Emgwenya se welvaart in die gedrang
EMGWENYA - Dié geskiedkundige dorpie op die platorand tussen die Hoë- en Laeveld was eens ’n vooruitstrewende nedersetting, maar is nou dood.
As dit van inwoners, sakemanne en ander belanghebbendes afhang, kan die dorp egter van algehele ondergang gered word.
“Maar dit gaan ’n opdraandestryd wees, en waarskynlik ’n fatale poging. As ons egter nie probeer nie, sal ons nooit weet nie,” sê Louw Pretorius, ’n bekende sakeman en gastehuiseienaar. Hy staan aan die voorpunt van die reddingspoging.
Die dorp se stelselmatige agteruitgang het meer as twee dekades gelede begin nadat die Machado Tol Plaza deur TRAC tussen Machadodorp en Emgwenya (voorheen Watervalboven) opgerig is.
Aanvanklik was die dorp se lewensaar die reusespoorwegstasie wat honderde werksgeleenthede geskep het. Met die onttrekking van Transnet het al hoe meer mense weggetrek en het die dorp hoofsaaklik op toerisme vir inkomste begin staatmaak.
“As gevolg van die tolhek, wat by verre die duurste op die N4 is, het die dorp as toerismebestemming geknak,” sê Pretorius.
Hy sê daar is telkemale in die verlede gevra dat TRAC, die konsessiehouers van die N4, ’n plan moet bedink om ’n meer geregverdigde verspreiding van tolfooie daar te stel.
“Dit is juis waaroor die getoyi-toyi en blokkering op 19 Julie by die Machado Tol Plaza gegaan het. Die inwoners is moedeloos omdat daar geen werksgeleenthede in die omgewing is nie.
“Die voorstel is dat ’n nuwe tolhek by Wonderfontein opgerig word. Die afstand vanaf Middelburg Tol Plaza na die voorgestelde Wonderfontein-plaza is ongeveer 54 km en daarvandaan na Machado Tol Plaza sal dan 50 km wees.
“Een van ons verdere voorstelle is om
’n nuwe tolhek tussen Montrose en die Sudwala-afrit op te rig. Die afstand vanaf die Machado Tol Plaza na die voorgestelde Sudwala Tol Plaza is 75 km en daarvandaan na Kaapmuiden is 65 km.”
Volgens Pretorius se berekeninge kan die tolfooi by Machado Tol Plaza moontlik met tot 50% verminder. Ongelukkig word Emgwenya nog steeds gepenaliseer omdat die dorp ongeveer 12 km van die tolhek af is, meen hy.
’n Verdere voorstel is dat ’n kleiner tolhek by die Bambi/Lydenburg-afrit op die Schoemanskloof-pad opgerig word om veral vragmotors te laat betaal.
“Hoe meer tolhekke in bedryf is, hoe laer word die tolfooie per tolhek,” sê Pretorius.
“Forelhengel, rotsklim en die eens gewilde Elandskrans-vakansieoord was enkele van die groot trekpleisters op ons dorp. Die Watervalboven Forelhengelklub was een van die grootste en gewildstes in die provinsie,” sê Rudolph Pretorius (geen familieverband met Louw), nog ’n kampvegter vir die dorp se oorlewing. “Dit het egter tot niet gegaan omdat die meeste van hulle lede van Gauteng afkomstig was en hulle nie die tolfooi kon bekostig nie. Ons ander probleem is dat dienslewering in so ’n mate ten gronde gegaan het, dat toeriste die dorp verbyhou.”
Die meeste gastehuise is verkoop en geen restaurante is meer beskikbaar nie. Die enkele ondernemings wat voorheen geld uit forelhengel gemaak het, is ook toe, sê Rudolph.
“Toeriste wat ons wil besoek betaal
90% te veel, en dit het toerisme in die Watervalboven en Onder-gebied feitlik vernietig. TRAC is al verskeie kere genader om ons besoekers dieselfde konsessie wat Boveniete kry vir ons besoekers te gee, maar hulle wou dit nie toestaan nie.
“Selfs die Mpumalanga Parke- en Toerismeraad het begin om die Dullstroomroete as die aangewese roete na die Krugerwildtuin te bemark juis omdat die tolhekfooie so duur is,” sê hy.
Solange Soares, TRAC se woordvoerder, sê hulle het ontsaglike simpatie vir die kleiner dorpies soos Emgwenya, maar dat hulle hande afgekap is.
“Ons is slegs die implimenteringsagente namens Sanral en het geen beheer of besluitnemingsmagte nie.
“Hulle neem die besluit oor die tolhektariewe en waar tolhekke opgerig moet word,” sê Soares.
Vrae is aan die kantoor van Fikile
Mbalula, die minister van vervoer, gestuur. Teen die ter perse gaan het hulle nog nie daarop gereageer nie.