čoveka većeg i jačeg staleža. Veličina baš nije merodavna jer je namenski preuređena i napravljena kao naučno-istraživački centar. Dakle, i turistički i arheološki. U donjem delu vile, u plavoj sali, imate biste rimskih imperatora koji su rođeni u Srbiji, Hristov monogram po sredini mozaika i sarkofage sa strane. Gore ima i četiri biste koje pokazuju tipove ljudi koji su živeli u Viminacijumu. Pro bono bilo je i tamnoputih ljudi ovde. Ovo je bio zanatsko-trgovački grad, a ljudi su se malo bavili i poljoprivredom. Vojni logor je bio u užem delu grada. Tu su bile kuće, domovi sa određenim prostorijama. Centralni deo je bio generalštab, a imao si čak i zatvor, barake gde su logoraši spavali, živeli - priča Stanković.

Viminacijum je izgrađen na ovoj lokaciji verovatno zbog blizine Rumunije

Da je grad bio veličine današnjeg Valjeva, pokazuje otkriveni amfiteatar

MAMUT

Neizmeran doprinos nalazištu dali su i radnici obližnjeg kopa “Drmno” koji su 2009. godine umesto rude iskopali pravo arheološko blago - ženskog mamuta mnogo starijeg od Viminacijuma. Njen skelet izložen je u centralnom delu Mamut parka.

- Starost tog skeleta mamuta je između 800.000 i milion godina, dok su ovi mlađi koji se nalaze sa strane stari između 100.000

Roditelji danas se utrkuju ko će svojoj bebi dati zanimljivije i neobičnije ime, usred toga zaboravljajući na sva lepa srpska imena koja čuče u zapećku i čekaju svoj čas. Tako su, pod naletom Lara, Nika, Sofija, Luka, Alekseja, zaboravljena imena kao što su Dragan, Zoran, Milan, Slobodan, Vesna, Dragica, Radmila...

Prema podacima zavoda za statistiku, Sofija i Luka su imena koja su novopečeni roditelji u Srbiji poslednjih godina najčešće davali svojoj deci. Ono što ova imena i dalje drži na vrhu je to što se lako izgovaraju svuda u svetu. Sofija je u čak 49 zemalja sveta najpopularnije ime jer se svuda isto izgovara, ali i zbog značenja „mudra“, pa ga intelektualci obično daju svojim mezimicama.

PRECI

Odavnina se verovalo da svaka osoba zasluže svoj poseban znak, te je davanje imena novorođenčetu oduvek imalo veliki značaj, kaže za “Blic” etnolog Vesna Marjanović.

- U srpskoj tradiciji i kulturi uvek se poštovalo da kum daje ime detetu. Vodilo se računa da to bude porodično nasleđivanje imena, te je unuk uglavnom dobijao ime po dedi, a unuka po babi. Kasnije su se roditelji dogovarali sa kumom, te nije baš da je kum samostalno izmišljao imena - ističe Marjanovićeva.

Kako kaže, nekada su postojali neobični običaji za davanje imena u porodicama u kojima se deca nisu “držala”, odnosno često su umirala.

- Majka donese dete do raskrsnice i onda se skloni, a slučajni prolaznik koji prvi naiđe da ime detetu. Tako su nastala Najda ili Najden, što znači “nađen”. U jugoistočnom delu, recimo pirotski kraj koji sam više godina istraživala i gledala knjige rođenih, ta imena nisu retka baš zbog pomenutog običaja - objašnjava Marjanovićeva.

VEROVANJE

Dodaje da je česta praksa bila da deca dobiju ime Živko i Živka kako bi dete bilo zdravo.

- Takođe, ako su muška deca umirala, onda se često davalo ime Vuk, po mitskom predaku, kako bi se zastrašili “demoni” bolesti i da bi se porod izneo do kraja. S druge strane, u literaturi i praksi je zabeleženo da ako se puno dece rađalo u porodici davana su imena Stanko i Stojko kako bi se zaustavilo rađanje dece. Takođe, ako se dete rodi na crkveni praznik, recimo na Božić, davana su imena Bogoljub, Božidar, Božića - kaže sagovornica.

