Akukuhle ukuthekela kungenasidingo, kubulala ulimi
SIHLALE sikhala ngamagama angena esiZulwini agcine esegugisa amagama esiZulu ewenza imidodovu yamakhehla nezalukazi. Kukhona abakubiza ngokwakha imigoqo evimba ukuthuthuka kolimi lwesiZulu. Okucacayo kulaba abathi kwakhiwa imigoqo evimba ukuthuthuka kolimi lwesiZulu wukuthi abayiqondi ingqikithi yalezi zikhalo. Okuyiyona ngqikithi yalokhu kukhononda wukuthi uma kungasetshenziswa amanye amagama angena olimini lwesiZulu esikhundleni salawa asuke ekhona. Umuntu onothando lolimi lwesiZulu ngeke avele abhoke akhahlele ebhokela amagama azothuthukisa ulimi lwesiZulu.
IsiZulu sithi; ‘yakhela ngamaqubu enye’. Lesi yisimo sokukhuluma esichaza ukuthi impumelelo umuntu uyithola ngokusizwa abanye. Nasolimini kunjalo. Ulimi luthuthuka ngokuthekela kwezinye izilimi. IsiNgisi sithuthuke kangaka size sihlonishwe umhlaba wonke kungenxa yokuthi sathekela kakhulu kwezinye izilimi. Ongoti bezilimi bathi isiNgisi sathekela kakhulu olimini lwesiFulentshi. Okubalulekile ngala magama athekelwa yisiNgisi kwezinye izilimi wukuthi awathanga efika esiNgisini agudluza amagama ayekade ekhona kwabe sekungena wona. Ngeke uze ukubone lokho emaNgisini. Amagama athekelwa yisiNgisi kwezinye izilimi athekelwa ngoba engekho awesiNgisi.
NasesiZulwini-ke kufanele kube njalo. Kuhle isiZulu sithekele amagama kwezinye izilimi uma singenawo sona. Okunganambitheki wukuthi kuthi ekhona amagama esiZulu bese kufika avela kwezinye izilimi ezogugisa lawa esiZulu. Igama elithi amava yigama elisebenza kakhulu esiXhoseni. Lisebenza esiXhoseni uma kukhulunywa ngalokhu okuthiwa yi- experience ngesiNgisi. IsiZulu salithatha leli gama elisebenza kakhulu esiXhoseni salisebenzisa. Lavele lamukeleka
ngaphandle kokunanaza. Imbangela yalokhu wukuthi alikho ebelinemba lesiZulu uma kukhulunywa ngegama lesiNgisi elithi experience.
Likhona elithi amagalelo kodwa kubukeka sengathi lihamba lihambe kube namazibuko elingawaweli. Leli lamava lona liyawugcwalisa umqondo kangangokuthi sekukhona nababhali ababhala izincwadi ezisebenzisa leli gama njengezihloko zalezo zincwadi. Kusuke kuhamba kahle kakhulu uma amagama ethekelwa kwezinye izilimi bese efika egcwalise izikhophe ezikhona kulolo limi. Inkinga eba khona iba lapho sekugugiswa amagama esiZulu akhona, asebenzayo egugiswa ngamagama avela kwezinye izilimi. Kulapho-ke uma kufike konakale khona futhi konakale lokhu okungelula ukukulungisa.
Igama elithi imfuno lisebenza kakhulu esiXhoseni. Uma ekhuluma ngemfuno amaXhosa asuke esho izidingo. Okuseqinisweni leli gama amaXhosa alibhala kanjena iimfuno. Uma onkamisa belandelana ngale ndlela esiXhoseni, lokho kusuke kusho ukuthi lisebuningini lelo gama. Kufana negama elithi inkomo. Nalo uma selisebuningini amaXhosa alibhala kanjena: iinkomo. Igama elithi imfuno lifike esiZulwini libhekise kulezi zibhelu lapho kuvinjwa khona umgwaqo ngalo lonke uhlobo lwemfucuza nezinguzunga zamatshe. Bebenele bangavala umgwaqo abantu bese kuvele kuthiwa kunemfuno emgwaqeni othile noma kuthiwe bafuna imfuno.
Okuseqinisweni ngesiZulu kufanele ngakube leli gama libhalwa kuthwe izimfuno ngoba lisebuningini. Bengilokhu nginomcabango wokuthi leli gama lisetshenziswa uma kukhulunywa ngalezi zibhelu kuphela hhayi kwenye indawo. Nakhona ukubiza lezi zibhelu ngemfuno umuntu akazi ukuthi kwaqhamuka kannjani. Sekuvele kwacaca ukuthi leli gama lemfuno alisasebenzi uma kukhulunywa ngezibhelu lezi okuvinjwa khona umgwaqo. Ngisho nabazishayela umduvo emsebenzini sekuvele kuthiwe bafuna imfuno. Nezingane uma zisusa umsindo esikoleni kuvele kuthiwe zifuna imfuno. Ngisho nabethula izindaba sebevele bakhulume ngemfuno.
Besisancoma sithi kwaqhamuka igama lalezi zibhelu noma singazi ukuthi laqhamuka kanjani. Sithe sisancoma kanti asibuzanga elangeni. Noma yiluphi uhlobo lwesiteleka manje selubizwa ngemfuno. Laba abadume nemfuno abasayingeni indaba yegama elithi izidingo. Okuseqinisweni cishe abanalo nolwazo lokuthi igama elithi imfuno lisho izidingo. Okwenzekayo njengamanje wukuthi igama elithi izidingo lizoguga libe umdodovu wekhehla noma isalukazi. Akukuhleke ukuthi igama elikhona elisebenzayo livele ligugiswe elifikayo. Kuba nzima futhi uma kugugiswa igama elinencazelo eqondile engenakho nokuncane ukudida.