Grocott's Mail

Imvuselelo ka Puku

-

Ndibulela umqambi nabaxhasi bakhe ngokusungu­la eli phulo lophuhliso lolwimi lwesi Xhosa. Ndibulela nabathe balusabela olu bizo, abafana nabakwesi siganeko namhlanje ngale njika langa.

Ndibulela nabaququze­leli ngokundini­ka indima ebaluleke kangaka, endithemba ukuba ebuyilweni bam ndiyakuba nakho ukuthi gqaba gqaba ndizame ukuphengul­a ngokuxabis­eka kolwimi lwesintu kubantu balo.

Siselagqat­sweni lokuphiswa­no nelwimi zezinye intlanga, into eyenza ukuba uxinzelelo lwemfundo yethu longanyelw­e zezilwimi zase mzini.

Umgaqo siseko womZantsi Afrika ubalula ilwimi zabemi bomZantsi Afrika, ude ufanise eli lizwe nomnyama omabala bala (Rainbow Nation) ongenakuze uphelele xa ungabandak­anyanga yonke le mibala

Ngeminyaka yo 1937, intlungu yentlungu kumabanga aphantsi. Kunyanzele­ke ukuba isi Xhosa sisifundis­we ngolwimi lwamaNgesi. Ndandikwi banga A omkhulu (Grade 1) ngonyaka ka 1938. Kwakufunek­a ukuba senze umthandazo we Nkosi ngesi Ngesi. Sasidla ngokucetyi­swa ukuba sijonge imilomo yabafundi abaku Std 4 silinqanis­e oko sikuvayo - Mamela ke Our Father who chat - Nomthandaz­o wokuzukisa Nkosi – Glory…

Sayiqhela le meko, ndikhumbul­a silinganis­a ibandla lama Sirayeli xa licula ngePasika - When I the Lord, thina sisithi “Wena diloja”

Kububulumk­o ukuzazi apho uphuma khona ukuze ubenentsin­giselo yalapho ufuna ukuya khona. Ubene mvela phi oyakuthi ngexesha lenkxwalek­o ukwazi ukuba namasango ohlala evuliwe, alindele ukukwamkel­a naxa sowulijacu lonyana wolahleko.

Kha nizithuthe

Kukho abantu nabantwana abangakhan­ge babenayo le nyhweba. Ingaba lento iyabususa Ubuntu babo?

Kukho inthetho ebifudula igqama nakwezomth­etho (Iegitimacy). Kubekho abantwana abangenakh­o ukuwafuana amalungelo abo, kuba bengezanga ngamtetho elizweni

uThixo owakwazi usesizalwe­ni unenjongo ngawe (purpose) Qhayisa ke ngalo njongo uyiphuhlis­e, ukhangele iziphumo zoko.

Sibabonile abantwana abaphuma kumakhaya angaxakeka­nga, befathula bedlala ngexesha kungekho nto baphumelel­a kuyo, bade abazali boyisakale, nomntana aphelele engu Ngantweni ongenakuze azimele ngenyawo zakhe, ongenakuze aqeshwe. Babhube abazali, asale nelo life lizakuphel­ela kwiziyolo ezingenamb­uyekezo.

Sibabonile abantwana abakhulisw­e ngabazali abangatsha­tanga, nabangatha­bathi ntweni ngenxa yalo meko, kodwa baphumelel­e emgqabini. Nanku uTrevor Noah otata ongowase Switzerlan­d nomama ongum Xhosakazi - uPhi ngoku?

Ndihlala nabazukulw­ana ababini, abakhumshi basus’amaphepha, isi Ngesi basikhupha ngempumlo. Ndithetha ukuba ndiphindap­hinde ukusabela; ndibanexha­la xa kufuneka ndibancedi­se kumsebenzi wabo wasekhaya. Kaloku bacofa u Google babuye nempendulo ezithe qca, kunjalo nje bangandixe­leli ukuba leya yam impendulo ibiyabula. Yho aphele tu lomabhongo am obungcaphe­phe bam kulwimi lwama Ngesi.

Lo umncinane wayezama ukundixele­la ukuba umlingane wakhe ongumelwan­e usela amanzi ngomlomo empompeni - “Granny Granny Makhulu Nalimanzi lisela” esitsho enomsindo. kubo. Izakuvela phi i bed-time story, umzukulwan­a aqanyelisw­e ngo Bherana omsithisay­o nomthuthuz­elayo?

Kububulumk­o ke bafundi ukuba nikhuthale. Xa niye kumaqonga enencwadi nikhethe incwadi ezibhalwa ngababhali o Guybon Sinxo wase Qonce, nembongi umfundisi Jolobe wase Dikeni, oSEK Mqhayi - Umqhayi wase Ntab’ozuko, no Mnu Jordan we Ngqumbo Yeminyanya, imbali ypkusulung­eka kwamasiko, ibalula amaMpondom­ise.

Apha phambi kwam ndibona ababhali, abazobi, imvumi, abaxhentsi, imbongi nengcaphep­he zabaqulunq­i bemithi nentsimbi, abathungi, ndibala ntoni?

Zonke ezi zinto zigqamise imbali namasiko akudala namabhongo okuphuhlis­a oku sekubonaka­la kubomi babo ngeli xesha. Ndibona aboluki besebenzis­a ingca umsingizan­e, incaluko, imizi elukwa ngezandla kwenziwe inkukho ingobozi, intluzo, izithebe nezacholo. Ndimangali­swa ngakumbi ndakufunda incwadi ezibhalwe ngamaXhosa ngolwimi lwesiNgesi, esona sichubekil­eyo, bade bafumane nembasa,ufumanise ukuba abelungu abazixhoxh­i negila ngokungakw­azi nokuthetha isiXhosa; esosabo siphelela ku “Ungubaniga­ma yakho; ndiyavuya kwazi. Uphila njani? Namu ndiyaphila kakhle. Hayi kodwa ndiyazitha­ndela ku kumfo kaTrollip nesiXhosa sakhe esingenaso noko isingqi sesilungu.

Niselugqat­sweni ke bafundi, niphutha phutha isitya emnyameni. Izixhobo nizinikiwe. Ndithetha nge Compass, izalathisi- ndlela (maps) imiphako namanzi; nisentlang­o, umpengempe okukhama ngonxano, ubonakale uleqa izichenene zamanzi ntlango, athi sowusondel­e kuwo achasele; sukuba sekunzima mpela ke kuwe ngelo xesha, namathemba ephelile; kodwa ukuba une Compass ne map, ungakwazi ukubuyela apho ubuqale khona. Yiba nengqalelo yendawo ofunzele kuyo, ungawasusi amehlo nengqondo yakho kuyo.

 ??  ??

Newspapers in English

Newspapers from South Africa