LBW| RUBRIEK D SA kort beter beleid en steun vir landbou

it was onafwendbaar dat die somerreëngebiede een van die land se periodieke droogtes sou ervaar. Dit is weliswaar omtrent 20 jaar sedert die vorige erge droogtesiklus van die vroeë 1990’s wat gevolg het op die 1983/’84-droogte en voor dit in die laat 1960’s.

Die huidige situasie in die somerreëngebied het egter reeds die laaste 2 tot 3 jaar sy aanloop, met die reënval wat meestal ondernormaal en swak versprei was. Die grondvog is reeds uitgeput en met die besonderse hoë hitte van die somer het die land probleme ( soos die hoë temperature en brande in die Kaap bevestig). Natuurlik is daar dié wat meen die boere moet weet ’n droogte is onafwendbaar – dit is mos deel van die boerderyrisiko. Dit is dus nie nodig om steunmaatreëls gereed te hê nie.

Indien dít die benadering is, moet ons aanvaar dat die mark sy eie balans gaan vind en dat daar groot struktuurveranderinge sal plaasvind om landbou-ondernemers vir die hoër risiko te kan vergoed.

Hierdie is die eerste erge droogte wat die land sonder staatsondersteuning ingaan. En as suksesvolle staatsondersteuning nie gou verwesenlik nie, gaan die platteland verder ontvolk en kommersiële boere nóg minder word (met meer grond onder bewerking wat die Staat nie met sy voorgestelde grondplafonne gaan toelaat nie).

BELEGGINGS

Dit is ’n eenvoudige en wêreldwye aanvaarde beginsel: Die verwagte opbrengs van ’n belegging moet met die risiko verband hou. Dit is les twee in ekonomie. Die eerste les is hulpbronne is skaars en die mark ken hulpbronne toe waar die vraag en die beleggingsopbrengs die grootste is. Die prysmeganisme speel dan die rol van hulpbron- toewyser. Natuurlik, hoe hoër die opbrengs is, hoe hoër is die risiko wat beleggers verwag, soos weer die laaste tyd met verskeie beleggingskemas geillustreer is.

Terloops, in die nie-landbou-sakewêreld in Suid-Afrika word gepraat van ’n minimum opbrengs van 15% tot 20% om die belegger

te vergoed en vir inflasie en normale risiko voorsiening te maak.

In enige sektor sal die mark sy eie balans vind. In Suid- Afrika is die mynbedryf aan die kwyn weens allerlei beleidsonsekerhede en die inmenging van die staat. Dit verhoog die binnelandse koste, terwyl internasionale markpryse daal. Suid-Afrika is nie meer ’n erkende mynbeleggingsland nie en beleggings kwyn weg.

Dieselfde is besig om met die kommersiële landbousektor te gebeur. Landboupryse word op die internasionale mark met ’n oop handelsbeleid bepaal. Die meeste van die land se basiese landbouprodukpryse word regstreeks aan die internasionale mark gekoppel. Die prys word deur die mark bepaal, maar in Suid-Afrika is die Regering erg voorskriftelik met sy beleid. Dit verhoog die koste in die landbou en verwring die struktuur. Voorskrifte soos dat jy teen die markprys moet verkoop, maar arbeidskoste word voortdurend verhoog, elektrisiteit word beperk en koste word verhoog, die koste van infrastruktuur verhoog omdat infrastruktuur nie in stand gehou word nie, voorskrifte oor swartbemagtiging ( wat geen ekonomiese fondament het nie) en nou voorskrifte oor plaasgroottes en dat jy nie meer as twee plase moet hê nie. O ja, en buitelandse kapitaal gaan nie toegelaat word nie.

Een swart boer het op Graan SA se afgelope kongres gesê hulle voel erg gebelg omdat nuwe swart boere, wat met staatsondersteuning gevestig word, ook nie eienaarskap kry nie, maar die grond bly staatsbesit en hulle bly huurders.

Die syfer waaroor losweg gepraat word, is dat die regeringsbesteding aan grondhervorming die laaste twee dekades sowat R80 miljard beloop het met ’n sowat 5%- tot 10%-sukseskoers. Een swart ekonoom het gesê die beleggings is basies tot niet en het die meeste van hul waarde verloor.

