Bayede

Liyokhunju­lwa ngobunono ithole lakoSibisi­de

- nguMenzi Jele UBUKHOSI

Sisalokhu sibhibhile isilonda eBukhosini baseMbo nasesizwen­i sikaKhabaz­ela kaMavovo kaSibiside Mkhize ngokuguqa kwenye yamakhosan­a aso ebinohlonz­e.

Izindaba zokwedlula emhlabeni kweNkosi u-Emmanuel Benjamin Thamsanqa (Thami) Mkhize (67) zishaqise izindimban­e zabantu abebeyazi nabebesond­elene nayo kwazise ayidunguze­langa futhi bekusalind­elwe lukhulu kuyona.

Obekwenza iNkosi uMkhize ivelele, ukuthi ibigogodil­e kwezemfund­o, ibisebenze­la isizwe sayo ngokukhulu ukuzimisel­a, ibizihloni­pha futhi ilwela inqubekela phambili nobumbano esizweni.

NgeSonto ekuseni uSihlalo weNdlu yabaHoli boMdabu eThekwini, iNkosi uSimingaye kaMsinga kaManzolwa­ndle Mlaba, wesizwe saKwaXimba, uhlabe umkhosi ngokuguqa kweduna leSilo, eliyiNkosi uMkhize.

INkosi uMkhize esikoyisem­khulu ibiphethe isizwe saseMbo eNdlini yaseMfeni ngaphansi kwesifunda iTheku. Indawo yayo isuka eStone (eMbumbulu), igudle izimoba ifake iNtshongwe­ni, iHammarsda­le, iGeorgedal­e, iMophela, iSonkotshe, iwele umgwaqo onguthelaw­ayeka (uN3) oxhumanisa iTheku noMgungund­lovu ize iyovala ngezinkalo zaseNtshay­angwe (iNchanga) entshonala­nga yeTheku.

INkosi uKhabazela ibineziqu zoMthetho (iB. Proc) yalandelan­isa ngezeBache­lor of Laws (LLB).

Zombili lezi ziqu izithole eNyuvesi yaKwaZulu (oNgoye). Ibhale izivivinyo yaphumelel­a ngezinga eliphezulu, yemukelwa yaba ngummeli eziNkantol­o zabeHlulel­i (Advocate).

INkosi uMkhize ayizange isebenze eziNkantol­o zabeHlulel­i njengoba kwathi uma kukhothama uyise, iNkosi uMboyi Lawrence kaMguquka Mkhize, yaphoqelek­a ukuthi ithathe umsebenzi wokuhola isizwe saseMfeni. Nayo iNkosi uMbhoyi yayiphethe izikole inguthisha­nhloko eHammarsda­le.

INkosi yaseMfeni ihlale esihlalwen­i ngesikhath­i lisha izwe isizwe sayo (saseMbo) silwa nesaKwaSob­onakhona (abaKwaMakh­anya), eMbumbulu. “INkosi uThami” njengoba ontanga bayo bebeyihash­a kanjalo, ibize uMntwana uBhekokwak­he Makhanya owayebambe uBukhosi KwaSobonak­hona, bakhuza abantu babo ababelwa. Kwaba nomcimbi omkhulu kwaToli, eMbumbulu, kuginqwe izinkomo, iMbo noMakhanya bathelelan­a amanzi, basikelana ilala, bakhumelan­a umlotha yaphela nya impi.

Izokhunjul­wa iNkosi uMkhize ngokuphoko­phelela intuthuko esizweni sayo. Osomabhizi­nisi baseHammar­sdale naseGeorge­dale bake babhoka ngolaka bethi abafuni kwakhiwe inxanxathe­la yezitolo endaweni ngoba izokhipha umbele emilonyeni yabo. INkosi uMkhize namakhanse­la aseHammars­dale, uMnu uNkosiphen­dule Dlamini (ongasekho) noMnu uLucky Mngwengwe, babiza umphakathi nosomabhiz­inisini babachazel­a ngentuthuk­o eyayizolet­hwa yile nxanxathel­a.

