Dok Faffa en span antwoord kwelvrae
Die rubriek Vra vir Faffa op Landbou.com en in Landbouweekblad, waarin die veearts dr. Faffa Malan en ander kenners veeboere se vrae beantwoord, is immergewild. Hier is van die vrae en antwoorde wat die meeste gelees is.
LANTANA LAAT BEESTE VREK FAFFA MALAN Ek boer op Badplaas en het ’n probleem met lantana. Daar is so baie plante en dis onmoontlik om alles uit te haal. As die beeste dit vreet, vrek hulle.
Lantana is ’n uitheemse indringerplant wat giftig is vir beeste. As beeste baie van die plant vreet, word hul lewer en niere aangetas. Die lewerskade veroorsaak ook dat die diere gevoelig vir lig raak en sonbrand ontwikkel. Teen die tyd dat ’n mens sien die diere is siek, is die skade gewoonlik reeds te ver gevorder.
Al behandeling wat kan help, is om die diere geaktiveerde medisinale houtskool in te gee. Dié swart poeier kan jy by ’n apteek of ’n veeartsenywinkel koop. Gee 2 gram poeier vir elke kilogram liggaamsgewig. ’n Groot bees moet dus omtrent ’n kilogram van die poeier inkry.
Ek stel egter voor jy probeer om die lantana uit te roei. Kontak die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye en hoor wat is die beste plantgif daarteen. Dr. Faffa Malan is die bestuurder van die Herkouerveterinêre Vereniging van Suid-Afrika.
BOSLUISVOËLS EN DIP FAFFA MALAN Ek merk dat bosluisvoëls lekker op my skape se rug ry en dat die skape bosluisvry is. Moet ek hulle dip?
Die wit voëls wat op die skape se rug ry, word bosluisvoëls of vee-reiers genoem. Hulle vreet insekte wat deur die diere versteur word wanneer hulle wei. Hul voeding bestaan uit sprinkane ander insekte, wurms, erdwurms, spinnekoppe, skerpioene, paddas, akkedisse, voëltjies in neste, asook ’n paar bosluise. Hulle word dus eintlik verkeerdelik bosluisvoëls genoem. Renostervoëls speel ’n groter rol in die biologiese bekamping van bosluise.
As daar min bosluise op jou diere teenwoordig is, moet jy hulle nie dip nie. Deur onoordeelkundig en onnodig te dip, help ’n mens die proses aan om bosluise te selekteer wat weerstand teen chemiese doders bied.
Deur diere gereeld te ondersoek, kan jy ’n ingeligte besluit neem oor wanneer om hulle teen bosluise te behandel. Let veral op na bosluise met lang monddele (bont- en bontpootbosluise) wat skade aan uiers en spene, asook voetabsesse en kruppelheid, kan veroorsaak.
As die eerste koue voorkom, is die Karoo-verlammingsbosluis ook ’n faktor wat groot verliese kan veroorsaak. Diere moet voorkomend teen hierdie bosluis behandel word deur ’n dipmiddel aan te wend wat spesifiek daarvoor geregistreer is. Kyk ook veral in die ore, onder die stert, in die lieste en oksels, asook op kaal gedeeltes vir bosluise. Onthou, die sespotige larfies en agtpotige nimfe is baie klein en kan nie maklik gesien word nie. Kyk ook tussen die kloutjies vir bosluise.
Daar is verskillende metodes om skape teen bosluise te behandel – dip, sprei, straalbehandeling ( jetting), kolbehandeling en die gebruik van opgietmiddels. Moenie opgietmiddels by wolskape tussen die wol gebruik nie, aangesien dit tot wolverkleuring en vagverrotting kan lei. Voeg sinksulfaat by die dip om swamgroei te voorkom.
KNOPVELSIEKTE BY BEESTE SUNELLE STRYDOM Wat is die beste behandeling vir knopvelsiekte as die betrokke bees dit reeds het?
Knopvelsiekte is ’n aanmeldbare siekte. Enige moontlike gevalle daarvan moet dus by u veearts of die staatsveearts aangemeld word.
Knopvelsiekte word deur ’n virus veroorsaak en daar is geen doeltreffende behandeling nie. Diere kan wel met antibiotika behandel word om sekondêre bakteriële infeksies te voorkom.
Voorkoming deur middel van inenting teen die siekte is dus belangrik. Lumpyvax (reg.nr. G3673, Wet 36 van 1947) kan gebruik word om beeste teen knopvelsiekte in te ent. Dr. Sunelle Strydom is verbonde aan die subdirektoraat epidemiologie, direktoraat dieregesondheid, Departement van Landbou, Bosbou en Visserye.
HOENDERMIS AS VEEVOER JASPER COETZEE
Ek het hoendermis met sonneblomdoppies of skaafsels uit braaihoender-
hokke geredelik tot my beskikking. Kan ek dit gebruik as ruvoerkomponent in my voerkraalrantsoen? Ek gebruik ’n rantsoen met Voermol SS200 (reg.nr. V8592) as basis. My ooie word intensief bestuur en op kraal gehou terwyl hulle lakterend is. Tans gebruik ek oulandsgras as ruvoer. Ek sal enige voorstelle waardeer oor hoe ek hoendermis in ’n intensiewe skaapboerdery kan benut. Ingevolge die Wet op Kunsmis, Veevoer, Landboumiddels en Veegeneesmiddels (Wet 36 van 1947) mag ongesteriliseerde hoendermis nie as ’n veevoer of veevoergrondstof verhandel word of by kommersiële voere ingemeng word nie. Ten spyte daarvan word geraam dat tot 200 000 ton ongesteriliseerde hoendermis jaarliks aan herkouers gevoer word.
