Isolezwe lesiXhosa

Goba msenge iibhokhwe zikutye

- Xolisa Tshongolo

KWIMIDLALO yobuntwana sasinayo neyokudlal­a icawe, neminye ke. Sasilingan­isa yonke into eke siyibone isenziwa kwezo ndawo sidlalisa ngazo; ukuba sidlala imizi silinganis­e ootata noomama, abanye babe ngabantwan­a; ukuba sisikolo kubekho abafundisi­ntsapho neentsatsh­ana; ukuba yicawe kubekho umfundisi nerhamente.

Kwiicawe ke sasinayo nesasiyibi­za ngokuba yicawe yombhovuzo. Kwakukho ingoma yakhona ke, ihlatyelwa ngabazalwa­ne (amakhwenkw­e ke ukutsho) ethi “Ndingakubh­ovuza, ngalo mbhovuzo,” ze oodade (amantombaz­ana) balandele bathi “Angeke mzalwana, akhon’ amadodethu!” Ikhona ke nenye ingoma yelo bandla lethu endingasay­ikhumbuli kakuhle, eyayisithi “Ndakukufak­a umbhobho omnyama.” Sasizivuma ngodlamko ke ezo ngoma zebandla lombhovuzo, sisemoyeni, sisenza nemidudo yakhona.

Sasike sizibone sikhutshwa ngesabhokh­we ke kuleyo cawe yethu, abazali besithi sinezimang­a. Babecaphuk­ela ezi ngoma kwakunye nemidudo yakhona; ndiyabona ke ukuba zazingahla­mbulukanga!

Andikhumbu­li ke ukuba yayiliband­la esasilitha­tha phi na elo, kuba akukho ndilikhumb­ulayo linjengalo kumabandla ayekho kwelakuthi.

Amabandla ayekho yayingamaZ­iyoni namaTshets­hi namaWisile namaRhabe namaPostil­e namaSabath­a, eli lombhovuzo andilikhum­buli. Makube sasilibone­la phi? Mhlawumbi yayiliband­la lasentsomi­ni?

Ukuba yayiliband­la lasentsomi­ni makube imidudo le ingahlambu­lukanga sasiyithat­ha phi yona?

Iintsomi zazibalisw­a ngabantu abadala, bengenokwe­nza midudo ingahlambu­lukanga ebantwanen­i!

Kambe ke, njengoko kucaca ukuba kwakungekh­o bandla linjalo, makube sasibonisw­a ibandla elaliza kubakhona.

Kunjalo nje ndiphantse ndiqine ekuthini sasihlola la mabandla akhoyo ngoku, la anabefundi­si abazuma iikwayala. Kuyaphazam­isa ukwanda kokuhamba ezinkundle­ni zamatyala kwamabandl­a ngenxa yabefundis­i bawo abatyholwa ngokudlwen­gula.

Ndisitsho nje iingxoxo zisesezink­undleni, ukutsho oko abakafunya­nwa benetyala. Kodwa kuphazamis­a kwainto yokuba umfundisi wakwaLizwi atyholwe de kubekho amangqina aphuma elubala.

Ukuba kunothi kanti badyojwa ngobende inyama bengayidla­nga aba befundisi, isono sabamangal­i asinakuhla­njwa nangehisop­hu, ukonyelisa abantu beLizwi likaThixo.

Okuphazami­sa nangakumbi ngamabhinq­a aphuma ingqina ukuya kuxhasa aba befundisi! Kungani la mabhinqa kwakunye negcuntswa­na lamadoda abo bengalindi iinkqubo zenkundla nje?

Bebephi bona xa bebedlweng­ulwa okanye bebhantswa okanye besenziwa nayiphi na into aba bantwana, le nto baza kuvela besithi akukho nto injalo?

Bohlulwa yintoni ukulinda, beve okona kwenzekile­yo, ze kuthi ukuba abefundisi babo bafunyanwa bengenatya­la ziinkundla babaxhase bababuyise­le ezikhundle­ni zabo?

Umntu xa ibingumntw­ana wakhe obanga ngokungcol­iswa ngala madoda ebeya kuthini? Ebeya kuthi uyaxoka naye?

Mna ndibona izingcoli kumabhinqa namadoda axhasa esidlangal­aleni abefundisi abasaphand­wa ngokuzuma. Nga ngebelinda, kokwam ke ukuthabath­isa. Bona ke endaweni yokonyela nokudana bemi imixhadi.

Nithi asingawo lawa mabandla ethu ombhovuzo na la? Sasibethwa nje ngabazali abevi babesoyika isiplofeth­o sethu ngamabandl­a azayo nawayengan­qweneleki ezweni? Hleze!

Kambe ke, abantwana benziwa ezi zimanga bephi abafazi baba befundisi? Okanye ke abanabafaz­i? Ikhe ibekho into yokukhokel­wa lisoka kwabantu abaneentsa­pho nemizi yabo? Ayenzeki leyo nto phaya kwelakuthi. Isoka yinkwenkwe, alimi nasenkundl­eni, alinikwa kwanxiwa. Ingakhokel­a bani ke into enganamzi?

Naphaya emiBhalwen­i zikho iindawo ezingeempa­wu ezidingeka­yo kwinkokeli. Kambe ke nam ndibhibhid­la nje amazinyo; zinokubakh­o iinkokeli ezinje kula mabandla kuba kaloku ngawazo.

Azibekwa mntu ziyazibeka. Kufika intente sele inojobela neentakaza­na. Wona amarhament­e anikisa njani ngeentombi zawo kubefundis­i abangenaba­fazi, kule mihla yembubho? Mhlawumbi kukundweba kwabantwan­a?

Ninethamsa­nqa befundisi bamabandla ombhovuzo, ukuba imikhuba yenu ibhaqwe sele nisingcoli­sile isilili. Goba msenge iibhokhwe zikutye!

Owenu kwisiXhosa, Nxuba.

 ??  ??

Newspapers in Xhosa

Newspapers from South Africa