Sredinom 20. veka primetni su različiti istorijski uticaji u

Lično ime je ime koje dobijamo po rođenju i koje uz prezime postaje oznaka našeg identiteta, simbol naše ličnosti i stalni pratilac u životu. U nekim kulturama veruje se da ime određuje sudbinu čoveka, te roditelji posebnu pažnju posvećuju odabiru imena za novorođeno dete. U značenju imena ogleda se kultura jedne nacije, njena tradicija, istorija, religija i pogled na svet, a pitanje porekla imena zanima mnogobrojne naučnike, pre svega lingviste, dijalektologe i etimologe, ali i istoričare i etnologe.

Imena su u našoj tradiciji nastajala na različite načine, a kao dve velike grupe možemo istaći slovenska (narodna) i biblijska (kalendarska) imena. Najstarija imena nasleđena su iz praslovenske zajednice, tvorena su od različitih praslovenskih osnova i možemo ih nazvati starim slovenskim imenima. Od imeničkih osnova gora, zora, sloboda i duša nastala su neka od najpopularnijih muških imena XX veka - Goran, Zoran, Slobodan i Dušan, dok je od imenice sneg nastalo žensko ime Snežana. Od korena imenice strah nastalo je danas popularno ime Strahinja. Mnogobrojna imena nastala su od prideva – dodavanjem sufiksa na pridev drag nastalo je ime Dragan, a od prideva mio nastala su imena Milan, Miloš i Milica. Od navedenih prideva sufiksacijom su nastala imena Dragutin i Milutin, kao i dvosložno ime Miodrag. Od prideva gord nastala su imena Gordan i Gordana, a od prideva tih danas popularno ime Tijana. Ime Miroslav takođe je dvosložno, a nastalo je od osnova mir i slava, koje su postajale osnove i za mnoga druga imena kao što su Mirko i Slavko, ali i dvosložna imena Dragoslav, Radoslav, Vladimir, Ljubomir i sl. Pojedina imena nastala su prefiksacijom, odnosno dodavanjem prefiksa na osnovu, a kao neke od primera možemo izdvojiti imena Predrag i Nenad. Najpopularnije ime nastalo prema imenu životinje je ime Vuk, za koje je Vuk Karadžić napisao: „Kad se kakvoj ženi ne dadu djeca, onda nadjene djetetu ime Vuk, jer misle da im djecu vještice jedu, a na vuka da neće smjeti udariti”. Od iste osnove nastala su i imena Vukan, Vukašin, Vukadin i mnoga druga. U današnje vreme česta su imena Lav i Srna, takođe nastala prema zoonimima. Ženska imena često su nastajala od fitonima, pa tako u našem jeziku postoje nekada popularna imena Ruža, Ružica, Nevena, Ljiljana, Višnja, ali i danas veoma popularna Dunja. Po imenima slovenskih božanstava nastala su ženska imena Vesna i Danica, koja su, takođe, nekada bila učestalija.

Nakon doseljavanja Srba na Balkan i primanja hrišćanstva, sve češća su bila biblijska, odnosno hrišćanska imena, koja su poticala iz različitih jezika. Najpopularnija imena poticala su iz grčkog jezika, i to su Nikola („narod pobeđuje“), Stefan („venac“), Filip („ljubitelj konja“), Petar („kamen, stena“), Dimitrije („rod zemljin“), Aleksandar („zaštitnik ljudi“), Vasilije („carski“), Luka („svetlost“), Jelena („sunčeva svetlost“), Sofija („mudrost“) i Teodora („božji dar“). Sa druge strane, iz latinskog jezika u naš jezik došla su imena kao što su: Marko

popularna ta kratka imena, kao i muško-ženska imena Saša, Vanja, Miša. Čini mi se da se ponovo vraćaju imena poput Milan, Milica, Milkica… Verovatno je manje poznato da je Luka hriščansko ime, kao i da Uroš nije srpsko ime. Na mađarski koren “ur” dodato je “oš” i to na mađarskom znači „gospodin“objašnjava ona.

