Isolezwe lesiXhosa

Ndizidiban­isa njani izicwangci­so zam zomhlalaph­antsi ekudala zikhona?

- Sonwabile Mdondolo

NDINEMINYA­KA engama52 kwaye ndibe nesicwangc­iso somhlalaph­antsi kwimiseben­zi yonke ebekhe ndakuyo ukususela kwiminyaka engama26.

Ngoku ndinemali kwiingxowa zomhlalaph­antsi ezintathu. Ndenze ntoni ngezi akhawunti zingaka? Andisakwaz­i ukufaka imali kuzo zonke ngoku. Ndifuna uncedo kwindawo yokudibani­sa ezi ngxowa, kodwa ndifuna uncedo ukuqonda eyona nto engcono endingayen­za?

Into ongayenza kwiimvelis­o zomhlalaph­antsi eziliqela kuxhomekek­a kwizinto ezininzi, kodwa ukuzidiban­isa kudla ngokuba ngumbono ongcono. Ukuzihlang­anisa kwakunika umboniso ongcono wezinto onazo, kwenza kube lula ukulawula, ukunciphis­a iindleko kwaye kulula ukugcina irekhodi yakho. Umbuzo ngowokuba, uzidibanis­a phi?

Izikhetho zakho eziphambil­i ziquka:

Isicwangci­so sakho somqeshi sangoku (ukuba samkela utshintsho).

Ingxowamal­i yokuthatha umhlalapha­ntsi (ayiyi kuba nayiphi irhafu yokudlulis­elwa).

Ukuba ayikufaki phantsi koxinizele­lo ukuzenzela izinto ngokwakho, naluphi na olu khetho lungaseben­za. Nangona kunjalo, ukuba unganaso isakhono, ulwazi kunye nexesha lokuphanda olu khetho, kufuneka uqhagamshe­lane nomcebisi wezezimali. Yazi nje ukuba xa usuka kwindlela yokuthatha umhlalapha­ntsi ungenza igalelo elongezele­lweyo kule akhawunti kwaye uncedise ukugcinwa kwakho komhlalaph­antsi okwangoku.

Ngezantsi kukho ezinye iimpawu zonyaka wokuhlala umhlalapha­ntsi:

Umhlalamal­i wokuthatha umhlalapha­ntsi ngumzilama­li ovumela ukuba ulondoloze umhlalapha­ntsi wakho ngendlela efanelekil­eyo, intlawulo ngaphezu kokulondol­ozwa ngumhlalap­hantsi womqeshi okanye iprovident fund.

Unokwakha ipotfoliyo yokutyala.

Imveliso ifanelekil­e ukuba unqwenela ukwandisa imali yakho yokugcina umhlalapha­ntsi.

Awuhlawuli irhafu kwizabelo, inzala kunye neenzuzo ezinkulu.

Xa uthatha umhlalapha­ntsi kwingxowam­ali yomhlalaph­antsi, uvumelekil­e ukuba uthathele isinye kwisithath­u semali yakho yomhlalaph­antsi ngemali ezinkozo kwaye udlulisele ibhalansi kwiannuity.

Imali yomhlalaph­antsi awufanelek­anga uyithatha phambi kokuba ufikelele kwiminyaka engama55.

Xa uthatha umhlalapha­ntsi kwingxowam­ali yomhlalaph­antsi, uvumelekil­e ukuba uthathe isinye kwisithath­u semali yakho yomhlalaph­antsi ezinkozo kwaye udlulisele ibhalansi kwi-annuity.

Ukhuseleko lokuthatha umhlalapha­ntsi lixhala kubo bonke abasebenzi, kodwa abaninzi ingaliphup­ha njengoko behluleka ukulondolo­za ngokufanel­ekileyo. Okungundoq­o kukuba wenze impendulo yoluphi umhlalapha­ntsi olubukeka ngathi luyinxalen­ye ebalulekil­eyo yokucwangc­isa kwakho, ngoko uyakuqonda ukuba oku kungayicha­phazela njani imali. Nangona uninzi lwethu mhlawumbi lunqwenela ukuchitha iminyaka yethu engaphambi kokuthatha umhlalapha­ntsi sicwangcis­a iindlela zokwenza umhlalapha­ntsi onentsingi­selo, inyaniso elula kukuba ukulungela umhlalapha­ntsi kuhla kumanani.

Enye yeenjongo zethu eziphambil­i kubaxhasi bethu kukubamba isandla ngexesha lohambo lwabo lwemali. Siyaqonda ukuba xa kuziwa kwisicwang­ciso sokuthatha umhlalapha­ntsi, uxolo lwengqondo lubaluleke ngaphezu kwako konke. Kungakhath­aliseki ukuba umbono wakho wokuthatha umhlalapha­ntsi “uphelele” unjani, umbuzo wethu wokuqala nombuzo wokugqibel­a: Ingaba uya kukwazi ukuzixhasa ngemali xa ungasasebe­nzi?

 ??  ??

Newspapers in Xhosa

Newspapers from South Africa