AbakwaKhoza abayingxenye yaBaThethwa enyakatho
UMkhuzangwe kaMgugi kaMundi UMpondo wasOhlonini GuyazanakaGijimana kaMundi UMpondo waseNhlabosini Bayibonile le ndelelo kaMangebezana Kungake kufakaze uKhayini kaMawa UVe lwaseManqayini oPhiweni Kufakaze uBayekana kaSgwebe UMcijo waseMacambimbini ePhathweni USabathise izangoma ezimbili Esine kungesasekhaya eMklowakloweni Lesi esasizinqe ezinkulu
Esinye kungesaseNteweni koNomagege EsaseNteweni sasingakwazi ukusabatha Ngoba sasineminoyi ezinyaweni Sithuka futhi sinezinhlamba
Yiso lesi esasibawuza izindaba Sithatha ezasekhaya kwangwenya Siyoziqeketha ekhaya konina eNtweni
INkosi uMhlana yayizalwa iNkosi uSokwetshatha kuNdlunkulu uNyamayeye wakwaMkhwanazi kwaMpukunyoni. INkosi yayingeyona indodana yokuqala yeNkosi uSokwetshatha. Babekhona abafowabo bezinye izindlu okwabe kunguGwazamathole, uMzwenduku nabanye ababebadala kunayo.
Yena waba yiNkosi ngoba uNdlunkulu uNyamayeye wabe ezalwa eMadwaleni okwabe kuyisigodlo seNkosi uMayanda kaVeyane kwaMkhwanazi.
Empeleni izwe lakwaMpukunyoni kwabe kuyingxenye yesizwe sakwaMthethwa esenyakatho. UMayanda wabe eyinduna yamacala. Ube yiNkosi ngoba abakwaZulu sebexoxisene nabakwaMthethwa ukuba abekwe yiNkosi yakwaMpukunyoni ngoba nakhu isithole sakomkhulu uNtikili kaSenzangakhona owangowakwabo kweSilo wakwaNodwengu iNkosi uMpande eNdlunkulu kwaZulu.
INkosi uMhlana yayingelona izibulo kuNdlunkulu uMaMkhwanazi. Umfowabo omdala uMntwana uNsusawuthuli washona esemncane. INkosi uMhlana yayibuthwe ebuthweni uMavala (Cijimpi). Yakhulela ekhayo konini eMadwaleni. Yabuyela ekhaya eKhafuyeni isizothatha uBukhosi kuyise omncane owayeyibambele okunguMntwana uMkhwini, kaMalandela. Ingobabukhosi yakwaWudaba, owaba ezalwa yindodakazi yeNkosi uSenzangakhona, uNomaklwa.
Phela uyise wakhothama esemncane.
Yahlala isikhathi esincane ibusela uKhafuyeni.
Yabe seyakha esayo isigodlo yasiqamba yathi kukwaNgwenya.
Le Nkosi njengawo wonke amakhosi amadala yayinesigqi nesithunzi esesabekayo ingabhekeki emehlweni njengoba nembongi isho ezibongweni ngenhla ithi; “Isigoloza esimehlo abomvu”.
Ngezikhathi zokubusa kwenkosi uMhlana kwakuhlonishwa kakhulu kwaMthethwa, ikakhulukazi komkhulu. Uma umnumzane ezobika udaba esigodlweni esalindiswe esangweni, yizimvali zakomkhulu kwakungamele ahlale aqoshame kodwa kwakumele asabazeke akhombise inhlonipho yokuthi akekho emzini wakhe ukomkhulu. Ngakho-ke uCayana kaNtaba wakwaHlekwayo owayebuthwe ebuthheni indlu yengwe zake zamnetha khona kwaNgwenya ngoba wayesefika ahlale aqhiyame nje sengathi kukwakhe. UCayana lona wabe eyisithenjwa komkhulu. Wuyena owabe ethunywa nguSinaye ukuhambisa izindaba kwaNgwenya ngokwakwenzeka oVondlo namaphethelo nokuyindawo eyayiphethwe uSinaye eyinduna yeNkosi uMhlana. Okwathi kamuva waba yiNkosi yokuqala yesizwe sakwaKhoza eNseleni namuhla esesaziwa ngokuthi yikwaBhejane. UBhejane wayezala iNkosi uSinaye eyayibuthwe yiNkosi uDinuzulu ebuthweni uFelaphakathi.
Elokishini iNseleni kukhona isikole iSinaye Primary. Ngaphandle kancane kwaselokishini isizwe sakwaBhejane kukhona izikole iBhejane, iZibuko neHluma High School. Lezi zikole zakhiwa zethiwa la magama ngenhlsoo yokuqhubekisa umlando wesizwe sakwaKhoza nesasiyingxenye yesakwaMthethwa phambilini. EZibukweni kwabe kungumuzi kaBhejane.
KwaHluma kwakungomunye wemizi yeNkosi uSinaye kanti uVondlo yisigodlo sakhona kwaKhoza. Namanje miningi imizi yakwaHlekwayo esizweni sakwaBhejane engabazukulwana bakaCayana.