Wynrubriek: Breedekloof maak Chenin sy eie
Die ruggraat van die Breedekloof was nog altyd grootmaatwyn, maar die BreedeMakers draai dié opvatting nou op sy kop deur topgehalte Chenin blancs te maak uit uitgesoekte, uitsonderlike wingerde in die vallei.
‘ Anderkant die berg” lê ’n vallei omring deur bloublou berge. Snags keer die bergreekse die koel naglug in die vallei vas, sodat die druiwe van meer as 12 500 ha lowergroen wingerde tydsaam ryp kan word. Wintertyd pak die wolke teen die einste berge vas en laat die hemelsluise oopgaan. Die Breërivier kronkel blinklyf deur die omgewing en bring beloftes van water na die ou verweerde sandsteen- en spoelgronde waarin die wingerde geanker staan.
Sewe tot agt geslagte lank al samel boere in die warm Januarieson hul druiwe-oes in en ry dit aan kelder toe, waar die sap uitgepers word om die vrugtige wyne waarvoor die Breedekloof bekend is, te maak. Van die oudste wingerde in die land kom hier voor. Dit is ook een van die min gebiede waar die wynprodusente nie agteruit boer nie. In kort: Alles werk saam om van die Breedekloof ’n ideale wingerdboustreek te maak.
Nou wonder ’n mens, waarom kry die streek nou eers die aandag wat dit verdien?
“Dit is nie ’n geheim nie, maar ongelukkig word ons tot ’n groot mate nog steeds as die bulk- mandjie van die wynbedryf beskou,” vertel Attie Louw van Opstal-wynlandgoed in die Slanghoekvallei.
“Hier vind massaproduksie plaas en die grootste komponent van Distell en KWV se rabatwyn kom ook uit hierdie gebied. Dit is maar die etiket wat om ons nekke hang en waaraan ons swaar dra.”
In 2014 was Attie een van die dryfvere agter die BreedeMakers-inisiatief, ’n groep van veertien wynmakers wat besluit het hulle wil vir die wêreld wys watter uitstekende wyn dié vrugbare vallei kan oplewer. In die hoofrol het hulle Chenin blanc aangestel om die Breedekloof na die wêreldverhoog te neem.
Nou begin wynkritici regop sit, want die BreedeMakers se high risk, high returnChenin blancs oorheers op wynkompetisies, veg plekke oop op wynlyste en laat rol die oorsese wynbestellings in.
Pieter Cronjé, internasionale bemarker van UniWines, verduidelik: “Ek is nie apologeties oor die feit dat ons ’n hoëproduserende streek is nie. Dit is die
‘Die hele Suid-Afrika produseer Chenin blanc, maar die Breedekloof het werklik ’n manier gevind om dit vir hom te laat werk.’
mees volhoubare wyngebied in SuidAfrika. Maar by dit alles is hier ook kosbare juwele, soos ou blokke of wingerde met goeie stories. Ons kan albei – die massaproduksie en die unieke wingerde – gebruik en in een pot laat saamwerk. Ons kan die een laat lewe deur die ander.”
Elizma Visser het voorheen in die Helderberg – die room van Stellenbosch se wynverbouingsgebied – gewerk. Deesdae maak sy en haar man, Ferdi, in die Breedekloof wyn. Hy by Deetlefs en sy by Olifantsberg Wines op die Apiesklippad.
“Ek het aan die begin ook lekker geoordeel toe ek in die streek aangekom het, maar dit was omdat ek glad nie verstaan het nie,” erken sy.
“Nou weet ek die tophandelsmerke in Suid-Afrika koop wyn by ons omdat ons prys-tot-gehalte-verhouding so gunstig is. Dit is waarom ons boere al generasies lank boer en kan herplant. Die bedryf is gesond hier.”
Attie sê hulle probeer nie meer mense
Die BreedeMakers se high risk, high return- Chenin blancs oorheers op wynkompetisies, veg plekke oop op wynlyste en laat rol die oorsese wynbestellings in.
oortuig van die (bewese) feit dat hoë produksies én gehalte heeltemal moontlik is in dieselfde wingerd nie.
“Ons verwelkom dit eerder dat ons wingerde soos Colombar en Chenin blanc op die plaas het waarmee ons produksies kán najaag. Uiteindelik het ons dertig, veertig, vyftig families wat van ons sakemodel afhanklik is. Daarom sê ons eerder: Ons streek hét water, ons kan besproei en goeie opbrengste afhaal. Ons hét goeie boere en wynmakers wat uitstekend vaar met massavolumes. En dan het ons óók hierdie
blokke op ons plase waar ons nét boer vir uitnemendheid en gehalte.”
ALLE WYN VIND BAAT
BreedeMakers is die platform waar die wynmakers die uitgesoekte hoekies Breedekloof-terroir kan wys deur middel van uitstekende wyne.
