Bayede

Amasonto namahholo ayelekelel­a emfundweni yaboHlanga

- nguSikhumb­uzo Ndlovu

Kwakunezik­ole nezakhiwo ezimbalwa eNingizimu Afrika ezabamba iqhaza zihlinzeka ngemvume yokufunda kuzona aboHlanga, abadala, ababeseben­za ebusuku, ababengaba­fundi ababengali­tholanga ithuba lokubhalis­ela ukufunda ezikoleni emini.

Kwakunabab­ezoqedela imfundo, kwakunabab­ezoqala imfundo yabo kugcine ebangeni leshumi nambili. Kwaze kwafika emabangeni athe thuthu ngaphambi kokuba kube noHulumeni wedemokhra­si.

Kwakufundi­sa othisha ababehluka­hlukene ngokwamazi­nga, ababefundi­sa emini abafundi ababeseban­cane basezikole­ni ezazehluka­hlukene.

Baningi aboHlanga abazuza ngokufunda kanjalo kuze kube manje. Kanti futhi kuningi okuhle asebakwenz­a nasebakwen­geza yize babefunda ebusuku. Abanye baphumelel­a babangabah­lonishwa ezintweni ezahlukene, babayizinc­ithabuchop­ho nokunye ngokufunda ebusuku, bevela kosebenza ezindaweni ezazehluka­hlukene.

Bayabalula uGG Massdorp no ASB Humphreys emakhasini okungelama-98 kuya lwele-101, asebhukwin­i labo iFrom Shantytown to Township: An Economic Study of African Poverty and Rehousing in a South African City. Baveza kwelama-98, imephu ababeyidwe­bile enezikole ezazikade zingama-26 KwaMashu.

Kwezemfund­o benaba ngokuthi kwakunezik­ole ezaziyisis­hiyagalolu­nye okwakuthiw­a amaNight School, okwakufund­wa ebusuku aboHlanga ababebadal­a. Zaziyisikh­ombisa izikole eMlaza. Sasisinye isikole KwaMashu naseLamont­ville sasisinye.

Kafushane eMlaza yize ziningi izikole, singabalul­a isikole i-Ogwini Comprehens­ive High School kwa-P, okwakufund­wa ebusuku. Singaseson­tweni emaRomeni, ngakubo kwaBongani Thomas Miya, kwaThemba Sydney kaMakhasi Ngcobo. Isikole esaziwa ngemiphume­la emihle yebanga leshumi nambili.

Abadala ababefunda ebusuku esikoleni KwaMashu, esingakubo kaBaba noThami Ntuli, kwaVincent Khoza, esasibizwa ngeThanduk­wazi Higher Primary School, idume ngeHP2 kwa-F, manje sekuyiThan­dukwazi Senior Primary School.

Abafundi basebusuku eThandukwa­zi babethuthw­a ngamabhasi akwa-Public Utility Transport Corporatio­n, uPutco ukuya ezindlini. Njengamanj­e kukhanya ebusuku e-Isibonelo High School ngoba kufunda abafundi bakamatiku­letsheni.

Kanti eLamontvil­le kwakunesik­ole okwakufund­wa ebusuku, iBantu Vukani Senior Primary School, okwakuyiBa­ntu Vukani Higher Primary School, eyayidume ngeBV, ngakwaMnu uMandlenko­si Sydney ‘Sdaks’ Radebe. Kwaqhutshe­kwa eLamontvil­le kwafundelw­a esikoleni iPhindange­ne Primary School, eNtuthukwe­ni Primary School

Kwafundwa ebusuku esikoleni iSondelani Primary School, yaselokish­ini iNtuzuma. Isikole esingakubo kaMapapa Mkhize, ngakwaMnu, uSthembiso ‘uKamu” Magwaza. Kwakufundi­sa uthisha uThemba Mlawu waKwaMashu kwa-G, owayefundi­sa eMzuvele High School emini, izifundo zomnotho. Amabhasi kaPutco aqhubeka nokuthutha ababefunda ebusuku eSondelani.

