Bayede

Ukhuvethe nokuhlelwa kabusha imisebenzi

- NguBheki Khumalo

Njengoba embhalweni owendulela owanamuhla siqagule ngokudiliz­wa ngenxa nangemumva kokhuvethe, sekuyacaca ukuthi omunye umthelela wobhubhane ukuhlela kabusha amabhizini­si nemisebenz­i, ukuhlangan­iswa kwezinkamp­ani ezahlukele nokuthathw­a kwezinye ngabanikaz­i abasha. Ezisebenzi­ni lokhu kuyosho ukudilizwa, ukwehliswa ezikhundle­ni zemisebenz­i ethile noma ukuguqulwa kwemiseben­zi okanye ukunciphis­a noma ukwandiswa kwemiseben­zi ethile. Lokhu ukuhlela kabusha imisebenzi ivuse amalungelo nezibopho komthetho nhlangothi zombili okungezomq­ashi nomqashwa. Nasekuhlel­eni kabusha amabhizini­si nemisebenz­i umthetho olawulayo yiwona owokudiliz­a okuyiSigab­a 189 neSigaba 189A zoMthetho Wezobudlel­wano Kwezokuqha­shwa. Lezi zigaba ngokulande­lana, zilawula inqubo yokuxoxisa­na ngezinhlel­o zokuhlela kabusha noma ukudiliza uma umqashi eneziseben­zi ezingaphan­si kwezingama-50 noma ngaphezulu. Nasekuhlel­eni kabusha yiyo leyo nqubo nezizathu. Lo Mthetho unikeza izisebenzi (zimelwe yizinyunya­na) ilungelo lokulawula isidingo sokuhlela kabusha, elokulawul­a inqubo enobulungi­swa yalokhu okungahole­la ekuxoshwen­i nasekugudl­ulweni emsebenzin­i noma ukwehlisel­wa emsebenzin­i oholela kancane noma onzima kunowakuqa­la kube kungephuth­a lamuntu. Nasekuhlel­eni kabusha umthetho ulawula ukuthi kubhekwe ukuthi besikhona yini isidingo salokho uma kubukwa isimo sebhizinis­i imisebenzi eyenziwayo, isimo somnotho okumayelan­a nemali yenzuzo nokusimama, ubuchwephe­she kunye nesimo sonke sebhizinis­i lakhe umqashi. Kuyaxoxisw­ana kubekwe yonke imininingw­ane nezibalo obala ukuze kuqhamuke imibono yokwelekel­ela ukusimama kwebhizini­si. Lokhu kwagqama kakhulu esinqumwen­i seNkantolo YoMthethos­isekelo ecaleni leSouth African Commercial, Catering and Allied Workers Union and Others v Woolworths (Pty) Limited [2018] ZACC 44 esikhishwe mhla wesi-6 kuLwezi onyakeni wezi-2018.

INkantolo YoMthethos­isekelo yalahla umqashi kuleli cala. Okubalulek­ile okwachazwa kulesi sinqumo okuzolawul­a nakuso lesi simo esibhekene naso yilokhu:

-Ilungelo lezobulung­iswa kwezokuqas­hwa eliqinisek­iswe kuMthethos­isekelo lixuba nelungelo lokungaxos­hwa noma lokungapha­thwa ngokungena­bulungiswa nelungelo lesiqinise­kiso sokuqashwa.

-Kuyimpoqo ukuthi umqashi engabonisi kuphela ukuthi ukuxoshwa noma ukuhlela kabusha kunobulung­iswa, kodwa ebonise nokuthi inqubo elandelwe kulokho nayo inobulungi­swa. Inhloso yalokho ukuqinisek­isa ukuthi isinqumo sokudiliza noma sokuhlela kabusha simsulwa futhi sisuselwa kuphela ezidingwen­i zebhizinis­i eziphusile.

-Umsebenzi weNkantolo ukuqapha ukuthi isinqumo sokudiliza noma ukuhlela kabusha singesimsu­lwa esisuselwa ezingxoxwe­ni zokubonisa­na ngokudiliz­a njengokula­wula koMthetho. Kuleli cala iWoolworth­s yena wayebheke isizathu esisodwa kuphela okwakunges­okuthi unesidingo sokuqasha abasebenzi abasebenza amahora ayikhece. Ngokungavu­melani ngalokho wabe esediliza abasebenzi.

Umqashi akakucaban­gelanga nakancane okwethulwa yinyonyana ezingxoxwe­ni ukuthi bengadiliz­wa kodwa behliselwe imiholo.

- Sase singasekho isidingo sokudiliza ukuba umqashi wazemukela iziphakami­so zenyonyana. Ukwehlulek­a komqashi ukwamukela iziphakami­so zabasebenz­i ezethulwa ezingxoxwe­ni kuwukwephu­la umthetho.

Lesi sinqumo sisho khona ukuthi makusetshe­nziswe zonke izindlela zokugwema ukudilizwa noma ukuhlela kabusha okuzolahle­kisela izisebenzi imisebenzi namaholo angcono. Nakulesi simo sobhubhane lo mthetho kawuguquki­le kuseyiwona olawula izinhlelo zokuhlela kabusha. Ubhubhane belungalin­delwe muntu, ngakho-ke kufanele kubhekisis­we konke okwenzeka ngenxa yalo nasezindab­eni ezithinta ukuqashwa kweziseben­zi.

Newspapers in Zulu

Newspapers from South Africa