GEEN STAATSONDERSTEUNING

Die Minister van Landbou, Bosbou en Visserye het by Graan SA weer verwys na die sogenoemde millenniumdoelwit dat lande in Afrika 10% van hul BBP in die landbou moet belê. Onder die lande wat gemeet word, is Suid- Afrika op twee na die laagste wat staatsondersteuning betref.

Ondersteuning in Australië en Nieu-Seeland is effe laer. Daar is egter die drastiese verskil dat dié lande ’n ondersteunende landboubeleid het waar die regering se uitgangspunt is om die mark te maak werk en dit vir ondernemers so maklik moontlik maak om besigheid te doen. Onthou, Australië is ook ’n droë land met erge periodieke droogtes, maar hy voer suksesvol sowat 80% van sy landbouproduksie teen wêreldmarkpryse uit.

Die verskil is dat die staat daar ’n ondersteunende rol speel. Navorsing en hoe dit in Australië gekoördineer word om die grootste impak te gee, is ’ n les vir Suid- Afrika. Australië se beleggings in infrastruktuur om uitvoer te vergemaklik, is groot. Hy poog doelbewus om met die minimum onnodige staatsinmenging uitvoer vaartbelyn te maak om die hoogste gehalte te kan uitvoer.

SA SE LANDBOUBELEID

Ek wil die stelling waag dat Suid-Afrika in die praktyk geen ondersteunende landboubeleidsraamwerk het wat suksesvolle groei en beleggings stimuleer en goedkoper voedselproduksie ondersteun nie.

Daar is ’n minimum prysondersteuningsmeganismes – inteendeel, die land pas nie eers die handelsreëls gelyk toe nie. Staatsbesteding aan landbounavorsing bly kwyn, arbeidskoste word erg verhoog ( wat tot meganisasie lei) en daar is voorskrifte oor eienaarskap in die besigheid (SEB), ens. Die resultaat van só ’n benadering is dan doodgewoon dat die mark binne die spelreëls van

By ’n gebrek aan suksesvolle steunmaatreëls gaan boere aan die genade van die mark oorgelaat word en deel daarvan gaan hoër pryse vir voedselprodukte wees om kommersiële boere vir hul risiko’s te vergoed.

die Regering steeds sy werk gaan doen.

Daar gaan noodwendig mettertyd struktuurveranderinge plaasvind (soos daar by die inmenging aangepas word), wat tot gevolg gaan hê dat minder belê word (die opbrengs vergoed nie vir die risiko’s nie). Die resultaat gaan ’n kleiner binnelandse produkaanbod wees, wat mettertyd pryse gaan verhoog om die skaarsheid te reflekteer.

Indien die land dan nóg ’ n erge, redelik wye droogte ervaar, gaan die aanbod verder verminder en pryse gaan die werklikheid weerspieel. In markwerksessies meen boere gaan die produksie van die meeste produkte van die somerreëntyd die volgende 2 tot 3 jaar weens die uitwerking van die droogte ingekort wees. Dit geld vanaf suiker in die ooste tot die ekstensiewe veebedrywe in die weste. Die mening is die land gaan die volgende jaar of wat duur voedselprodukte sien.

WAAR MOET DIE KLEM LÊ?

Suid- Afrika se die “landboubeleid” is tans gegrond op die velkleur en nasionaliteit van die boer. Daar is nie sprake van ’n samehangende landbou- en voedselbeleid nie. Almal is opgewonde omdat die minister by Graan SA onderneem het om na droogtehulpmaatreëls te kyk. Die vraag is egter: Kan die land dit suksesvol binne sy langtermynwelstand en ondersteuningsbeleid doen?

Die landbou in Suid- Afrika het drie risiko’s. Eerstens is die spelreëls ongelyk en verander voortdurend. Tweedens is daar die prysrisiko en derdens die opbrengsrisiko (natuurtoestande). Ál drie is grootliks buite die boer se beheer.

Die suksesvolle landboulande in die wêreld het duidelike en standvastige spelreëls. Dit is daarop gemik om die boerdery gladder te laat verloop, om met minder meer te produseer en met ondersteuning so goedkoop en gesond moontlik hulpbronne te verbeter.

In Suid-Afrika is die omgekeerde waar.

In Amerika en Europa word toenemend na ondersteuningsmeganismes teen risiko’s gekyk. Amerika het sy vyfjaar-landboubeleidsplan verander sodat dit grootliks ondersteuning bied in die vorm van ’n staatsondersteunde versekeringskema vir die opbrengsrisiko oor ’n wye verskeidenheid bedrywe, waaraan boere op ’n breë vlak deelneem.

