Winsgewende Skotse plaas ook laboratorium
Die James Hutton-instituut se navorsingsplaas Glensaugh is in 1943 as proefplaas begin toe Brittanje in ’n oorlog gewikkel was en met groot dringendheid gesoek het na maniere om meer kos te produseer. In daardie stadium was die hoogland en heuwelagtige gebiede wat oor groot dele van Skotland strek, onderbenut vir die landbou. Met die slagspreuk “meer kos uit die heuwels” is begin met navorsing om produksie in dié gebiede te verhoog.
Glensaugh, wat “vallei van wilgerbome” beteken, strek oor 1 000 ha in die voorheuwels van die Grampian- bergreeks in die noordooste van die land.
Dit lê weerskante van ’ n ondergrondse kraak in die aardkors (die Highland Boun- dary-fout) wat die produktiewe en vrugbare laagliggende gebiede skei van die meer ekstensiewe noordelike boerderygedeeltes. “Die navorsingsplaas is waarskynlik juis aanvanklik gekies vir sy geografiese diversiteit,” sê mnr. Donald Barrie, plaasbestuurder.
Die hoogte bo seevlak wissel van 115 m in die vallei tot 450 m op die hoogste gedeeltes en die gemiddelde reënval in die vallei is 1 040 mm per jaar. Van die 1 000 ha is sowat 865 ha ekstensiewe heideveld, 88 ha is natuurlike weiding en op 60 ha word ’n mengsel van Engelse raaigras en klawer aangeplant vir weiding en ook vir kuilvoer.
Die boerdery op die plaas bestaan uit sowat 400 Skotse Swartgesigskape en sowat 100 rooi takbokooie wat hoofsaaklik in die ekstensiewe weidingsgebiede gehou word, 500 ander kruisgeteelde ooie en 50 koeie
Sowat 50 km suidwes van Aberdeen in Skotland is daar ’n unieke plaas wat nie net as ‘laboratorium in die natuur’ vir wetenskaplikes beskikbaar is nie, maar waar ook winsgewend en volhoubaar volgens ’n natuurlike stelsel met onder meer skape geboer word.
LINKS: Die navorsingsplaas bestaan uit hoogliggende ekstensiewe heideveld met
’n kleiner, laagliggende vrugbare deel waarop bome en weiding aangeplant word.
Dit is mnr. Donald Barrie, plaasbestuurder, se taak om die navorsingsplaas ook as ’n winsgewende boerdery te bedryf. Heideveld dien as weiding vir takbokke en skape.
Op die laagliggende natuurlike weiding word sowat 500 ooie aangehou. Hulle is kruisings tussen Skotse Swartgesigte en Texels.
Die Swartgesigooie, wat redelik menssku is, is geharde diere wat besonder goed aangepas is om in die koue
donker wintermaande buite te oorleef. REGS ONDER: Die koeie is almal kruisings van inheemse Skotse Galloway-beeste met ander rasse, soos Charolais en Limousin. In die wintermaande word hulle onderdak
gehou en gevoer.
Die 400 Swartgesigooie vorm ’n belangrike deel van die boerdery omdat hulle geharde diere is wat besonder goed aangepas is om in moeilik toestande, soos die lang donker wintermaande, te oorleef.
Hulle kan 10 tot 11 maande buite oorleef en leef hoofsaaklik van die heide in die hoërliggende gebiede. Hulle word gewoonlik net na laagliggende gebiede gebring as daar strawwe sneeustorms in die winter is.
“Elke ooi assosieer haarself met ’n spesifieke weidingsgebied en dit help hulle oorleef. Daarom moet ’n mens nie inmeng met die natuurlike weidingpatrone nie. Daar is selfs boere wat glo ’ n mens moet hulle glad nie aanvullende voer gee nie, al is die winter ook hoe straf,” sê Donald.
Die assosiasie met ’n spesifieke stuk weiding word van geslag na geslag oorgedra. Donald sê op die plaas probeer hulle eerder die voedingsgehalte van die heide verbeter deur droë dele plek-plek in die somer te brand.
Die heidestruik groei gewoonlik oor agt jaar tot volwassenheid waarna dit deur swaar sneeu omgestoot word en vrek. Dit is hierdie droë stamme wat verbrand word om plek te maak vir nuwe groei.
Op die laagliggende natuurlike weiding word sowat 500 ooie aangehou. Hulle is kruisings tussen Swartgesigte en Texels, ’n skaapras wat oorspronklik van die eiland Texel by Nederland gekom het.
Hierdie veldskape word gedurende die strafste wintertydperk onderdak gehou waar hulle op kuilvoer oorleef.
BEESTE EN SKAPE WEI SAAM
Die 50 koeie wat ook op die natuurlike weiding aangehou word, is almal kruisings van inheemse Skotse Gallowaybeeste met ander rasse, soos Charolais en Limousin. Hulle benut die natuurlike weiding saam met die skape in die somermaande. “Omdat hulle die growwer grasse en die skape die fyn gras vreet, werk dit goed,” meen Donald.
Hy sê die groot nadeel van die beeste in die heuwelagtige gebied is dat hulle bykans ses maande van die jaar van die boer afhanklik is vir oorlewing. Van Desember tot in Mei word hulle onderdak gehou en kry hulle kuilvoer. Eers laat in die lente in Mei is daar weer genoeg natuurlike weiding om hulle uit te laat.
Gedurende die somermaande bly hulle op die natuurlike weiding en teen Oktober word hul kalwers gespeen. Die winter slaan dan enige tyd van die middel van November toe, waarna die beeste weer in skure gehuisves word.
Die aangeplante weidinggewasse word vermeng met strooi wat van naburige plase ingekoop word om voorsiening vir die
TAKBOKKE SE GOEIE PRYSE
In die vroeë 1970’s het die departement van landbou besluit op ’n proefneming om te sien of dit ekonomies haalbaar is om met rooi takbokke of herte te boer en die boerdery is by Glensaugh gevestig.
Om die kernkudde te bou, is lammers in die natuur gevang en hans grootgemaak tot daar in ’ n stadium ’ n kudde van 250 ooie was. Dit het later afgeneem tot 100, wat volgens Donald omtrent die maksimum is vir die ekstensiewe weidingsgebied wat op die plaas beskikbaar is.
Hulle benut die mees afgeleë en karig- ste weidingsgebied waar selfs die Swartgesigskape nie sal oorleef nie.
’n Groot voordeel van die takbokke is dat hulle ’n baie goeie lampersentasie handhaaf en dat baie min lammers aan natuurlike oorsake doodgaan.
Mnr Scott Newey, dierkundige, sê van hul navorsingsprojekte is om te bepaal hoe die kondisie en gesondheidstoestand van die takbokbevolking in die land doeltreffend gemonitor kan word, wat die invloed van klimaatsveranderinge op die diere is en om die wisselwerking tussen skape en takbokke in dieselfde kampe te bestudeer.
Hy sê takbokke het ’n groot ekonomiese waarde en ’ n goeie ram vir teel of jag kan tussen R270 000 en R360 000 haal.