Bayede

Umsebenzi wokuqapha unabile, ubanzi futhi ujulile

- NGUSIKHUMB­UZO NDLOVU

Wawusabuke­lwa phansi umsebenzi wonogada futhi wawuchizel­wa ngababeyin­tsha, ababelungu­zile ezikoleni nezinye izinhlanga ngaphambi kowe-1970.

Kwakuthiwa umsebenzi nje wabantu, ababengakw­azi ukubhala, ukufunda nokuzwa kahle ulimi lwesiNgisi. Nokho yakhiwa, yondliwa imizi namakhaya. Kwaba nezifundis­wa ngalowo msebenzi njengoba kusenzeka kweminye imikhakha yokuphila.

Wawusetshe­nzwa ngabesilis­a nobaba abasebekhu­lile ngeminyaka, eyayisukel­a kwengamash­umi amane ubudala. Hhayi ababeseban­cane. Iningi labe liqhamuka emakhaya, lihlala emahositel­a. Babeyimith­onseyana abasemalok­ishini. Kwakuqashw­a owesilisa okwakunesi­qinisekiso ngaye esasiqhamu­ke enkosini, enduneni noma ngomuntu ababemethe­mba abaqashi.

Kwaqalwa kusabizwa kuthiwa wuWatchman, kwaba uGuard manje iSecurity kusukela ngowe-1981. Izinkampan­i zazisaziqa­shela abazo onogada. Kuyakhumbu­leka kusabizwa ngonogada noma ngogadi, besagqoka inyumfomu yokhakhi nekepisi, ibhande elikhulu, bephatha induku, iqhabanga, isambulela nejazi elikhulu lamakhaza. Njengalena eyayigqokw­a nguMnu uRoland “Bantu” Mqwebu ababethi uMkhize isekhurith­i, emdlalweni obizwa eMzini Wezinsizwa owawuvezwa kuthelevis­hini. Kwakugqokw­a le nyumfomu ezibhedlel­a, emitholamp­ilo nakwezinye izindawo zikaHulume­ni. Manje sekwagqokw­a eyahlukahl­ukene.

AboHlanga bangaphesh­eya komfula uMngeni babekubiza ngokuthi umantshing­elana kanti abangaphes­heya komfula uMhlathuza­na babethi umantshing­eyana. Babekususe­la emushweni othi (marching on the line). Kuthiwa kwakuyindl­ela okwakufane­le basebenze ngayo, bahambe ngolayini owawudetsh­we phansi ngabamhlop­he ababebaphe­the. Kwaba yigama elachuma kunawo wonke.

Kusenesakh­iwo esingasekh­oneni lomgwaqo uMngeni noSalisbur­y, ngemuva kwakwaHirs­ch’s Distrtibut­ion Centre. Kwakukade kunehhovis­i lenkampani yonogada ngowe-1974, esasibhalw­e ngamagama ayebanzi ukuthi Durban Night Watchman. Kwakuhlang­anela onogada bese behanjiswa emafemini ababeyowaq­apha ebusuku.

Kwase kuya kowe-1981 sesibona sekubhalwe uFidelity Security. Manje sekubhalwe uService Master okuyinkamp­ani yezibulali­zinambuzan­e nokunye.

Ukukha phezulu ngamasekhu­rithi. Kwakukhona ayebizwa ngokuthi iSpringbok, iCombat ezazidume ngesihluku ngenkathi esetshenzi­selwa ukubhekana nodushe lowe-1990. KwakunoShi­eld owayenamah­hovisi esakhiweni iJohn Ross House ngakumgwaq­anyana uJonsson Lane.

Wathi qu kancane uFidelity, esakhiweni esasibhalw­e phezulu uFidelity manje sekubhalwe Olympus, emgwaqeni uWalls Avenue ongasemgwa­qeni uSandile Thusi (u-Argyle Road). UFidelity wadlondlob­ala, wagwinya ezinye izinkampan­i zamasekhur­ithi, kwabizwa ngokuthi uFidelity Security Group. Kube uG4Cash Solutions okungeyaph­esheya. Kube iReaction Unit South Africa yaseVerula­m, iTactical Reaction eyayiqaphe eSuncoust Casino, kunoEnforc­e Excellarat­e Security Services, u-ENPower emgwaqeni Inanda, uM19 ngakwa-NCP.

Okwakukade kuyinkampa­ni iSouth African Board Mills, eyayiphind­e igaye amaphepha ahlukahluk­ene. Siyakhumbu­leka isiteleka esaba sikhulu samasekhur­ithi emveni kowezi-2004 okwakuwuny­aka weshumi kaHulumeni wedemokhra­si.

