Grocott's Mail

LICENCE TO WRITE

- HLEZE KUNJU

The country has experience­d challengin­g times - particular­ly over the past two weeks. The burning of tyres, singing of protest songs, tear gas, stun grenades and rubber bullets have reminded us of the pre-1994 era. In Grahamstow­n, the protests by students for more affordable higher education, protests against crime and for service delivery, and xenophobic attacks have been alarming. The following poem “Ingxaki Neengcambu Zayo” is searching for the root of the problem. Is it possible that the ‘root’ of the problem has never been ‘pulled out’? Is it even possible to ‘pull out’ the ‘root’? What is this 'root' anyway?

Ingxaki Neengcambu Zayo (The root of the problem)

Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu Kuxhaphaka izixholoxh­olo abantu bagcwal’ ingcwangu Kuxhatshaz­wane, kuxanjulis­wane de kubekh’ iimbacu Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu

Ingaba ngenene zasitshulw­a na iingcambu zengxakiey­ayingcikiv­a ulutsha ngomnyaka we-1976? Ingaba ngenene ulwimi lwaluyeyon­a ngxaki? ERhini kweyedwarh­a ngowama-2015 sibonile

Sibonile thina bebekho kuqhum’ idolo phezulu Iyhooo Solomoni! yavuth’ ingoma yaqhum’ itoyi-toyi Yaqhum’ itoyi-toyi kwaphela nezo potsoyi Yaqhum’ itoyi-toyi zakhala neembubulu Zakhal’ iimbumbulu kwapoqa nezihlangu Yatsh’ ingoma kukhwaz’ uSolomon Mahlangu

#FeesMustFa­ll ngapha zi-“Xenophobic attacks” ERhini kweyedwarh­a ngowama-2015 sibonile Sibonile thina kubukulwan­a ngokobuhla­nga Kuthwa zatyhuthul­wa itotolosi noonosisi Kwatyholw’ abaphambuk­eli, kwaqhum’ itoy-toyi

Ingaba ngenene oku kutyhuthul­wa kungunozal­a wele ngxaki na? Ingaba ngenene i-#FeesMustFa­ll ngunozala wale toyi-toyi na? Ingaba indlala nentluphek­o ayingonoza­la wezi zixholo-xholo na? Ingaba ngenene mhla imfundo yaba mahala iyawuphela na itoyitoyi? Ingaba ngenene esethu isizukulwa­na asina kube siphinde sikhale kusini na?

Mna bendikho, ndiyivile ingxokolo yokungxola kwamathamb­o Ndikuvil’ ukugungqa kwamathomb­o wamaqhawe akudala Ndithetha ngamaqhawe agwintwa ngomnyaka we-1976 Ndibavile besithi “thina sazenza amadini silungisel­ela nina”

Ndibavile besithi, “sakudela ukufa ukuze abethu abantwana basinde” Bathi, “kanti safela ntoni na xa kanti nani nisacineze­lekile?” Bathi “ingaba safela ilize na xa kanti nani nisajamela­na noombayimb­ayi” Ndithetha ngooHector Pieterson, Hastings Ndlovu, Daniso Gcwabe, Gobile Gincana, Sidney Gonxeka, Godfrey Khambule, Gregory Kwinana, Daniel Madikane, Maxwell Mahlinza, uluhlu alupheli! Ndibala ntoni na?

Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu Tyhini! Kwenzeka ntoni? Gqi! Ziyantshul­a zona iingcambu kuba kaloku kwagecwa amagqabi kuphela zasal’ iingcambu Zahlal’ iingcambu emhlabeni ozilungele­yo zalind’ ilixa lokuntshul­a Zamane zinkcekces­helwa ngamagazi neenyembi zomnt’ omnyama

Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu Ndithi baxhuzuli bemikhala icekwa lilele kuni xhwithani Ewe xhwithani ezo ngcambu zengcineze­lo Nali ke ixesha lokuxhwith’ iingcambu lifikile, Ingaba nakulinda de kufik’ unogumbe wegazi na? Ingaba nakulinda de kufik’ eny’ inyhikityh­a na? Nali ke ixesha lokuxoxa ngeengxak’ ezixakiley­o Nali ke ixesha lokusiphul’ iingcambu zengcineze­lo Ewe zondele kodwa mazixhwith­we ukuze kube bhetele Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu

Blade Nzimande ewe yona le ndlela inzima kwaye isende Ndiyivil’ ingoma yomzabalaz­o isitsho kalusizi ithuthuzel­a Ithuthuzel­a ngokuzolil­eyo isithi, “Thula Sizwe, ungabokhal­a, uJehova wakho uza kungqobela,” itsho kuwe ke nto KaMabizela, Ithi yithi gqolo ukuxoxa nesizwe sakho de kuncothuk’ iingcambuZ­eyantlukwa­no. #FessMustFa­ll, phambili nge-transforma­tion Yingxaki ingxaki xa ingaxhwith­wanga neengcambu!

NOW LISTEN: bit.ly/GrocNgxaki

 ??  ??

Newspapers in English

Newspapers from South Africa