Behandel vroegtydig om diarree-vrektes te keer
Duisende vrektes onder kalwers en lammers het onlangs weens kriptosporidiose en E. coli in veral die Oos-Vrystaat plaasgevind. Met die somer op pad, vertel dr. Liezel Wasserman, veearts van Clocolan, hoe om diarree by dié diere te takel.
Kriptosporidiose word veroorsaak deur ’n protosoa van die genus Cryptosporidium en is gewoonlik ’n onopsigtelike infeksie by ’n groot verskeidenheid diere, visse, reptiele en mense. Cryptosporidium spp. is kleiner as koksidia en voltooi hul lewensiklus in die dermkanaal se epiteelselle. By jong diere word die lewensikus in drie tot vier dae voltooi. Dit is korter as dié van koksidia.
Kliniese gevalle kan ook voorkom nadat die organisme letsels in die dermkanaal veroorsaak het, met gevolglike diarree. Die vrektesyfer is veral hoog by pasgebore diere en diere waarvan die immuunstelsel onderdruk is.
BEHANDELING
Dr. Liezel Wasserman, veearts verbonde aan die Clocolan-dierekliniek, sê die beste raad teen kriptosporidiose is om te verseker dat die diere in die kudde se immuunstelsel sterk genoeg is om weerstand teen Cryptosporidium te bied.
“Diere moet gereeld mineraal- en vitamienaanvullings kry. Seleen speel ook ’n belangrike rol.”
Sy sê die bekendste simptoom van kriptosporidiose is lammers en kalfies van ongeveer een tot drie weke oud met waterige, groen diarree.
“Laboratoriumtoetse ( met histopatologie en kweking) bevestig dat Cryptosporidum en E. coli gewoonlik saam voorkom. Siek lammers en kalfies moet dadelik saam met hul moeder geafgesonder word, aangesien die siekte hoogs aansteeklik is.”
Om die weerstandigheid van diere in ’n kudde te verhoog, beveel Liezel aan dat dragtige ooie voor lamtyd en dragtige koeie voor kalftyd met ’n E. coli- entstof ingeënt word. Dit moet gedoen word nadat ’n veearts nadoodse monsters op elke betrokke plaas geneem het. Daar word dan vir elke kudde ’n spesifieke entstof gemaak.
“Ontsmetting is ook baie belangrik waar daar met diere gewerk word. Cryp-
tosporidium is vatbaar vir 10% formalien of 5% ammoniak. Ontsmet spuite, naalde, die doseerspuit, emmers, klere en skoene,” sê Liezel.
Waar diere wel kriptosporidiose opdoen, moet die siek lammers of kalwers en hul ma onmiddellik afgesonder of in kwarantyn geplaas word.
“Diarree kan baie vinnig tot ontwatering lei. Daarom moet die dehidrasie reggestel word deur elektroliete by water, melk of poeiermelk te voeg en vir die kalf of lam in te gee. Die kalf of lam moet sowat 10% van sy liggaamsgewig per dag inneem vir onderhoud,” sê Liezel.
Die gebruik van antibiotika om diere teen E. coli te behandel, mag slegs saam met die veearts geskied. ’n Antibiogram moet gedoen word om die regte antibiotika vir die toestand te identifiseer.
“Sekere antibiotika werk beter op sekere plase as op ander. Daarom kan anti- biotika nie sommer goedsmoeds voorgeskryf word om die siekte te behandel nie,” sê Liezel.
’N KALF BEHEERSTELSEL
E. coli en kriptosporidiose is veral besmetlik in intensiewe veeboerderye. Prof. David Smith van die instituut vir landbou en natuurlike hulpbronne van die departement veearstenykunde en biomediese wetenskappe, Universiteit van NebraskaLincoln in Amerika, se navorsing op hierdie gebied het tot die Sandhills-kalfstelsel gelei.
In ’n verslag, Preventing Calf Scours with the Sandhills Calving System, skryf hy die stelsel keer die verspreiding van kalfdiarree deur kalwers in ouderdomsgroepe te verdeel en deur die geskeduleerde verskuiwing van dragtige koeie na verskillende kampe om die patogeenlading in verskillende kampe te verminder.
Die doel van die stesel is om die meer ideale toestande wat vroeg in die kalftyd voorkom, in elke kamp te skep. Dit
beteken koeie kalf in ’n kamp wat ’n paar maande lank sonder vee was. Ouer kalwers kan ook nie jonger kalwers met E. coli of kriptosporidiose aansteek nie.
SÓ WERK DIE STELSEL
Die Sandhill-kalfstelsel maak gebruik van groter, aangrensende kampe pleks van kleiner, hoër digtheid kampe.
Koeie word in die eerste kalfkamp geplaas sodra die eerste kalwers aankom. Die kamp word dan twee weke lank gebruik.
Ná twee weke word die koeie wat nog nie gekalf het nie, na ’n volgende kamp geneem, waar van hulle kalf.
’n Week nadat die koeie in kamp 2 gekalf het, word die koeie wat nog nie gekalf het nie, na die derde kamp geneem, en die koeie met kalwers bly in kamp 2 agter.
Elke daaropvolgende week word koeie wat nog nie gekalf het nie, na ’n volgende kamp verskuif.
Die groepe koeie en hul kalwers bly in die kampe waarin hulle gekalf het. Die gevolg is koei-en-kalfgroepe wat oor verskillende kampe versprei is, met elke kamp wat kalwers het wat ouderdomsgewys sowat ’n week van mekaar verskil.
Die verskillende koei-kalf-groepe kan weer met mekaar gemeng word sodra die jongste kalwers vier weke oud is en alle kalwers ’n lae risiko het om kriptosporidiose op te doen.
David sê dit is moeilik om ’n groot hoeveelheid veegroepe in ’n intensiewe weidingstelsel te bestuur. Daarom kan die Sandhills-kalfstelsel aangepas word om die hoeveelheid groepe te verminder. Vee word dan regdeur die kalftyd na verskillende kampe verskuif na gelang van die weiding wat beskikbaar is.
Elke tien dae, of sodra daar 100 kalwers gebore is, word die kudde verdeel tussen koeie wat nog nie gekalf het nie en koeikalf-groepe van die voorafgaande groep.
Op hierdie manier is minder groepe nodig, die hoeveelheid kalwers binne ’n groep is nooit meer as 100 nie en alle kalwers binne ’n groep verskil 10 dae in ouderdom van mekaar.
Die stelsel voorkom dus besmetting deur skoon kalfkampe te gebruik, regstreekse kontak tussen ouer en jonger kalwers te verhoed en kalwers wat later gebore is, te beskerm teen patogene organismes wat in die omgewing kan voorkom.
Die boer moet egter vroegtydig begin om ’n plaas-spesifieke kalfstelsel te ontwikkel. David beveel aan dat die boer ’n veearts vra om hom met die beplanning te help.
Die beskikbare weiding moet geïdentifiseer en die gebruik daarvan met die kalfskedule gekoördineer word. Die grootte van die kampe moet ook in ooreenstemming wees met die verwagte hoeveelheid kalwers in ’n spesifieke week. Neem ook die water, voer, skuiling en die verwagte weerstoestande in ag.