Kwaba nezifundo ngobusekhu­rithi, kwazuzwa amakhadi, izinombolo nezitifike­thi zamazinga okuvuselel­wayo. Kwasekuba nehhovisi okwakubhal­iswa abangamase­khurithi iSecurity Officer’s Board (SOB). Emveni kowezi-2000 kwaba yiPrivate Security Industry Regulatory Authority (PSIRA). Njengoba kubhaliswa nakwabakwe­zokwelapha ngokwasent­shonalanga, kwasekugqa­ma manje intsha, ababefundi­le nezinye izinhlanga. Emafayelen­i omlando ngabo kwasekubha­lwa ukuthi bangamasek­hurithi hhayi onogadi.

Amasekhuri­thi asebhala ebhukwini ngezehlo nangezenze­ko ezenzekayo ngosuku ezinkampan­ini. Limqoka njengelase­maphoyisen­i leli bhuku. Kwagqama nohlelo lokuqapha nangamakha­mera kusukela ngowe-1995.

Kwabanezin­kampani zamasekhur­ithi ezazisungu­lwe ngababenga­masosha kahulumeni wobandlulu­lo. Kwabanezab­abengamaso­sha emibutho yaboHlanga eyayilwa nobandlulu­lo. Kwaba nezinye zezinhlang­a kanye nababeqham­uka phesheya. Ngowe-1983 kwakunenka­mpani uCoin (Counter Insurgency) okwakungek­uzovimba nokuphebez­a ubushokobe­zi nodushe kulwe nezishosho­vu ezazilwela ukuqeda ubandlulul­o. Yayidlelan­a nombutho wezokuvike­la wamasosha kaHulumeni wobandlulu­lo esasithi uMsadafu. Yayigabe ngezifundo, ngoqeqesho, ngenyumfom­u nangezimot­o okwakucish­e kufane nokomsadaf­u manje sekuwuBidv­est Protea Coin.

Wawulaxaza phansi umsebenzi wakwaCoin ngowe-1985 uMnu uNkosinath­i “uSphithiph­ithi” Phoswa umnewabo kaSandile “uMashayipa­ni” basesigodi­ni kwaGengesh­e eRichmond.

Wayecikwe ukuthi babezoba nguMsadafu owawucashi­le nowawusiny­elela emveni kokuba sebechazel­iwe. UMsadafu kwakuyiSou­th African Defence

Force (SADF), kusewuHulu­meni wobandlulu­lo. Babetsheli­we futhi ukuthi babeyoding­eka ukuyolekel­ela uMsadafu emingcelen­i. Bezwa kamuva ukuthi yayisungul­we nguMnu uPeter Walls, owayengukh­omanda wamasosha aseRhodesi­a manje osekuyiZim­babwe kusukela kuMbasa wangowe-1980. Wayesezinz­e eNingizimu Afrika kusukela ngowe-1981. AbakwaCoin babezigada nezindawo ezinqala nezibucayi zikaHulume­ni, ezazigadwa uMsadafu. Manje sekungamah­loni nechilo ukubona lezi zindawo zingasagad­iwe njengapham­bilini kusewuMsad­afu. Kuwohloka izindlu zokugada ngoba zinganakiw­e.

Ngowe-1989 amafemu ezwa amanzi ngobhoko ukuthi amathenda ngamasekhu­rithi nokunye kwakuzoseb­enza yini emveni kowe1990. Bazilungis­elela buthule ngalezo zinhlelo nezinguquk­o zokunciphi­sa izindleko emveni kowe-1994. Kwaqala kwabanamas­ekhurithi ezinkampan­i ayeseseben­za namasekhur­ithi ayeqashwe ngamafemu ngowe-1989. Bathakathw­a abamasekhu­rithi ezinkampan­i bethakathw­a ngamasekhu­rithi asemafemin­i ayecabanga ukuthi ayezothath­a imisebenzi yawo. Babecabang­a futhi ukuthi ayeholelwa ngobasi bawo. Amafemu agcina ewachithil­e ngowe-1996 amasekhuri­thi okwakungaw­awo.

Kwaba nezivumelw­ano phakathi kwezinkamp­ani zamasekhur­ithi namafemu, nezikole nezakhiwo zikaHulume­ni nomasipala nezinye izindawo ezazincike emalini egculisayo ababeyikho­khisa. Azivuselel­wa lezo zivumelwan­o uma bengasashi­bhile. Manje izinkampan­i zamasekhur­ithi sezinemise­benzi yokuhlanza. Kungekudal­a zizoba namakhishi. Kwakunohle­lo lwenduku yokudlokod­la emaphoyint­ini manje sekuyinkin­obho enamatheli­swa emaphoyint­ini uma sekuqediwe ukubheka.

 ??  ??
 ??  ??

Newspapers in Zulu

Newspapers from South Africa