Smatra da se danas mlađi roditelji naročito interesuju za značenje imena.

- Preko interneta sve nam je dostupno, ljudi guglaju o značenju imena. Sve se to dešava pod uticajem medija i vremena u kojem se živi. Ipak, treba imati na umu da na internetu postoje i pogrešna tumačenja. Zbog toga postoje ljudi koji se bave geneologijom i porodičnim stablima - ukazuje Marjanovićeva.

NADIMCI

Osim Sofije, od ženskih imena popularna su još i Dunja, Sara, Teodora, Milica, Mila, Helena, Tara, Nikolina i Lena, a među najpopularnijim muškim su, osim Luke, Lazar, Stefan, Vasilije, Vuk, Aleksa, Mihajlo,

Andrej, Pavle i Filip.

Kako za “Blic” ističe načelnica Odeljenja za demografiju RZS Gordana Bjelobrk, već tri decenije u modi su kratka ženska imena, koja podsećaju na nadimke. Tu je, dodaje, primetan trend internacionalizacije, dok kod dečaka uočljiva tradicionalizacija muških imena kao što su Luka, Vasilije, Mihajlo.

Prema podacima Sekretarijata za upravu - Sektor statistike, od 2011. do 2018. godine male Beograđanke najčešće su nazvane Sofija, Dunja, Lena, Milica, Sara, Teodora, Maša, Nina, Ana i Nikolina. U istom periodu, najviše dečaka u Beogradu dobilo je ime Luka, potom Stefan, Lazar, Vuk, Filip, Nikola, Aleksa, Petar, Andrej i Pavle.

Zanimljivo je da se ta lista deset napopularnijih imena gotovo ne razlikuje u odnosu na period sa početka 21. veka do 2010. godine, s tim da je Milica bila najčešće žensko ime, dok je Luka i tada bio na tronu liste muških imena. Osim pomenutih kratkih imena, danas su u modi još i Nina, Mila, Anja, Tara, Nađa, Jana, Mia, Hana, Vuk, Lav, Vid, pokazuju podaci Sekretarijata za upravu - Sektor statistike.

Prema iskustvu matičara, mladi roditelji se sve više interesuju za značenje imena

Imena koja su u drugoj polovini prošlog veka bila popularna poput Dragana, Gorana, Zorana, Miroslava, Dragane imena su slovenskog porekla koja su, kao i mnoga druga slovenska imena, od davnih vremena davana sa ciljem da se uspostavi veza između nosioca i značenja tog imena - da se osobine i simbolika imena prenesu na nosioca i da nosilac bude zaštićen izabranim imenom. U davnim vremenima postojalo je čvrsto verovanje u veliki uticaj imena na život onog koji ga nosi, pa je vrlo verovatno postojalo i verovanje da se izborom imena mogla predodrediti sudbina. Osim toga, od početka postanka imena i davanja novorođenčetu vodilo se računa da ona imaju zaštitnu funkciju, pa su nekada mogla imati i negativnu konotaciju za odbijanje loših osobina i zlih sila. Zatim, ime je mogao doneti i dan, doba dana ili mesto rođenja (Goran je nastalo od imenice gora; ime može biti sinonim za golemost i snagu; Zoran ili Zorica imaju u osnovi imenicu zora, koja je simbol novog rađanja, svitanja). Birana imena su u osnovi najčešće imala pozitivnu konotaciju: lepota, sjaj, svetlost, snaga, hrabrost, slava, sloboda itd. Ako obratimo pažnju, osnove svih gore pomenutih imena imaju pozitivna značenja: drag, zor(a), mir, mio, sloboda, slava, bog, krst, vuk, živ, rad (radost), dobar, mlad, zvezda itd. Cveće u osnovi već implicira pozitivne osobine lep i mirišljav. Vesna je, na primer, u staroslovenskoj mitologiji boginja proleća. frekventno ime oduvek, i kao samotvorno, ali i u različitim izvedenim oblicima: Vukan, Vukašin, Vukadin, Vujadin itd. Aktuelna imena slovenskog porekla su još i Miloš, Bogdan, Dušan, Milan, Ljubica, Danica, Nevena, Zvezdana, Željana, Dunja itd. Ipak, slovenska imena danas svakako jesu ređa u odnosu na hrišćanska. Međutim, u svim sferama života i društva nastupile su neke nove struje, trendovi, koji, pored vraćanja tradicionalnom hrišćanskom onomastikonu, razvijaju i neke nove antroponimijske pravce. Trend koji, između ostalog, vlada u Srbiji jeste davanje kratkih internacionalnih ženskih imena poput: Una, Ina, Ena, Sara, Mona, Lea, Iva, Mia, Hana itd. Osim toga, danas se neretko može čuti da se deci daju imena po omiljenim likovima iz filmova, po javnim ličnostima i umetnicima, čak i stranim, pa se stiče utisak da ono što je novo, retko i drugačije jeste i bolje. Otuda veliki upliv imena koja će, verovatno, znatno uticati na srpsku antroponimiju u budućnosti, koja je vekovima unazad prepoznatljiva na prvom mestu po imenima slovenskog i hrišćanskog porekla (kalendarska imena).

