Ooie, jou kontantfabriek — Molatek se topskaapboer

Hy glo daarin om saam met die natuur te boer pleks van daarteen te beur, sê mnr. Christo Groenewald van Alexanderkloof, Riviersonderend. Hy is die eienaar van Dorwald Dormers en die veevoervervaardiger Molatek se Kommersiële Skaapboer van die Jaar vir 2014.

Hy sê dis belangrik om geharde, vrugbare diere te teel wat kos so vinnig en doeltreffend moontlik in kontant omskep. “En al hoe dit moontlik is, is met aangepaste diere in jou omgewing en ’n hoë speenpersentasie.”

Sy plaas diep in die Overberg is in ’n tipiese winterreënstreek geleë. Hy bedryf ’n gemengde boerdery met 50% kontantgewasse. Dit sluit 828 ha onder gars, koring, hawer, lupiene en kanola in. Die ander helfte van die boerdery bestaan uit 50% weiding, waarvan 70% lusernweidings, 20% medics en die res weihawer en lupiene is.

Lande wat onder weihawer, lupiene, medics en kanola was, word gebruik om in die daaropvolgende jaar koring te verbou.

“Ons drakrag is 1,8 skape per plaashektaar. In die winter, wanneer die helfte van die saaigrond beplant is, is die drakrag 4 skape per hektaar weiding. Die saaiboerdery en veeboerdery vul mekaar uitstekend aan – in die somer benut die skape die oesreste.”

Hy waarsku teen oorbeweiding. “As ’ n plaas 1 000 ooie kan dra en jy hou 1 200 aan, ly al die ooie onder die oorbeweiding en nie net die 200 ekstra ooie nie.”

H OEKOM JUIS DORMERS?

Toe Christo in 1986 begin boer het, was dit aanvanklik met Merino’s, “’n ras waarmee ek goed gevaar en in 1987 ’n kuddekompetisie gewen het. Maar ek het diere gesoek wat oesreste vinniger kon benut en in kontant omskep.” Daarby glo hy vleis is ’n “veiliger” produk in swakker ekonomiese tye as wol.

Hy het heelwat navorsing oor die geskikste ras vir dié doel in die omgewing gedoen. Omdat sy pa, wyle mnr. Boy Groenewald, voorheen Dormers gehad en Christo die ras geken het, het hy dit gekies. Die Dormer se gehardheid, vrugbaarheid, aanpasbaarheid en goeie benutting van swak ruvoer het hom vroeg reeds beïndruk.

Christo het sy eerste agt Dormerooie in 1989 aangekoop. Vandag bestaan sy kudde uit 2 000 ooie, waarvan ’n derde stoetooie en twee derdes kommersiële diere is. Die kommersiële kudde word op dieselfde beginsels en met dieselfde teelmateriaal as die stoetery bedryf.

“Die hoeveelheid kilogram vleis gespeen per ooi per jaar bepaal die wins. Ons handhaaf tans ’n speenpersentasie van 143 in ’n jaarlamstelsel.” In die verlede is vir ’n paar jaar op ’n agt-

Alles op mnr. Christo Groenewald se plaas by Riviersonderend wentel om vrugbaarheid, speenpersentasie en voer. En die fabriek daarvoor is jou ooie, sê Molatek se Kommersiële Skaapboer van die Jaar vir 2014. “As jy goed vir jou ooie sorg, is die ‘fabriek’ reg.”

maande-lamstelsel gewerk, maar die kilogram vleis gespeen per ooi per jaar het stelselmatig gedaal en dit is vervang met die jaarlamstelsel, wat uitstekend werk (sien TABEL onder).

Ooie word in twee groepe jaarliks gepaar en lam onderskeidelik in Maart en Augustus. Slegs natuurlike paring word gevolg met sowat 35 ooie per ram. Jong ooie word op 11 maande die eerste keer gepaar.

Christo sê reeds tydens paartyd word vir vrugbaarheid geselekteer. “Ons paringstydperk is elke jaar korter. Ooie is tans net 28 dae by die ram. Volgende jaar sal dit tot 27 dae afgebring word. Die rede daarvoor is dat sowat 85% van die ooie binne die eerste siklus lam. Deur jaarliks die aantal paringsdae te verminder, word dié ooie jaarliks uitgehaal wat laaste ram vat.”

Geen kunsmatige inseminasie en embriospoeling word gedoen nie. Alle ooie word vir dragtigheid geskandeer. “Die ooie wat nie dragtig is nie, word verkoop. ’n Ooi kry nét een kans, want as ’n oorslaan-ooi weer ’n kans gegee sou word, kos dit haar tien maande langer om vir haarself te betaal. ’n Vrugbaarder ooi kan in haar plek aangehou word.”

In die Overberg met sy uiterste klimaatstoestande koop Christo in die somer normaalweg baie voer aan. “In die winter het ons volop weiding, maar in die jongste paar jaar het ons gereeld in Desember en Januarie ’n oormaat reën gehad, met die gevolg dat ons baie weiding het in ’n tydperk wat eintlik ons ‘droë’ tyd moet wees.

“Ek glo daarin om altyd sáám met die natuur te boer en werk nou saam met uitstekende voedingskundiges. Ek gebruik Molatek se dienste en produkte, en mnr. George Traut van Bredasdorp gee baie leiding. Nog onsekerhede word uit die weg geruim deur die skaapvoedingkundige dr. Vlok Ferreira.