“Toe die Makers begin het, het die ouens hul aandag op spesifieke wyn gevestig, maar nou het ál die wyne in die hele portefeulje beter geraak,” vertel Elizma.
“Sedertdien het die respek vir ons streek net toegeneem. Mense besef ons kán regtig goeie wyn maak. Die Makers was ’n manier om die hele gebied se aansien te verhoog.”
Annamarie van Niekerk, wat wyn maak by Botha-wynkelder, een van die produsentekelders wat die grootmaat-wynbesigheid deeglik onder die knie het, sê as wynmakers het hulle net soveel baat gevind by die BreedeMakers.
“Ons mag tradisioneel as bulk- wyngebied bekend staan, maar die blootstelling deur BreedeMakers het vir mense gewys ons kan ook wyne van hoër gehalte maak. Boonop het ons as wynmakers in die proses gegroei. Ons neem meer risiko’s, ons eksperimenteer meer… Bulk- wyn gaan altyd ons ruggraat en hoofinkomste wees, maar dit is lekker om ook iets anders te kan maak.”
Die wynmakers se klem het tot ’n groot mate na die wingerde geskuif. Hulle soek spesiale terreine uit wat vir spesifieke wyne geoormerk word. In die kelder is daar ’n meer toegespitste aanslag.
’n Goeie voorbeeld hiervan is ’n dertig jaar oue bosstokwingerd, bekend as Die Eiland (in hoë reënvaljare word die wingerd deur water omring), wat aan Jannie du Toit van die plaas Swartwalle behoort. Die blok lewer maar sowat 4,5 ton per hektaar – skaars vergelykbaar met die 30 ton en 40 ton wat kommersiële Breedekloof-wingerde oplewer. Jannie is lid van Botha-wynkelder. Die druiwe is voorheen saam met groot volumes versny.
Deesdae maak Annamarie egter ’n puik enkelwingerdwyn – Amyah – hiervan wat teen R200 per bottel verkoop. Die
druiwe word volgens die kelder se klassifikasiestelsel as topgehalte beskou en Jannie word dienooreenkomstig vergoed.
“Hulle kan nou die premie vir die druiwe betaal omdat die gehalte dit wys en die prys in die bottel weerspieël word. Dit klink elementêr, maar dit was ’n reuse-kopskuif in ’n gebied wat oorwegend op massaproduksie ingestel is,” sê Attie.
Hierdie pogings het nie ongesiens verbygegaan nie. Groot name soos Tim Atkin, Christian Eedes en Francois Rautenbach praat met lof van spesifiek Chenin blanc uit die Breedekloof. Die spesialiswynhandelaar Wade Bales wil selfs ’n Breedekloof Chenin blanc bekend stel as deel van sy reeks. Die belangrikste is egter dat daar die afgelope drie jaar ’n opwaartse neiging in die prys van Chenin blanc was – en dit omdat selfs grootmaatwynkopers skielik Chenin blanc uit die Breedekloof in ’n ander lig beskou.
Pieter sê die uiteindelike doel is dat die sukses oorspoel na die wynboere en -makers. “Die Makers, wat miskien 2000 kiste maak, gaan nooit die streek, wat duisende tonne maak, se enigste oplossing wees nie, maar dit is ’n bo-na-onder-benadering. Die hoop is dat die produsentekelders hulself deur die Makers kan bemagtig om verder af te beweeg in die waardeketting en los te kom uit die prysneemsituasie.”
Attie hoop dat die BreedeMakers sal help om Chenin blanc “op ’n hoër stoeltjie” te plaas en beter pryse daarvoor te beding. “Dán doen ons goed. Sowat 20% van ons gebied is met Chenin blanc beplant. As jy vir 20% van jou produksie 10% meer kan verdien, maak dit ’n noemenswaardige verskil aan jou gemeenskap.”
CHENIN SE BLINK STER
Met die BreedeMakers se ontstaan het die klomp graag vir mense vertel hulle het die kultivar as hul toonvenster gekies omdat dit so wyd aangeplant is in die streek.
“Dit is darem baie lui om so iets te sê,” meen Attie nou.
“Die waarheid is dat Chenin blanc die produsent se wingerd en wyn is. As jy ’n boer aanraai om Chenin blanc te plant, doen hy dit enige tyd. Jy boer maklik daarmee in ons gebied. In die kelder is dit ook die wyn wat homself keer op keer bewys – sonder veel moeite.”
Pieter sê: “In wese is die streek die huis van Chenin blanc. Die produsente boer al jare en generasies lank daarmee. Dit is ’n druif wat hulle ken en verstaan. Ons wil met Chenin lei, veral uit die oogpunt van hoe ons persepsies oor die gebied kan verander.”
Chenin blanc word dikwels as ’n werkesel beskryf, juis omdat dit so veelsydig is. In die Breedekloof word dit ook vir enigiets van vonkelwyn tot brandewyn en edellaatoes aangewend. Wat Attie egter opgewonde maak, is Chenin se veelsydigheid op ’n gehaltewynvlak.
