INdlovukazi okaMpahleni
Ngubani le Ndlovukazi engaziwa kwaZulu kanti futhi akushiwo lutho ngayo olutheni ngaphakathi eSigodlweni soBukhosi bukaZulu. Yini eyenza ukuba umbhali ophethe usiba kuthi uma eninga ejula ezinzulwini zokucabanga komphefumulo wakhe ayibone le Nkosikazi yeSilo uSolomon ngeso elifihlakeleyo ukuthi yiNdlovukazi lena isibili nesithathu.
INdlovukazi lena yayizalwa ngumnumzane uLwandlelusukamadlwambi Mpahleni Mtshali endaweni yaseMakhasaneni eNtembeni, ngaphansi kwesifundankantolo saseMelmoth.
Igama layo lokuzalwa kwakunguGaneba. Wagana iSilo uSolomon Maphumzana Phumuzuzulu. Kuthiwa wayengumuntu owayengenayo impilo enhle. Wayephathwa isifuba somoya.
UNdlunkulu okaMpahleni kwathi ukugana kwakhe iSilo wazala uMntwana uHelen. Lo mkaNkosi kwathi noma engazalanga ngane yomfana kepha kwatholakala isimanga ukuthi unkatho lokuzalwa kwengane yokuqala yomfana yeSilo uBhekuzulu lwadla yena.
Kwafika eSigodlweni KwaDlamahlahla umphrofethi wenkosikazi okuthiwa wayevela endaweni yakwaNyuswa kepha esebenza eGoli. Ufika lapha eNdlunkulu akalindelwe futhi akaziwa muntu lapha koMkhulu.
Kwathi uma esezethulile base bememukela bemngenisa ngaphakathi eSigodlweni KwaDlamahlahla. Kwathi uma bembuza ukuthi ungubani igama futhi uliqhamukisa kuliphi izwe. Bathi wazethula ngokuthi yena unguMagasela. Wathi ulethe isiphrofetho lapha eNdlunkulu. Wathi kunabafazi beNkosi ababili abakhulelwe. Kepha akaze ehlukanisa ukuthi ingane akhuluma ngayo ngeyani. Bathi wagcizelela ukuthi le ngane kuhle iphathwe kahle isesesiswini sikanina igcinwe inempilo ize izalwe.
Lolu limi ayelukhuluma lokubiza omkaNkosi ngabafazi lwalungaziwa lapha eNdlunkulu. Nanxa kunjalo kepha bamnikeza ithuba lokuba bamlalele kulokho ayezokwethula koMkhulu.
Into eyabethusayo eNdlunkulu ekuzalweni kwale ngane yesiphrofetho kwaba wukuthi yazalwa nguNdlunkulu wesibili ukugana iSilo uBhekuzulu kanti uNdlunkulu wokuqala yena wazala intombazane. Ngamanye amagama abanye bangaphakathi bakubona lokhu okwakuphrofethwa uMagasela njengento engeke ibe yiqiniso. Ngikusho lokhu ngokuthi ngokwesiko lesintu le ngane yesiphrofetho yazalwa endlini yasekhohlwa ngokuma kwezindlu zeSilo uBhekuzulu.
Okumangalisayo wukuthi uyise wayo okuyiSilo esiyizalayo sona kasibanganakho ukudideka kwesasikutshelwe ngumphrofethi. ISilo uBhekuzulu sakukholwa ukuthi le ngane siyinikwe ngabaphansi, ngakho bayithathile bayikhipha ekuzalweni kwayo bayakhela ugange endlini yoVu, esiKhupheni, ukuba izalelwe ukubusa isizwe sikaZulu. Indlu yoVu noma eSikhupheni, indawo lena engcwele ngaphakathi endlini yoBukhosi lapho isilokazana sikhuluma khona nabaphansi sibashisele khona impepho.
Abadala babeyihlonipha le ndlu bayibize kanjalo ukuze ihlale inesithunzi sayo esiyifaneleyo. Ngamanye amagama amakholwa wona ayibiza ngokuthi kuse-althari, noma eladini lapho akhuleka khona exhumana noMdali ongabonwayo.
UNdlunkulu lona okaMpahleni, uHlabangane, isimanga esikhulu kuye kwaba wukuthi le ngane ihlale isemphefumulweni wakhe ngangokuthi kuthiwa wayengavumi ngisho uyise wayo ayibeke isandla ekukhuleni kwayo. Bathi wayevele akhale izinyembezi kube sengathi iSilo sishaya enyameni kuye. INdlovukazi okaMpahleni wayikhulisa ngokukhulu ukuyinakekela le ngane eyifundisa inhlonipho yekhaya endlini yoBukhosi.
Wayifundisa ukuba ikwazi ukuyiphila impilo yaseNdlunkulu ukuba ibe nentobeko kontanga bayo kanye nakubantu ababefika eNdlunkulu. Wayeyifundisa ukuthi ingane kayimmeli umuntu omdala uma ekhuluma nayo futhi kayimubuki ezinhlamvini zamehlo. Ukwenza njalo kuyo kuyisibusiso esikhulu.