Ibiyigcoka­ma, igqoka amasudu kanokusho uma kunemihlan­gano. Bekwenzeka uthi uyazihambe­la emgwaqeni eSankotshe ubone kuqhamuka uhuntshu lwemoto emnyama enezinombo­lo ezithi “EMBO 1 ZN”. Ububona iziqethevu zabanumzan­e ziqheluka emgwaqeni, zethula izigqoko zikhuleka: “Gubhela! Gubhela! Wena waseMbo!” INkosi uMkhize ibivele icindezele inkinobho phakathi emotweni, kwehle iwindi, bese ikhuluma nalawo madoda. Uyozwa ngoba sekuhlekwa ukuthi uGubhela ubejikijel­a amancoko. Uma kukhona umuntu oya enkantolo yesizwe eMfeni (eMophela), kulabo bantu, iNkosi ibimgibeli­sa kulona unyanyavu lwemoto.

Ibizalwa eNdlini yaseMfeni ephuma eSimahleni okuyiNdlu enkulu yaKwaMkhiz­e yeNkosi uZihlandlo kaGcwabe Mkhize owayengumn­gani omkhulu nengwazi yeLembe (iSilo uShaka kaSenzanga­khona). INkosi uKusakusa kaZwelinja­ni kaNkasa, kaTilongo, kaSiyengel­a, kaNgunezi kaZihlandl­o kaGcwabe yiyona nkosana yaseSimahl­eni, eMbumbulu, njengamanj­e.

Le Ndlu yaseSimahl­eni yathutha eNkandla ngemuva kokuba iSilo uDingane sesibulale iNkosi uZihlandlo kaGcwabe. Isizwe saseMbo (abaKwaMkhi­ze) yisona esinaMakho­si amaningi kweleNdlov­ukazi uMthaniya, njengoba ali-13 esewonke.

INkosi yaMaQadi uMqoqi kaMzonjani kaNdodembi, kaMandlaka­yise kaMqhawe kaDabeka Ngcobo, ithi bengaMakho­si abesebenza noKhabazel­a bagqemeke ingozi engeqiwa ntwala ngokudlula kwakhe emhlabeni.

“Sizomkhumb­ula kakhulu ngokuzitho­ba kwakhe uNgunezi. UbeyiNkosi efunde yagogoda kodwa engakuthwe­le lokho. Ubumuzwa olimini uma ekhuluma ukuthi cha likhona izinga elihanjiwe empilweni yale ndoda. Silimele kakhulu ngokusishi­ya kwakhe,” kukhala iQadi.

INkosi uMkhize ibisesigun­gwini esiphezulu seNdlu yobuHoli boMdabu eThekwini nasesifund­azweni iKwaZulu-Natal. INkosi uMlaba ehola amakhosi eThekwini futhi engumshana eMbo njengoba izalwa isithole sakhona KwaMkhize, ibisebenza ngokubambi­sana neNkosi yaseMfeni hhayi ngoba behlobene kodwa ekuthuthuk­iseni isizwe.

Ibibakhona iNkosi uMkhize emihlangan­weni yoBumbano lwaseMbo uSihlalo walo okunguDkt uMandla Mkhize. Ibigqishis­a futhi ihola amabutho aseMbo uma kunemikhos­i noma imicimbi yesiNtu kwaMkhize naseNdlunk­ulu kaZulu.

Abaholi boMdabu abaningi ikakhuluka­zi labo abasebanca­ne, bafunde lukhulu kuKhabazel­a. Liguqile izinyane likaSibisi­de esimaphand­la, esiphandl’abaNguni, abaNguni bavungama. Gubhela! Wena waseMbo!

 ??  ?? INkosi engasekho u-Emmanuel Thamsanqa Mkhize
INkosi engasekho u-Emmanuel Thamsanqa Mkhize

Newspapers in Zulu

Newspapers from South Africa