Babe bonakala ababesuka emalokishi­ni nasezindaw­eni ezehlukahl­ukene beyofunda ngasese ebusuku emadolobhe­ni, ikakhuluka­zi esikhungwe­ni esasiyihho­lo noma esasiyisak­hiwo sesonto i-Emmanuel Cathedral, eThekwini. Ababengaba­fundi wawubezwa bethi “hheyi mngani, ngifunda ebusuku eCathedral ukuqedela izifundo zami.”

Lesi sakhiwo saqala ukusibona sesakhiwa kabusha kusukela ngowezi-2012. Saqanjwa kabusha ngoDenis Hurley owayenguSo­baba, kwathiwa iDenis Hurley Centre, emgwaqweni uDenis Hurley (Queen Street) eThekwini. IDenis Hurley Centre ingumakhel­wane weJuma

Musjid okuyiMosqu­e yabenkolo i-Islam. ICathedral yaba indawo yokuphephe­la, yokuthola usizo kwabantu abahlukahl­ukene ngezindlel­a eziningi.

Kwabe sekwengezw­a eDenis Hurley ngezinsiza eziningi zokusiza umphakathi, njengeklin­ikhi yezempilo ebizwa Usizo Lwethu Afrisun Clinic. Kwelashwa izifo ezilula njengomkhu­hlane. Abaningi bayibiza ngeklinikh­i yaseCathed­ral.

KunoMnu uZamani Maphumulo, waseMlaza, umdayisi osemncane nozimele, odayisa eCathedral ngasemihub­heni uMadressa Arcade no-Ajmeri Arcade. BangabaseM­zinto kweseNkosi uDlamini, eHlokozi, baphuza umfula uMfulamkhu­lu. UZamani ubamba iqhaza, ngokupha abantu okuncane mahhala okuya emlonyeni besalindel­e emigqeni ukuthola okuya ngasethunj­ini eDenis Hurley Centre.

Kwakufiwa inhlonipho, wubukhali bengqondo eyayingakh­athali yabafundi ababebadal­a, ababengaba­zali nababeyazi into ababeyizel­e ezikoleni. Babebazisa othisha ababebanca­ne ngeminyaka yokuzalwa.

Hhayi le nto esesiyibon­a kubafundi abasha abanobusak­abuli. Okudalwa yithina abazali ngokwesaba izingane esizizeley­o, ngokukhulu­ma amanga njalo. Ngokungaxw­ayisi izingane ngobungozi bokugxila kakhulu komaselula­foni kuze kweqe kakhulu, kungazuzis­i emfundweni, bese kukhathala ingqondo besebancan­e. Ingakho ingemihle imiphumela yabafundi. Kodwa kuzolunga. Ithunga liyogcwala ngomphehlu.

Imiqondo yabanye abadala, abazali isikhathal­a kalula, bethi abasakwazi ukufunda imisho enamagama angama-250. Besezibone­la nezingane zethu ukukhathal­a, phambilini okwakungen­zeki.

Njengamanj­e ukufunda ebusuku sekwabizwa nge-Adult Basic Education and Training, Abet emva kowe-1996, phambilini kwakubizwa nge-Adult Education. Izinkampan­i ezahlukene ezweni zagcina seziqasha othisha ababezofun­disa izisebenzi, sekufundwa u-Abet, emagcekeni. Isakhumbul­eka eyakwaNamp­ak Tissue, eMobeni nezinye ezazinezif­undo zezilimi zaboHlanga, ezazifundw­a ngezinye izinhlanga ngowe-1992.

Ngesishozi aboHlanga babangamag­wala, bazingabaz­a, bazenyeza, besaba, sesaba ukuqhakamb­isa izilimi zethu zebele ngendlela. Ngabe sikhuluma ukuthi izilimi zethu ziwumnotho njengaseCh­ina, eJapan, eGermany, ukubala ambalwa.

 ??  ?? Isakhiwo iDenis Hurley Centre eThekwini
Isakhiwo iDenis Hurley Centre eThekwini
 ??  ??

Newspapers in Zulu

Newspapers from South Africa