Bathuleleni abefundisi izwe lonakala?
MHLELI, ngithi mangibonge izinsizwa nezintombi zevangeli ngomsebenzi omuhle wokusondla ngezwi, lasekhaya ezulwini lapho khona sonke sibizelwe khona.
Izwi lasezulwni yilona eliqoqanayo futhi ngokunjalo liqondisa nesidalwa esingumuntu uma sesiphuma emgqeni. Abaphathi bemfihlakalo sibabona befihla ithambo lomuntu ngisho umnyango wesonto kade engawazi ukuthi ubungakuphi. Ngithi baholi basekhaya lakithi ezulwini, sengathi ningaqhubeka njalo nomsebenzi omuhle kankulunkulu, ngokuba nondlane ngokukamoya futhi ngokunjalo nenhlalakahle yomphakathi.
Siyaye sikhulume konke esikuthandayo ngabagcotshwa bakankulunkulu size sakhe ngisho amahlaya ngabo. Angiphathi uma umfundisi eke watholakala ehlazweni, kuba yindaba egudwini. Sinele singaba sezinkingeni bese sibadinga abefundisi naphezu kokuba sibuye sigcwanekele kubona.
Abefundisi laba bangabantu okuthi uma kunezinxushunxushu, ikakhulukazi kubazalwane, bakwazi ukungenelela baxazulule, ngisho nakubashadikazi imbala ngoba vele phela emshadweni kuhlala njalo kunezinkinga zakhona.
Ngisuke ngikhumbule ngezikhathi zobandlululo abefundisi babengazibekile phansi ngoba babelwa nohulumeni wengcindezelo yamabhunu. Baba nesikhulu isibindi abaholi bemfihlakalo, baqoma ukufa kunokuba bavumele uhulumeni wabamhlophe ubuse ngobandlululo futhi ubuse ngesandla sensimbi kubantu abamnyama.
Ngisuke ngikhumbule obaba utrevor Huddleson, unyawonhle ubaba udesmond Tutu, umfundisi ujesse Jackson nabanye abefundisi. Ngibabaza isibindi sabo sokuyobhekana nohulumeni wobandlululo bukhoma, ekubeni uhulumeni wamabhunu wawuhlome uyizingozolo.
Imizamo yabefundisi yaba mikhulu ngoba ekugcineni uhulumeni wobandlululo wagcina uguqile. Ngakho siyadinga ukubonga lelo qhaza labo elikhulu nelibabazekayo lezinceku zasezulwini.
Sangena kuhulumeni wabantu ngayo njalo imisebenzi emihle yabafundisi.
Sukanini-ke madoda sekubusa uhulumeni wentando yeningi. Wasuka uhulumeni wabantu washaya imithetho ephambene nonkulunkulu, kodwa abefundisi bawuhlaba inhlali.
Ngokufunda kwami usomqulu waseZulwni okuyibhayibheli, uyaye ugcizelele ukuthi ‘ukuqala kokuhlakanipha kungukumesaba ujehova.’ Ngeshwa uhulumeni wethu akamesabi unkulunkulu, kodwa uhulumeni wethu mkhulu kunojehova.
Imithetho ebusa uhulumeni wethu iningi layo yimithetho lena ephambene nonkulunkulu. Ngamafuphi nje, lapha emhlabeni akubusi yona intando kankulunkulu, kodwa kubusa imithetho yabaholi. Uhulumeni angenza noma yini inqobo nje uma ezothola amavoti. Ukuthi leyo nto ishayisana nemiyalelo noma nentando kankulunkulu, lokho akusho lutho.
Siyamkhumbula ujehova esiyala kuEksodusi 20 emiyalelweni Yakhe eyishumi ethi ‘Ungabulali” - uhulumeni wethu wentando yeningi wakugunyaza lokho ukuba kubulawe imiphefumulo kankulunkulu engenacala. Cha izinceku zaseZulwni azizwakalanga ziphikisana nohulumeni, kodwa lezo ezikhona zivungamela phansi. Kanti ingempela lakhona zifunda liphi ibhayibheli?