Imena se svakako vezuju ne samo za epohu, već i za određene ličnosti koje su svojim zaslugama ostavile veliki trag u srpskoj istoriji. Imena istaknutih ličnosti iz vladajućih dinastija Nemanjića i Lazarevića - Stefan, Lazar, Dušan, Sava, Vukan, obeležila su ne samo tu epohu, već su do današnjeg dana rado davana deci. Zatim, poznato je da je ime Milan bilo vrlo popularno u vreme vladavine kralja Milana. Rekla bih da savremeno doba nesumnjivo obeležava ime Novak.

Ideologija određenog perioda takođe je mogla biti važan faktor izbora imena. Istraživanja su pokazala da proces popularizacije hrišćanskih imena išao uzlaznom putanjom od vladavine Nemanjića, na šta je sigurno uticala činjenica da su mnogi iz vladarskih porodica obeležili srpsku istoriju podizanjem zadužbina i impozantnih građevina koje su do danas najveće srpsko kulturno nasleđe. Ovaj antroponimijski sloj je marginalizovan u doba komunizma. U tom periodu znatno su popularnija slovenska imena, a to je verovatno posledica toga što je crkva u tom periodu bila na margini društvenih zbivanja, da ne kažemo da je vladala atmosfera ateizacije. Izlazak iz komunističkog perioda je sasvim sigurno doneo novu epohu i u srpskoj antroponimiji. Jasno je da od poslednjih decenija prošloga veka, raste popularnost imena hrišćanskog porekla, kalendarskih imena: Stefan, Nikola, Jovan, Filip, Mateja, Marko, Andrej, Aleksej, Ana, Anastasija, Teodora, Sofija, Emilija, Marija, Katarina itd.

Imena istorijskih ličnosti koje su svojim delima obeležile određene periode i zadužile buduće naraštaje, postala su svevremenska. Ime Milica, na primer, inspirisano likom i delom kneginje Milice, vekovima je možda i najomiljenije žensko ime kod Srba. Isti je slučaj sa imenima Miloš, Lazar, Jelena itd.

Antroponimijski sloj je srpskom narodu veoma blizak. Radi se pre svega o religijskom doživljaju imena koja srpski narod neguje, uz manje ili veće promene koje možemo da tumačimo kroz prizmu različitih tvorbenih realizacija (na primer: osnova kalendarskog imena + slovenski sufiks – Nik- (od Nikola) + ina). Osim toga imena Sofija, Luka, Anđela, zatim Marija, Marko, Andrej, Ana itd. jesu imena popularna i među drugim narodima, pa i u svetu, pa se može reći da su to internacionalna imena, što još više doprinosi njihovoj popularnosti kod nas.

je procenat malignih oboljenja u Srbiji poslednje dve decenije dupliran. Sad - izgleda kao da pokajnički, uz osmehe, pajtanje i tapšanje po ramenima, žele da se sa milijardama dolara operu. Da nam zamažu oči - i dokažu kako su nam prijatelji. Ko u to veruje - veoma je naivan.