“Jy kan op een plaas soveel verskillende uitdrukkings van die kultivar kry. Ek maak op die oomblik twee verskillende Chenin blancs én ’n Chenin blanc-gebaseerde versnit. Ek gaan oor ’n jaar nóg ’n Chenin bekend stel, net om te wys hoeveel verskillende dinge jy daarmee kan doen.”
‘In wese is die streek die huis van Chenin blanc. Die produsente boer al jare en generasies lank daarmee. Dit is ’n druif wat hulle ken en verstaan. Ons wil met Chenin lei, veral . . . hoe ons persepsies oor die gebied kan verander.’
Annamarie beskryf dit as ’n groot raamwerk binne een kultivar.
“Die Breedekloof het soveel verskillende grondtipes en daar is ’n diversiteit van blokke wat vir Chenin werk. Van elkeen maak jy ’n ander wyn. Die hele Suid-Afrika produseer Chenin blanc, maar die Breedekloof het werklik ’n manier gevind om dit vir hom te laat werk.”
Die BreedeMakers het ’n goeie idee van wat hulle as ’n tipiese Breedekloof Chenin blanc beskou. Elizma verduidelik: “Ons is ingestel op vruguitdrukking, veral danksy die sandgrond in die omgewing. Dis egter nie koejawel of tutti-frutti nie, maar eerder outydse vrugte, soos kweper, perskes, sitrus en selfs ’n paar met appelkooskarakter.
“Ons wyne word almal vir R150 of meer per bottel verkoop, dus skep dit ’n verwagting dat die wyn hout moes gesien het, of ’n ander houer wat kompleksiteit gaan byvoeg. As jy speseryagtigheid by die wyn kry, is dit danksy die gebruik van hout of natuurlike gis. Die tekstuur – daardie gevoel wat jy in jou mond kry – word verkry deur kleiner of groter vate, heeltrosfermentasie of dopkontak… Jy bou dus aan die lae van jou produk, maar die siel bly dieselfde. Ons streek se suur is baie helder. Nie so hoog soos koelklimaatwyne nie, maar sagte suur wat in balans is. Ons wyne het ’n gebalanseerde palet en is nie oormatig ryk nie.”
Dit is nie moeilik om ’n lid van BreedeMakers te word nie. Solank jy Chenin blanc maak wat jou uitdaag maar ook beloon, van die wingerd tot in die bottel, is jy welkom in dié uitgelese kring.
SAMEWERKING
Toe Beyers Truter, die Pinotage-koning, met die BreedeMakers kom gesels het oor wat dit verg om kultivargedrewe bemarking te doen, het hy hulle geluk gewens omdat hulle dit kon regkry dat ’n hele streek se wynmakers in dieselfde rigting wil trek.
“Die konsep van samewerking is egter niks nuuts in die vallei nie,” sê Pieter. “Die wynmakers het nog altyd bymekaar gekom, geproe en gesels. Dit is waarom BreedeMakers baie spontaan ontstaan het.”
Dit is altyd ’n kwessie om individue as ’n groepering te laat saamwerk, maar die BreedeMakers se sukses het gou vertroue in die inisiatief aangewakker. Hulle is gretig om by mekaar te leer.
“Met al die sukses wat bereik is – mense wat goeie waardebepalings ( ratings) en beoordelings of internasionale besigheid gekry het – sien en hoor jy van name binne ’n koöperasiestelsel waarvan voorheen nooit eintlik op wynkritici-vlak gehoor is nie. Was dit moeilik? Dalk makliker as wat ons gedink het. Die sukses het nog méér sukses, eerder as afguns, gekweek.”
Gesels jy met die wynmakers, hoor jy by almal: Hier veg almal aan dieselfde kant.
Annamarie en haar man was destyds nuwelinge in die omgewing, maar die binnekring het gou plek gemaak vir hulle.
“Mense hier aanvaar jou gou as deel van die Breedekloof, jy is nie ’n buitestander nie. Die kameraadskap is uniek. As jy vasdraai in parstyd, of dit nou ’n gistenk is wat vassteek of ’n kind se huiswerk, ons help mekaar.”
Die Breedekloof verwelkom nie net “inkommers” nie, maar sy arms staan ook wyd oop vir besoekers, sê Elizma.
“As jy kom kuier, voel jy dadelik tuis, want die mense is gaaf en hier is nie veel pretensie nie. Dit is ’n bekostigbare wegbreekplek waar jy gehaltewyn kan proe, die pragtige natuurskoon geniet of op jou bergfiets ry. Die moontlikhede is só aantreklik.”
Vir Pieter is dit die outentiekheid van die streek wat uitstaan.
“Hier is nie ingevliegte voëls nie, maar dit is mense wat die aarde ken. Daar is soveel wingerdjuwele en -stories wat ons in ’n kort tyd herontdek het. Dink net wat nóg hier wag.”