In Suid- Afrika het herversekeraars aan die landbou onttrek weens die hoë risiko en lae opbrengs. Barclays/Absa het ook aan oesversekering onttrek en sy span is na die Land Bank.

Afgesien van die langtermyn-beleidsekerheid waaroor die georganiseerde landbou met die ANC stoei, meen ek ’n omvattende, staatsondersteunde opbrengsversekeringskema vir alle boere in Suid- Afrika is een van die noodsaaklikhede waarop daar nou klem gelê moet word. Daar is reeds baie werk in die private sektor gedoen, waar die private sektor die risiko’s sal verseker, maar met die onderliggende staatsondersteuning/- waarborg wat die risiko vir die versekeraars draaglik en vir boere bekostigbaar maak.

Ander korttermyn-droogtehulpmaatreëls is broodnodig. In die vorige droogtesiklus in 1992 het staatsondersteuning aan die landbou sowat R3,8 miljard bedra. Die geldsyfers sal 20 jaar later seker sowat drie keer meer moet wees om dieselfde tipe steun te gee. Dié maatreëls was nie regtig in die vorm van regstreekse betalings nie, maar eerder waarborge vir oorlaatskuld en die uitstel van produksieskuld, asook staatswaarborge om nuwe produksiekrediet te voorsien om met die nuwe jaar se oes voort te gaan.

Onthou, die verlies aan inkomste nou is een saak en die gevolge daarvan ’ n ander. Boere moet in produksie gehou en in staat gestel word om volgende planttyd weer die nodige gewasse te plant. Indien nie, loop die land die risiko van grootskaalse invoer oor die volgende twee jaar en hoë pryse.

In die veebedryf was daar ’n skema waarvolgens boere, wat hul vee weens die droogte moes verkoop, die geld belastingvry by die Land Bank kan belê, mits hul binne vyf jaar weer die geld gebruik om vee aan te koop. Saam daarmee is voerlenings via die finansiële instellings regstreeks aan veeboere gegee (met ’n onderliggende staatswaarborg), met ’n rentesubsidie, wat oor vyf jaar terugbetaal kon word. Daar was ook ’n rabat op vervoerkoste vir voer wat aangery moes word.

TEN SLOTTE

Dit is sekerlik nodig om ernstig te beding vir ondersteuningsmaatreëls om landbouproduksie oor die volgende twee jaar te stabiliseer en aan die gang te hou.

Terselfdertyd moet die geleentheid gebruik word om vir langtermyn- en permanente ondersteuningsmaatreëls te beding.

Die land sal nou eers na korttermyn-kontantvloeimaatreëls (wat ook die betaling van lone insluit) moet kyk, daarna moet daar reëlings wees vir oorlaat-produksiekrediet en uitstel teen gunstige terme waarvan finansiële instellings deel moet wees. Die veebedryf moet ook daarby ingesluit wees. Indien daar in die volgende twee jaar heelwat boerderye gelikwideer moet word, gaan batepryse skerp daal en bestaande boere se solvensie in spesifieke streke in gedrang kom.

Mediumtermyn- maatreëls moet daarop ingestel wees om boere met produksie te laat voortgaan, soos die finansiering van nuwe produksiemiddels in die nuwe planttyd en, byvoorbeeld, die aankoop van voer om teelkuddes in stand te hou. Die risiko is dat baie saaiboere nie voldoende produksiekrediet gaan kry om die volgende planttyd weer voluit te plant nie. Dan is die probleem nóg groter. Veeboere sal noodwendig nóg teeldiere moet laat slag omdat hulle nie die voer kan bekostig nie. Terselfdertyd is daar baie veeboere wat reeds besluit het om hul bees- en skaapkuddes drasties te verminder en na wildboerdery oor te slaan. Dit gaan tot prysdruk op die mark lei en later gaan die land tekorte aan bees- en skaapvleis ervaar met gevolglike hoë pryse.

Indien die land nie nou suksesvolle steunmaatreëls instel nie, gaan die mark die regstelling moet doen. Deel daarvan gaan nóg hoër pryse vir voedselprodukte wees om kommersiële boere vir

hul risiko’s te vergoed. Indien daar die volgende twee jaar heelwat boerderye gelikwideer moet word, gaan batepryse skerp daal.