MASIYIFUNE SIZE SIYITHOLE INSIKA YETHU UKUZE SIZAZI
SINETHULELA ingosi entsha iNsika ezokhuluma ngezinto eziningi ezithinta ukubaluleka kwabantu noma izinto eziqinise abantu emikhakheni eyahlukene.
UMLANDO womuntu wase-Afrika walahlwa ngu-Alexander the Great owabusa eMacedonia phakathi konyaka we-336 – 323 BC nenjulakazi yaseGreece, uSocrates, emandulo. Kwashiswa kwangqongqa konke okwakuqokelelwe ngomlando, ubuthina, ukwelapha nenkolo ukuze sibukeke njengabantu abangazange baba nomlando, okuyiNSIKA neNKABA! Kulapho-ke engithi kwawa khona insika yomuntu waseAfrika.
Mhlawumbe ake siqale ngokuhlaziya: Empeleni iyini insika? Ngikhulele endaweni yasemakhaya, endlini yesintu bekuvame ukuba kube nensika maphakathi nendlu. Uma ngiyibuka insika, ngaqaphela ukuthi iphakathi nendawo futhi uma ngibukisisa amabalelo (amalafithi) endlu yonke ancike kuyona le nsika.
Lokhu kusho ukuthi insika le iyathwala, iyisisekelo futhi yomelele, inqobo nje uma ingakadliwa wumuhlwa. Ngiyaqaphela futhi ukuthi kunoma yimuphi umuzi uma kudlula umuntu obewumgogodla - wonke amalunga omndeni athembele kuyena - kuyaye kuthiwe ‘kuwe insika’. Kakukhathalekile ukuthi ngowesilisa noma ngowesifazane, uye uzwe bethi usibanibani ubeyinsika yaleli khaya.
Sengiyaqaphela nokuthi ngisho kugujwa usuku lobaba, kuyaye kuphawuleke ukuthi lolu suku luyabafaka nalabo mama abakhulisa abantwana bengekho oyise ngoba babamba iqhaza elikhulu ekwesekeni abantwana bengabodwa - ngaleyo ndlela bayinsika yalaba bantwana.
Ngike ngaphawula ngenhla ukuthi kuyenzeka insika idliwe wumuhlwa. Uma isidliwe wumuhlwake kuba nzima kuyona ukuthwala umthwalo wamabalelo futhi kayomeleli, iba ntekenteke. Uma sekunjalo-ke kuba lula ukuba ithekele othulini, ingabe isakwazi ukumelana nomthwalo eyakhelwe wona.
Uma sivumelana ngokubaluleka kwensika, ake sibuke insika yomuntu nomuntu ophilayo. Yilowo nalowo unensika ancike kuyona emenza abe yilokhu ayikhona noma abe yilo muntu esimbuka sithi unguyena.
Abanye abantu balahlekelwe wububona ngenxa yokuthi izimpande zabo zokuma zidliwe wumuhlwa wazenza zaba buthakathaka, zaze zagcina ngokuwa bhu phansi.
Isiko laleso naleso sizwe liyinsika yaso, okuthi uma ime edwaleni ime njalo ingawuvumeli umuhlwa uyidle. Mangiphethe le ngosi yanamhlanje ngelokuthi siyisizwe singama-Afrika ake sifunisise eyethu insika ukuthi yawelaphi noma yadliwa hlobo luni lomuhlwa ukuze sithi singayithola siphinde siyimise, siqinisekise ukuthi ingene yajula emhlabathini ukuze ithwale la mabalelo ayizingqinamba esibhekana nazo mihla yonke yempilo yethu. Siyayidinga insika esizokweyama kuyona ngamunye ngamunye ukuze sakhe isizwe esizaziyo ukuthi sisukaphi futhi siyaphi. Kakonakele kakhulu nina beZulu eliphezulu, zinqunywa amakhanda ziyekwe!
“Ake sifune eyethu insika ukuthi yawelaphi noma yadliwa hlobo luni lomuhlwa ukuze sithi singayithola siphinde siyimise, siqinisekise ukuthi...