‘BOERE HOU AAN BELÊ OMDAT DIT IN HUL PIONIER-DNS IS’

HET JULLE ENIGE IDEE HOE DIE REEKS GEVAAR HET? ENIGE KYKSYFERS OF TERUGVOERING VAN KYKERS?

As ek die syfers reg verstaan, het die program baie goed gevaar. Dit was beslis bo-aan die kykers se belangstelling as jy die sepies en die nuus buite rekening laat.

Wat terugvoering betref, hang dit seker af van waar jy kyk of lees. Die vervaardigers is egter oortuig dat die regte mense die regte geluide maak, en daar is selfs sprake van ’n tweede reeks. Ek veronderstel dus dat die program met enkele aspekte van gel- dige kritiek baie goed gevaar het.

Afgesien van my wat totaal onervare in die ding ingestap het, is die res van die span van Khaki Produksies uiters ervare. Die regisseur, vervaardigers en die kameramanne is oortuig dit was ’n uitstekende produk.

DINK JY ANDERS OOR BOERE EN BOERDERY NÁ DIE REEKS?

Ek boer self en sou dus naïef gewees het indien ek nie die omvang en ingewikkeldheid van die bedryf na waarde geskat het nie. Maar dit sou my waarskynlik steeds ontgaan het dat die land- bou die enigste sektor van die nasionale ekonomie is wat eerder industrialiseer as deïndustrialiseer, soos wat in die mynwese én die vervaardigingsektor gebeur.

Die skaal waarteen die megaboere herbelê en groei is fenominaal gegewe die verlangsaming in die groei van die bruto nasionale produk.

Die getal boere wat deur tegnologie hul produktiwiteit verhoog, is steeds betreklik beperk, maar die intellektuele kapitaal wat ontvanklik is vir tegnologiese vernuwing, is enorm. Die landbou staan aan die voorpunt van ’n nuwe era.

SOU JY SÊ DAAR IS ’N GEMEENSKAPLIKE KENMERK WAT DIÉ BOERE SUKSESVOL MAAK, OF PRESTEER BOERE OM UITEENLOPENDE REDES?

Wel, goeie landbouers is aangetrokke tot berekende risiko’s en kan dit hanteer. Daarsonder sou die megalandbou op droë grond gewees het. Daar is natuurlik ook ’ n bestendige i nstitusionele geheue in die landbou in Suid- Afrika wat maak dat risiko’s geloop word op grond van ervaring wat oor geslagte heen opgedoen is.

Maar suksesvolle sakemodelle ontstaan dikwels uit die vermoë van ’ n individu om lateraal te dink. Elkeen van die megaboere wat op die program verskyn het, is ’n komplekse individu wat die groter prentjie beter verstaan het as sy of haar mededingers.

WAT WAS JOU INDRUK VAN HOE LANK ’N BOERDERY NODIG HET OM DIE SOORT KUNDIGHEID OP TE BOU OM OP DIÉ SKAAL TE BOER? MEEN JY ’N MENS KAN HIERDIE SOORT KUNDIGHEID BINNE SLEGS ’N PAAR JAAR AAN OPKOMENDE BOERE OORDRA?

Eienaardig genoeg, ’ n beduidende hoeveelheid van die megaboere was eerstegeslag- meg a- entrepreneurs. Hul ouers was dikwels middelklasboere op familieplase. Entrepreneurskap en die behoefte om risiko’s te loop, is wat van ’n familieplaas ’n landbouprojek maak.

In baie gevalle het ’n bepaalde boer se voorsate die demografiese dividend ( bates, toegang tot kapitaal, onderwys en opleiding en ’ n hoë lewensverwagting) opgebou en gevestig, wat dit

KykNET se televisiereeks oor van SuidAfrika se suksesvolste boere, MegaBoere, wat pas geëindig het, is deur die politieke wetenskaplike van die Universiteit van Johannesburg, dr. Piet Croucamp, aangebied. Croucamp, wat self met ’n klompie Dorpers in die suide van Namibië boer, het Landbouweekblad van sy indrukke oor die reeks vertel.

moontlik gemaak het om in die 1990’s met vertroue op internasionale markte te kon meeding.

Doeltreffende of dan suksesvolle entrepreneurskap het ’n langtermyngeheue nodig wat nie deur korttermynbemagtiging gevestig kan word nie. Dit maak nie sin om van nuwe toetreders boere te maak as hulle nie ook opgelei word om entrepreneurs te wees nie.