“Ek glo daarin om goed te sorg vir ooie, 

 want as die ‘fabriek’ reg is, sal die produk ook reg wees.” Die voerbank is deurlopend bygewerk. Ooie kry deurvloeiproteïen vóór én tydens lamtyd, asook 300 g lupiene per dag vanaf twee weke voor paring tot twee weke tydens die paring.

“Ek glo ook dat ’ n mens goed moet kyk na jong ooie wat kondisie betref, want hulle is die volgende geslag ‘fabrieke’,” sê Christo. Dikwels vra hy eerste om na ’n boer se jong ooie te kyk, want dit dui op die kondisie van sy diere in die algemeen.

Hy het onlangs ’n besproeiingsplaas in die Riviersonderend-omgewing gekoop om voer vir eie gebruik te kweek. “Die Wes-Kaapse boer is uitgelewer aan vervoerkoste waaroor ons geen beheer het nie. Alle lekke en konsentrate moet uit die noorde aangery word, asook mielies en lusern. Die wol wat ons produseer, word ook op ons koste na Port Elizabeth vervoer, dan praat ek nie eens van die vervoerdifferensiaal op ons graan nie.”

Hy produseer sy graanvoer alles self op hul plase en die nuwe weidingsplaas, en hou dit in baal- en kuilvoervorm vir die somer. “Die voer wat ons aankoop, is lekke van Molatek.”

Ooie paar op lande en hulle lam ook op die lande in ’n vyfkampstelsel. Alle dragtige ooie loop in een trop in kamp een. Die eerste oggend word die dragtige ooie geskuif na kamp twee, maar dié met lammers bly agter. “Só word voortgegaan vir vier dae en op dag vyf moet die dragtige ooie weer in kamp een kom. Dan verskuif die ooie met die lammers wat in kamp een is, na groter kampe toe. Daardie lammers is dan vyf dae oud en ons kan reeds sien as daar probleme met die ooi of haar lammers is.”

As ’n ooi se lammers binne dié vyf dae vrek, word sy dadelik verwyder. “Ooie is rustig omdat ons daagliks deur die trop stap en met hulle werk. Jou sukses word bepaal deur die hoeveelheid voetspore van jouself op jou plaas.”

Ooie se uiers word ondersoek wanneer lammers op drie maande gespeen word, om dié wat nie lammers grootgemaak het nie, te verwyder. Alle lammers word op 100 dae tydens speen geweeg. “Die stoetery se syfers word deur SA Stamboek en Veeverbetering verwerk om só ’n ooi se reproduksie-indeks te kry. My gemiddelde speengewig is 36 kg.” Dit is 51,48% van die moedergewig.

KG GESPEEN PER OOI

In die stoetery word ooie geselekteer volgens ’n ooi-reproduksie-indeks.

Christo gee ’n voorbeeld: Ooi A het 12 lammers gespeen wat 13% onder die normale gewig was. 12 lammers x 33,06 kg (38 kg – 13%) = 396,72 kg x R23/kg = R9 124,56 oor vyf jaar. Daarenteen het Ooi B vier lammers gespeen wat 6% bo die normale gewig was. Vier lammers x 40,28 kg (38 kg + 6%) = 161,12 kg x R23/kg = R3 705,76 oor vyf jaar.

“Die verskil oor vyf jaar is R5 418,80 in die guns van Ooi A wat ondergewig-lammers geproduseer het. Watter ooi moet dus vervang word? Dit is voor die hand liggend,” meen hy.

Dieselfde beginsel geld die kommersiële ooie, want dit gaan oor kilogram gespeen per ooi per jaar. Hy sê ooie word geklasseer volgens normale Dormer-rasstandaarde. Jong ooie word reeds by speen deurgekyk en diere met sigbare foute word verwyder.

Jong ooie word weer net voor paring – saam met mnr. Pieter du Plessis van BKB op Riviersonderend, ’n senior Dormerkeurder – geklas om eenvormigheid aan die kudde te gee asook die prulfoute uit te haal. “Omdat ons ’n hoë speenpersentasie handhaaf, het ons genoeg vervangingsooie om ons kudde jonk te hou.

“Wanneer ons ramme inkoop, moet hulle aan die regte rasstandaarde voldoen en gunstige syfers hê. ’n Ram wat een van ’n meerling is, dra ook sterk by tot die seleksie. Ons het vandag die tegnologie aan ons kant, waaronder BLUP en voorspelde teelwaardes.”

Hy kry ’n Logix-opsomming van die ramme se nageslag, hoeveelheid meerlinge en gemiddelde indekse wanneer hy die stoetlammers produksietoetse laat ondergaan. “Ek kan dadelik sien watter is die beste ramme en probeer om hul nageslag in die kudde te gebruik. Ek gebruik die ramme op ’n jong ouderdom.”

Elke jaar, op die laaste Woensdag in Februarie, word ’n produksieveiling saam met Blydskap Döhnes van mnre. Jan en Wessel van Deventer van Riviersonderend gehou waarop dié ramme verkoop word. “Só het ek altyd jong ramme in my kudde.”

Buiten 2014 se Molatektoekenning as Kommersiële Skaapboer van die Jaar was Christo in 2008 SA Stamboek se Kleinveestoetteler asook Voermol se finalis as Skaapboer van die Jaar. In 2011 was hy tweede in die Molatek se Veeboer van die Jaar-kompetisie.

Hy is ondervoorsitter van die SA Dormerskaaptelersgenootskap, nadat hy van 2009 tot 2013 die voorsitter was. Hy dien ook in die paneel vir senior Dormertelers, wat beteken hy kan onder meer skape beoordeel en klasseer. Verder is hy ’n bestuurslid van die Riviersonderend-landbouvereniging en betrokke by opleiding.