Ngabe iDumbe lingaphezu koMntwana uMkabayi?
Kuhle sike sizibuze ukuthi ngabe kuyiqiniso yini ukuthi nathi njengoZulu siyingxenye yeNingizimu Afrika okuthiwa eyentando yeningi nesikhululekile kuyona okanye saphundulwa salutheka ngokwamukela uHulumeni owakhelwe phezu kwesisekelo somhlaba owawuqoliwe kithina ngabelungu kusukela ngowe-1652 kwaze kwaba ngowe-1994, sase semukela ngoba sizwa sekukhuluma aboHlanga bethi “siyakhululeka”.
Le nkululeko iyona yini le eyayilwelwa yilabo abasendulele? Ake sizibuze ukuthi iSilo uCetshwayo sasiboshelwani mhla zizine kuNtulikazi we-1879 uma ngabe sasingaboshelwa ukulwela izwe nomhlaba kaZulu? ISilo uDinizulu wayeyiselwani ekuboshweni eSt Helena? Iqiniso lithi wayelwela umhlaba wakhe.
Isizwe seMbube sibalelwa ngaphezulu kwezigidi eziyishumi kodwa indlela esibukeka siphethwe ngayo kokungamagugu aso ungathi yisona esingesokufika kuleli lizwe lokhokho.
Ngingabala iSandlwana njengendawo yethu yokunqoba iziqhwaga zamaNgisi kodwa lokhu akukhombisi ndawo kepha amatshe ezikhumbuzo zosopolitiki akhiwa mihla namalanga kuze kwakhiwe nawezifikanamthwalo.
EThekwini sinesikhumulo sezindiza esaziwa ngeKing Shaka International Airport bese kuthi eGoli kube ne-OR Tambo. Uma ufika e-OR Tambo bonke ubufakazi obuthi usufike khona busuke busemehlweni akho. Lokhu kuyancomeka ngoba imisebenzi yeqhawe uTambo iyaziwa kwezepolitiki yaleli lizwe. EKing Shaka kuthe uma kwenziwa umfanekiso weLembe okwaqanjwa ngalo lesi sikhumulo, wabazwa wabukeka ungelona njengoba silazi kwacaca ukuthi bekubazwa umfana owayeluse izinkomo. Lokhu kuthe uma kususa umsindo kwase kutholakala intuba yokuthi umfanekiso weLembe ungabe usafakwa kulesiya sikhumulo, sekucela eshumini leminyaka manje ungabuyiseliwe.
Kungekudala nje kuqedwa ukulungiswa indawo yokuthandazela yabenkolo yobuSulumane edle izigidi zamarandi. Lokhu-ke kukhomba ngokusobala ukuthi inkolelo iyaziwa ukuthi iyini kwabaphethe lesi sikhumulo uma kungeyabanye kodwa uma kungekaZulu kuvele kunuke iqaqa.
Uma sibheka ukuthi iLembe libuse kusuka nini kuyasho ukuthi isizwe samaZulu sesinamakhulu amabili nento eminyaka sabakhona. Kungani kungazange kube namigubho yokukhombisa ukufinyelela kuleli khulunyaka lesibili.
ISigodlo seSilo uDingane sabe siseMgungundlovu. Ikuphi lapho kunomfanekiso waso eMgungundlovu?
ISishayamthetho eMgungundlovu sinezichuse zabelumbi ezafakwa yibo bephethe izwe. Ziphi ezikaZulu esephethe izwe lakhe?
EThekwini naseMgungundlovu imigwaqo iqanjwe ngosopolitiki, esikuqondayo ukuthi igalelo labo laba ngakanani, kodwa umbuzo uthi ingoba engekho yini amaqhawe kaZulu alwela umhlaba kaZulu izinhlangano zepolitiki zingakabi khona okanye kubukeka kukuncane yini ukulwa okwaliwa yiZilo, aMakhosi, izinduna namabutho kunalokho kwabezepolitiki? Mingaki imigwaqo eqanjwe ngaMakhosi emadolobheni amakhulu aKwaZulu-Natal?
Siyawazi uR33 INkosi Bhambatha Road osuka eMgungundlovu uya eMdlovana. EThekwini ukhona uQueen Nandi Drive ngaphandle kwedolobha iTheku. Ngabe kuyiqiniso ukungabikho kwemigwaqo eqanjwe ngeZilo namanye amaqhawe kaZulu kula madolobha amakhulu kangaka?
Uma kubhekisiswa isimo sokuphucwa kukaZulu umhlaba ngamaNgisi namaBhunu kwenza uzibuze ukuthi yisiphi isithunzi esesibuyiselwe eBukhosini nasembusweni kaZulu? Kuyaqapheleka ukuthi noma umhlaba ubuyiswa unikwa abantu abathize okungebona laba ababewulwela okuyiZilo naMakhosi.
Lokhu kuyindlela yokuphaka impi ngoba umhlaba owathathwa kwakungoweZilo zinaMakhosi ayewengamele. Ngokwethu ukuqonda umhlaba wakwaZulu oweSilo nabantu baso.
Ngabe laba eNingizimu Afrika bake babizwa babuzwa ukuthi bacabangani ngemihlaba yabo nokuthi bona bazibona beklama yiphi indima ekubusweni kwezwe labo? Siyazi ngomhlangano waseSikukuza mhla ziyisi-8 kuMbasa we-1994 kodwa okusalayo uZulu awuzange ubuyiselwe umhlaba wawo futhi sonke sasiqonda ukuthi kwakunaleli themba ngeNingizimu Afrika eyodwa. Kuyacaca ukuthi uZulu uyeyeka kukhona konke okuthintana nathi.
Isenzo sikaHulumeni ophethe senza sizibuze ukuthi samukelekile yini eNingizimu Afrika yentando yeningi?
Ngabe u-OR Tambo noJohn Dube babaluleke kakhulu kuneLembe?
Ngabe uMoses Mabhida, uJosiah Gumede, u-Anton Lembede, uDr Chota Motala nabanye abaningi babaluleke ukwedlula iSilo uSenzangakhona?
Ngabe umfanekiso kaGandhi ubaluleke kakhulu kunoweSilo uDingane?
Ngabe igama elithi Dumbe yilona elibalulekile kunoMntwana iNkosazane uMkabayi KaJama?
Kuyaziwa ukuthi ikuphi okubalulekile kodwa ngoba kuliwa nakho konke okuthinta uBukhosi neNdlunkulu kaZulu, akusoze kwaqhakambiswa okungokwethu esikhundleni salokho kuyophakanyiswa osopolitiki nezifikanamthwalo.
ISilo uDinizulu noCetshwayo bahlupheka kakhulu kunoMandela kodwa miningi imigwaqo eqanjwe ngoMandela kuleli lizwe. Lokhu akugcini eNingizimu Afrika kodwa naKwaZuluNatal kuyenzeka. “Zulu vuka uzigqaje ngobuwena ulwele lokhu okwakulwelwa okhokho bethu”.