Waqhamuka madoda umenzi wezinsuku wathi ‘Ungebi’ - nanka amahlazo abaholi bethu balapha emhlabeni bekhonjwa ekubhozonyelweni kombuso kanye nazo zonke izinsolo. Ngeshwa madoda abaphathi bemfihlakalo abezwakali bephawula, kodwa kunalokho kucwebe iziziba. Kunalokho abaphathi bemfihlakalo babonakala nemijiva beseka abaholi.
Kwabona abaphathi bemfihlakalo bangene bathi shi kwezepolitiki, baveza ubuqembu babo. Ngalokho angisho ukuthi kubi ukuthanda iqembu lakho futhi uliqhakambise. Inkinga isekutheni mina engingelona lelo qembu kuzoba lula yini ukusondela kuye umphathi wemfihlakalo uma eqhakambisa ipolitiki, ikakhulukazi uma ngizofuna usizo?
Nokho ngiyakuqonda ukuthi nabo bangamalungu omphakathi, kodwa bekukuhle babe phakathi nendawo. Umenzi wezinto wasiyala ukuthi kumele izingane zikhuliswe kanjani. Uhulumeni wethu kodwa wakwazi ukuphuca abazali ilungelo lokuzikhulisela, njengoba wayeshilo umenzi wezinsuku.
Ngadumala ngabaphathi bemfihlakalo ngokuba bathule nje kucwebe iziziba, bangaphawuli ngalokhu. Kunezwi ebhayibhelini elithi ‘kuyomsiza ngani umuntu ukuthi azuze izwe lonke kodwa alahlekelwe wukuphila kwakhe?’
Kwenziwa yini abefundisi bangakhumbuzi uhulumeni ukuthi makayeke ukuba alwele ukubusa lonke izwe ngemithetho ephambene nonkulunkulu?
Yini kanti lena esiyenza ukuba abefundisi bangameli iqiniso likankulunkulu njengoba linjalo? Okungakhathalekile ukuthi uhulumeni uyathanda noma akathandi? Ningizwe kahle, angisho ukuthi ngithi abefundisi ababhikishe, kodwa abaveze ilaka labo ngokubuswa kwezwe, kwazise phela nabo baphila lapha emhlabeni.
Ngingeke ngazi mhlawumbe abaholi bemfihlakalo abanye babo kukhona abadlayo kuhulumeni ngakho abakwazi ukuluma isandla esibaphakelayo. Naphezu kunjalo kuyize ukuthanda izwe kunokuthanda noma ukwenza intando kankulunkulu.
Ngikhuluma nje abanye abefundisi basemaphalamende. Ngiyaye ngizibuze lo mbuzo wokuthi ngabe kuthini kubona uma bebuka iqembu noma amaqembu abo ephikisana nonkulunkulu ngokushaya imithetho engalungile?
Kuganana abobulili obufanayo, nokho izinceku azithi vu. Emazweni amaningi alapha e-afrika, leli elethu lingelokuqala ukushaya umthetho wokuganana kwabobubulili obufanayo. Uma uhulumeni eqala umhlangano noma imbizo, ingani kuqala sona isithunywa sasezulwni sivule ngomkhuleko?
Naso sivula ngomkhuleko sibe sazi ukuthi kunemithetho nezinkambiso uhulumeni abusa ngazo, kodwa eziphambene nojehova. Ngezikhathi zobukholoni bamangisi nobandlululo lwamaBhunu, kwakuliwa impi yombangazwe.
Okuhambe kwahamba kwaze kwazuzwa inkululeko. Manje sekungumbusazwe wona kanye osuhlasela unkulunkulu ngqo, kodwa abaholi bemfihlakalo kabathi vu. Ziphi izikhonzi zevangeli nabaphathi bemfikalo ezizohlaba zihlikize eminye yemithetho engcolile uhulumeni abusa ngayo izwe na?
Kanti izwe elikahulumeni yini ngoba elikajehova nokugcwala kwalo? Ngithi abaphathi bemfihlakalo uma bewuhlaba inhlali, kuyacaca ukuthi mkhulu umonakalo osazokwenzeka ezweni.
Yisemkhulu Nzimande EPORT SHEPSTONE