As professionele veekundige mag ek geen mengsels met ongesteriliseerde hoendermis aanbeveel nie. Dit is eerder my plig om boere te waarsku teen produksieverliese en vrektes wat kan voorkom deur die gebruik van ongesteriliseerde hoendermis.
Die keuse om ongesteriliseerde hoendermis te gebruik, berus by die boer. Hy aanvaar dus volle verantwoordelikheid vir vrektes en produksieverliese wat kan voorkom. Geen voermaatskappy sal hom vergoed vir verliese wat gelei word as gevolg van die gebruik van ongesteriliseerde hoendermis saam met die betrokke maatskappy se konsentrate nie.
Die gebruik van hoendermis is al in verskeie Europese lande, Australië en sekere deelstate van Amerika verbied. Die boer moet self besluit of hy sy produk (vleis en melk) se beeld by die gesondheidsbewuste verbruiker wil skaad deur ongesteriliseerde hoendermis aan sy diere te voer. Indien dit bekend word dat hoendermis aan herkouers gevoer word, sal baie verbruikers ophou om vleis te koop.
Mikotoksiene wat afkomstig is van ongesteriliseerde hoendermis, kan in melk uitgeskei word. Sommige mikotoksiene kan kanker by mense veroorsaak.
Gesteriliseerde hoendermis word skoon of as deel van ’n lekmengsel as ’n proteïenlek op droë grasweiding gebruik. In die meeste gevalle waar gesteriliseerde hoendermis teenoor kommersiële ureumlekke in wetenskaplike proewe op droë grasveld geëvalueer is, het die diere wat gesteriliseerde hoendermis ontvang het, meer gewig verloor.
Die rede daarvoor is dat hoendermis baie hoë konsentrasies van sekere spoorelemente bevat, terwyl dit (veral lêhenmis) ook baie hoog in kalsium is. Té hoë mineraalvlakke kan geïnduseerde tekorte aan ander minerale veroorsaak en selfs toksies wees. ’n Té hoë kalsiuminname kan melkkoors veroorsaak, terwyl dit ook die opname van sommige minerale, soos mangaan, sink, jodium, swael en fosfor, onderdruk. ’n Tekort aan dié minerale kan die groei en reproduksie van diere nadelig raak en hul weerstand teen siektes verlaag.
Een van Voermol se kliënte het ’n proef met hoendermis gedoen. Die kudde wat op ’n lekmengsel met Voermol Dundee (reg.nr. V15414) op droë gras oorwinter is, het ’n kalfpersentasie van 91 gehad, terwyl die kudde wat mieliereste bewei en hoendermis ontvang het, ’n kalfpersentasie van 74 gehad het. Die kudde wat slegs op droë gras en hoendermis oorwinter is, het ’n kalfpersentasie van net 65 gehad.
Proewe toon ook soos die inname van hoendermis toeneem, neem die inname van droë weiding weens vervangingsvoeding af. Volgens Israeliese navorsers kan ’n daaglikse inname van 3 kg hoendermis per bees die dier se lewer beskadig weens die oormatige opname van ammoniak (afkomstig uit die grootpens) in die bloedstroom en die lae energieinname vanaf droë grasweiding. ’n Oormaat ammoniak lei ook tot hoë bloedureumvlakke, wat weer lae besetting tot gevolg het.
Genoemde probleme kan voorkom word deur ’n beproefde proteïenlek by beeste op droë weiding te gebruik.
Die gebruik van hoendermis by laatdragtige en lakterende ooie word glad nie aanbeveel nie omdat dit geen of baie min deurvloeiproteïene bevat. Die gebruik daarvan sal dus tot swak uierontwikkeling, lae bies- en melkproduksie, abnormale dik en taai biesmelk, swak moedereienskappe, geboorteprobleme, breekwol, asook hoë lamvrektes en lae lamgroei, lei. Dit is beter om eerder ’n bekende en beproefde deurvloeiproteïenlek te gebruik.
Plaaslike sowel as oorsese proewe betwyfel die ekonomiese voordeel van die gebruik van hoendermis in vleisbees-afrondingsrantsoene omdat die voeromsetting met ongeveer een persentasie-eenheid daal vir elke 1% hoendermisinsluiting. Gevolglik is meer tyd nodig om die dier af te rond.
Een van die mees basiese beginsels in voerkraalvoeding is dat dit nie lonend is om afrondingsrantsoene met grondstowwe wat laag in energie is (soos hoendermis) te verdun nie, al is dit hoe goedkoop. Dit is een van die redes hoekom voerkraalrantsoene al hoe meer gekonsentreerd raak. Ook in dié geval is daar kommersiële rantsoene beskikbaar.
Ander probleme wat al met die voer van hoendermis aangemeld is, sluit in vrektes weens ionofoorvergiftiging, botulisme en Salmonella- besmetting, afkeuring van karkasse weens maselbesmetting en vertraagde hittesiklusse. Dr. Jasper Coetzee is ’n private veekonsultant.