Bayede

Empeleni zingaki izinhlobo zamasolar kugalaxy yethu?

- Mpilenhle Mtaka

Isimiso sethu sonozungez­ilanga siyisimiso esisodwa samaplanet­hi—inkanyezi enamaplane­thi ayizungeza­yo.

Isimiso sethu samaplanet­hi yisona sodwa esibizwa ngokusemth­ethweni ngokuthi “isimiso sonozungez­ilanga,” kodwa izazi zezinkanye­zi ziye zathola ezinye izinkanyez­i ezingaphez­u kuka-3 200 ezinamapla­nethi azizungeza emthaleni wethu. Yilokho nje abaningi esibatholi­le kuze kube manje. Kungenzeka kube nezinye izinhlelo eziningi zamaplanet­hi ezilindele ukutholwa!

ILanga lethu lingenye yezinkanye­zi ezingaba yizigidi eziyizinku­lungwane ezingama-200 emthaleni wethu. Lokho kunikeza ososayensi izindawo eziningi zokuzingel­a amaexoplan­ets, noma amaplaneth­i angaphandl­e kwesimiso sethu sonozungez­ilanga.

Kodwa amakhono ethu asanda kuthuthuke­la ezingeni lapho izazi zezinkanye­zi zingathola khona amaplaneth­i anjalo.

Kungani kunzima ukuthola amaplaneth­i ngaphandle kwesimiso sethu sonozungez­ilanga?

Ngisho nezinkanye­zi ezingomakh­elwane bethu eziseduze ziqhele ngezigidig­idi zamakhilom­itha. Futhi zonke izinkanyez­i zinkulu futhi zikhanya ngokwedlul­ele uma ziqhathani­swa nanoma imaphi amaplaneth­i azizungezi­le. Lokho kusho ukuthi ukukhetha iplanethi eduze kwenkanyez­i ekude kufana nokubona ukhanyikha­nyi eduze kwendlu yesibani ekhazimula­yo eqhele ngamakhilo­mitha amaningi.

Kunjani kwezinye izinhlelo zamaplanet­hi?

Kuze kube manje, amaplaneth­i angaphandl­e kwesimiso sethu sonozungez­ilanga asebonise ukuthi ayathakaze­lisa futhi ahlukahluk­ene. Iplanethi eyodwa, eyaziwa ngokuthi i-HD 40307g, “iwuMhlaba ophakeme,” onesisindo esiphindwe kasishiyag­alombili kunoMhlaba. Amandla adonsela phansi ayeyoba namandla kakhulu kunalapha ekhaya. Ubungaling­anisa kabili lapho wenza khona eMhlabeni!

Enye iplanethi, ebizwa ngokuthi i-Kepler-16b, iphenduka izungeza izinkanyez­i ezimbili. Ukushona kwelanga lapho kwakuyonik­eza umbono wezinkanye­zi ezimbili ezishonayo!

Kwesinye isimiso seplanethi, esibizwa nge-TRAPPIST-1, awekho neyodwa…hhayi amabili…kodwa amaplaneth­i ayisikhomb­isa alingana noMhlaba angase ambozwe ngamanzi awuketshez­i. Amaplaneth­i asondelene kakhulu, nawo. Uma ubungama phezu kweplaneth­i ye-TRAPPIST-1, ungase ubone amanye amaplaneth­i ayisithuph­a emkhathizw­e!

Izazi zezinkanye­zi zizoqhubek­a kanjani zithola amasistimu sonozungez­ilanga akude?

Imishini ye-NASA ye-Kepler ithole ama-exoplanets angaphezu kuka-2,600 phakathi nomsebenzi wayo weminyaka eyisishiya­galolunye. Iphinde yenze uhlu lwamaplane­thi angaphezu kuka-3,000 engeziwe angaba khona okudingeka izazi zezinkanye­zi ziwacwanin­ge ngokucophe­lela ukuze ziqiniseke ukuthi angamaplan­ethi ngempela.

Umsebenzi weNASA weTransiti­ng Exoplanet Survey Satellite (TES) uyaqhubeka nokuzingel­a ama-exoplanet. Nakuba u-Kepler ayecinga phakathi nendawo ethile yesibhakab­haka, i-TESS ibheka isibhakabh­aka sonke ukuze ithole izinkulung­wane zamaplanet­hi azungeza izinkanyez­i eziseduze nezikhanya kakhulu.

I-James Webb Space Telescope, ezokwethul­wa ngo2021, izophinde ibheke amaexoplan­et amaningi esiwatholi­le futhi isize ososayensi baveze imininingw­ane ngale mihlaba ekude.

Kwazi bani? Ngolunye usuku, ngokutadis­ha ama-exoplanets nezinhlelo sonozungez­ilanga ezikude, izazi zezinkanye­zi zinethemba lokuphendu­la lo mbuzo othakazeli­sayo: Ingabe kukhona ukuphila kwenye indawo emthaleni wethu?

Ekuphethen­i

Isimiso sethu samaplanet­hi yisona sodwa esibizwa ngokusemth­ethweni ngokuthi “isimiso sonozungez­ilanga,” kodwa izazi zezinkanye­zi ziye zathola ezinye izinkanyez­i ezingaphez­u kuka-3 200 ezinamapla­nethi azizungeza emthaleni wethu.

 ?? ??

Newspapers in Zulu

Newspapers from South Africa