Kao diletant za geopolitiku, međunarodne strategije i interese velikih sila danas i uvek kroz istoriju, zaključujem - da nam Jankiji nisu raširili ruke u strastveni zagrljaj zbog nas, zbog naših želja, snova i interesa. Učinili su to i čine iz sopstvenih interesa, razloga i za sopstveni račun. Lično verujem da čovek koji drži u rukama špil sa kartama u ime srpskog naroda i države - to veoma dobro razume. Zbog toga mi ne smeta da li je u Beloj kući stajao i sedeo na hoklici. Teško mogu zamisliti da bi ikada bio na njegovom mestu, ali nemam problem da javno kažem – da bih se po pitanju obnove saradnje, prijateljstva i revitalizacije krajnje frigidne konekcije koju poslednjih decenija imamo sa najmoćnijom državom sveta - ponašao potpuno identično...

Kao istorijski narod sa korenom koji niko i da hoće ne može da zatre - možemo da uočimo prepoznatljivost velikih primera prijateljstva između srpskog i američkog naroda. Isticanje srpske zastave na Beloj kući 1918. godine u znak zahvalnosti Srbima za ogroman doprinos i heroizam u Prvom svetskom ratu je jedan od tih. Spasavanje preko 500 američkih i drugih savezničkih pilota koje je pod komandom đenerala Draže Mihailovića i Jugoslovenske vojske u otadžbini izveo srpski narod u leto 1944. godine sa improvizovanog aerodroma u selu Pranjani je - veliki i jedinstveni primer humanosti i čovekoljublja. U analima ratovanja operacija „Halijard“se nalazi na počasnom prvom mestu najveće pojedinačne akcije spasavanja pilota iza neprijateljskih linija u istoriji svetskog vazduhoplovstva. Mali broj ljudi je koji to danas u Srbiji zna - usled činjenice da je režim Josipa Broza činio sve da ovaj veličanstveni herojski čin srpskog naroda prekriju snegovi i šaš. Primera svakako ima još. Uz to, ogroman je značaj srpske dijaspore koja čini bitan i značajan deo zajednice u američkom društvu - koja bi svakako sa oduševljenjem pozdravila poboljšanje ekonomskih, političkih i kulturnih odnosa između velike Amerike i male Srbije.

U svom filmu iz 1995. godine „Tuđa Amerika“, čuveni srpski filmski reditelj Goran Paskaljević bavio se temama integrisanja Srba i drugih etničkih zajednica u tkivo američkog društva. U momentu dok pišem ovaj tekst zgromila me je strašna vest da je veliki Goran preminuo u Parizu. Beskrajno sam tužan. Ne znam kako da završim ovaj tekst. U poslednjoj godini njegovog života bio sam u prilici da se s njim intenzivno družim. Da se gotovo svakodnevno čujem, da putujem po Srbiji u sklopu priprema za snimanje njegovog novog filma „Mačiji krik“u kojem mi je poverio glavnu ulogu i da prepoznam dubinu i lepotu Goranove duše.

Sad se kajem što sam ovaj tekst počeo sa onim kupusom. Bez obzira što je paradigma naših pogrešnih fiksacija i surov odraz lakrdije koju prepoznajemo svuda i na svakom koraku. Ako nas svi pametni, daroviti, talentovani, dobri, čestiti i pošteni napuste, ako nas ostave i odu ovako naprasno kao Goran, pitam se - s kim ćemo ostati... Odgovor, nažalost, nemam...

AKO NAS SVI PAMETNI, DAROVITI, TALENTOVANI, DOBRI, ČESTITI I POŠTENI NAPUSTE, AKO NAS OSTAVE I ODU OVAKO NAPRASNO KAO GORAN, PITAM SE S KIM ĆEMO OSTATI...

n