INdlovukazi okaMpahleni owayekuqonda kahle konke lokho futhi azi kamhlophe ukuthi leli Wundlu alinikwa ukuba aliphathe yilona elalimiselwe iSihlalo soBukhosi. UMagasela wathi le ngane kumele uma izalwa yamukelwe ngendwangu emhlophe kakhalikhi.
UMphrofethi wayeyaliwe ukuthi futhi uyakulandelwa yifu elamsonga njengemvilophi kwaba sengathi usenkungwini. Kuthiwa kuleyo nkungu eyayimsibekelile elapho endlini kwavela kuye inkosikazi yeSilo egama layo uGaneba, okaMpahleni owayengena endlini lapho ababehlezi khona ngenkathi esabazekela le nsumansumane yomchwayo wamaMboza. UMagasela wasebatshela ukuthi lona ozongena lapha emnyango nguyena oyakuba ngunina nomgcini wale ngane yeNkosi.”
Amabutho ezintombi uThiyane, amaDlundlu, amaQhwaki namaDuku ayeqeqeshelwe ukusebenzisa zonke izikhali zesimanje, ayejutshelwe ukuvikela abasemakhaya. Isifuba sasuka KwaNodwengu ngomhla zili-17 kuMasingana ukuyovikela uZulu ukuthi amaNgisi angazidleli nje amahlanga unomphelo. Sahamba ibanga elingamakhilomitha angama-80 ngezinsuku ezinhlanu kanti uChelmsford yena wayehamba ibanga elaliyi-16 ngezinsuku ezazili-10.
UMehlokazalulu kaSihayo owayeyiNgobamakhosi waxoxela uMagema Magwaza Fuze owayekwazi ukufunda nokubhala ngesiNgisi wathi: Izinduna zazihlele ukuhlasela amaNgisi ebusuku mhla zingama-23 kuMasingana ngoba inyanga yayizobe igcwele, kodwa amaNgisi asihlasela kuqala mhla zingama-22 kuMasingana.
Ubumnyama babukhasa phansi unyezi ungekho, amaNgisi asithelekela sisaqubile emasimini ommbila, kwakhala uhlwayi. Umkhuzi wabo uKholoneli uDunnford wahlehla wase ewahlukanisa amasotsha akhe ngokohlanga. Waselayela ibutho labantu elaligibele (ANNC) ukuthi lihlalele ngakwesokunxele kanti elabelungu lona lahlasela ngakwesokudla. Sasisabhekile beqonda kithi kodwa izinduna zethu zathi sihlale phezu kwamahawu.
Kwathatha ukuzithiba okukhulu ukuba singabahlaseli. Osukwini olwandulela impi, isifuba engaba ngiyingxenye yaso, sakaka endaweni eyayinamatshe ngezansi kwendunduma yaseNquthu. Asizange siwabone amasotsha kaChelmsford i-ANNC eyayigibele, aBatlokwa nabamhlophe, kanti nabo babengasibonanga. Kunalokho, amasotsha azithela phezu koMcijo eduze kwethu baphoqeleka ukuphenduka balwe noMcijo.
Kwathi beqala ukudubulana, sasukuma sabaqonda sidubula, bashaywa uvalo ukubona impi eyayingaka bahlehla. Kodwa uKhandampevu owawuholwa nguMakhosana kaMvundlana Zungu wabadabula phakathi. UDabulamanzi kaMpande owayengumthahlazi wayehola uVe, kanti iNgobamakhosi yayiholwa uSigcwelegcwele kaMhlekehleke Mngadi babelwa namaNgisi egqumeni.
Ayelokhu ephenduka adubule nangakithi kodwa silokhu sisondele njalo kancane kancane. Ekugcineni amaNgisi anyamalala ngezansi kodonga namahhashi awo, sasimane sibabona bevela ngezigqoko besidubula. Sasimane sigwaca sibasondela yize baningi babesala enkundleni sagcina sesihlehla, kodwa kabazange basihubhe. Izimpondo zazibheke egqumeni thina saqonda eMzinyathi, amaNgisi aphuthuma ukuyovikela inkambu yawo, belokhu besidubula. Nathi saphendula kwafa iningi kithi kodwa saqhubekela phambili kunjalo.
Kwathi lapho iphelelwa izinhlamvu zezibhamu zabo ezazinkulu basebenzisa amavolovolo, kwathi ziphela nazo amaNgisi aqoqana ahlangana ngamahlombe. Ase elwa ngezinsabulo ezazihlonywe ezibhamini zawo ezinde, kwaliwa umgangela.
Iningi labo laba ngukudla kwamaklwa, abanye bethu baze babakhumula sagqoka izimpahla zabo ezimbalabala. Kanti ngale kwenkambu yabo, abanye babo bagijima beyozifihla khona kodwa bazithela phezu koKhandampevu noMbonambi, base befikisana khona kanye kanye.