Luphumile ucwaningo luveza ukuthi abafundi bathikamezekile
Lilokhu lihlabe njalo iva lokhuvethe emhlabeni wonke jikelele. Abantu abaningi emhlabeni bakhala ngesimo somnotho esibi. Balahlekelwe imisebenzi, ngamafuphi okungashiwo ukuthi ukhuvethe lufike nendlala kubantu abaningi, njengoba abantu abacela ezigidini ezi-2 belahlekelwe imisebenzi eNingizimu Afrika ngesikhathi sokhuvethe. Namanye amabhizinisi akasayenzi inzuzo eningi, amanye avalwe thaqa.
Kuliqiniso ukuthi abanye abafundi noma izitshudeni zezikhungo zemfundo ephakeme bake babambe amatoho ukuze bathibe iphango bakwazi ukwenza ezinye izidingo. Uma besezikoleni ikakhulukazi njengoba iningi lifunda ezikhungwini zemfundo ephakeme lingahlali emakhaya kepha lihlala emafulethini kanye nasezindaweni zokuhlala abafundi. Ngokuvamile abafundi bake basebenze ezindaweni zokudlela lapho kuthi uma beqeda amaklasi abo bese beyongena emsebenzini ntambama kulezi zindawo zokudla.
Ucwaningo luthi abafundi baphelelwe izimali njengoba abangama-40% wabo uthe awukwazanga ukuthenga ukudla, bese abangama-20% uveze ukuthi wahluleka ukukhokha irenti ngesikhathi kuvalwe izwe. Lokho bekuyingxenye yombiko lapho bekubhekwa umthelela wokhuvethe emfundweni ephakeme.
IHuman Sciences Research Council, Health and Development Centre yenze ucwaningo, iSikhulu Esiphezulu uSolwazi uRamnick Hlaole echaza ngokugxila kwalolu cwaningo uthe; “Ukhuvethe lufake abafundi bethu ezimweni ezibucayi, baze baphoqeleka ekutheni babeke eceleni izinto eziyizidingo ngesikhathi somvalelwakhaya, ezibalekelelayo uma befunda njengedatha, ugesi kanye nokudla baphoqeleke ukuthi bangakuthengi.”
USolwazi uSibusiso Sifunda weHuman Science Research Council uthi ngenkathi abafundi bekhomba ukuthi baphazamiseke kuphi nokuthi yiziphi izinselelo ababhekane nazo ngesikhathi somvalelwakhaya okunye abakuchazile bekungabalulekile. “Enye yezingqinamba abafundi ababhekane nayo ukulahlekelwa isikhathi sokufunda, abangama-40% bebengenayo imali yokuthenga izinto zabo ezinjengezokugcoba, abangama-42% bathe balahlekelwe isikhathi sokuxhumana nabangani kanye namalungu omndeni wabo. Abangama-40% bebengenayo imali yokuthenga ukudla. Abangama-20% bathe bebengakwazi ukukhokha imali yerenti ngesikhathi somvalelwakhaya,” kusho uSolwazi uSifunda.
Ucwaningo luphinde lwathola ukuthi abafundi abangama-53% banombono wokuthi basengozini encane yokuthola uKhuvethe, kanti abangama-15% babone ukuthi basengozini enkulu. UNgqongqoshe
Wemfundo Ephakeme u-Emmanuel “Blade” Nzimande ephawula ngalolu cwaningo uthe; “Ukubhekana nalezi zinkinga ubuholi busungule uhlaka oluzokhuluma ngezinkinga ezihlasele abafundi, ngokubambisana neWorld Health Organisation (WHO). UMnyango wethu Wezempilo kanye nohlaka lwethu olubhekelele izifo ezithathelanayo bakhuluma ngezindlela abazonqanda ngazo ukuthi kubhebhetheke lesifo kanye nezinkinga.”
UNgqongqoshe uphinde wancoma abafundi ngokuzibandakanya nalolu cwaningo ngoba lumqoka ukuthi baqinise izinga lezemfundo kuleli. “Kumele ngikusho ukuthi lokhu okuvezwa ilolu cwaningo akusisona isithombe esibi, kumele sikusho ukuthi abafundi abangaphezu kwama-70% abazibandakanyi nophuzo oludakayo, kanjalo nogwayi ukuze badlule kulesi simo lesi isisekelo esimqoka kakhulu nesiqinile empilweni yabafundi bethu,” usho kanje.