Indien daar nie ’n institusionele of historiese geheue is wat jong landbouers dra nie, is die verantwoordelikheid op die staat of selfs ander boere baie groot om daardie gaping te vul. Die staat is weens bekende beperkinge nie ’n getroue bondgenoot vir jong bemagtigingslandbouers nie.

Bestaande landbou-entrepreneurs sal dus die verantwoordelikheid kan aanvaar op ’n kommersiële grondslag; dit is nou as die staat die politieke ruimte daarvoor skep. Soos dit is, word beleid tot die teendeel geformuleer.

DINK JY GRONDHERVORMING GAAN ’N WESENLIKE INVLOED OP DIE WERKLIKE GROOT BOERE HÊ? HET JY GEVIND DAT DIE MEESTE VAN HULLE ’N BEWUSTE STRATEGIE HET OM DIT TE HANTEER?

Die megalandbouers is inderdaad ’n teiken vir die huidige beleidsvoorstelle. Dit kan dus ’n wesenlike invloed hê. Maar daar moet nog baie politieke water deur die rioolpype vloei voor die beleidsvoorstelle uitgevoer word. Daar is aanduidings dat rede die oorhand oor ideologie sal kry, maar die pad is opdraend.

Groot landbouers se enigste strategie tans is om so dikwels moontlik en so redelik moontlik betrokke te wees by die gesprekke met beleidsvormers.

Intussen ontwikkel hulle die boonste 20% van die landbou- ekonomie deur herinvestering. Dit is enersyds as teenvoeter vir die staat se voornemens om kleiner politieke en ekonomiese eenhede met politieke blokkruiping te intimideer en andersyds omdat hul pionier-DNS hulle niks anders toelaat nie.

KAN ’N BOER TOT OP HIERDIE VLAK KOM SONDER STEUN VAN DIE STAAT?

Ja, entrepreneurskap vereis net dat die staat sy normale funksies vervul wat betref die toestande vir bestendige groei. Ongelukkig gaan grondhervorming nie oor entrepreneurskap nie en sal dit as ’n politieke projek moeilik sonder die staat of bestaande landbou-entrepreneurs tot wasdom gedryf kan word.

DINK JY ONS GAAN IN ONS LEEFTYD SWART MEGABOERE SIEN?

Nie op die vlak van hierdie megaboere nie, nee, maar dit behoort nie die doel van bemagtiging te wees nie. Daar is 8 000 boere in Suid- Afrika wat volgens skaalekonomie boer, maar nie noodwendig megaboere is nie. Tot op daardie vlak kan opleiding, finansiering en mentorskap swart boere vestig, wat die landbou ’n aansienlik meer verteenwoordigende identiteit kan gee.

AS JY VIR EEN VAN HIERDIE MEGABOERE MOET GAAN WERK, WIE SAL DIT WEES, EN HOEKOM?

Seker maar vir Piet Karsten. Hy is familie en sal teen wil en dank met my opgeskeep moet sit. Ek sou graag Francis Visagie se kudde wou besit, maar daar was iets aan die wildboer Piet du Toit se persoonlikheid wat ek graag my eie sou wou maak. Dalk is ek nie gewoond aan harde werk nie en moet ek – agterna beskou – maar ’n akademikus bly.

IS DIT MOONTLIK OM OP PROF. TIM NOAKES SE DIEET TE BLY TERWYL ’N MENS BY SOVEEL MEGABOERE KUIER?

Nee, maar hoekom sou jy op die dieet wou bly? Die gasvryheid was oneindigend en die wyn verouderd.

‘Groot landbouers se enigste strategie tans is om so dikwels moontlik en so redelik moontlik betrokke te wees by die gesprekke met beleidsvormers.’

’n Program om voldoende inname van kolostrum (biesmelk) by kalwers te verseker, sal groot voordele vir melkboere inhou.

Só sê dr. Will Gratwick van die departement produksiedierstudies aan die fakulteit veeartsenykunde by Onderstepoort. Hy het op die jaarkongres van die Herkouerveterinêre Vereniging van SuidAfrika (RuVasa) by die Goudini Spa op Rawsonville gesê ’n aansienlike deel van die kalwers wat in ’ n melkkudde gebore word, sal te min biesmelk kort ná geboorte inkry as die boer bloot wag dat hulle aan die ma’s suip. Dit is onder meer omdat die uiers laag hang en melkkoeie net sowat die helfte van die konsentrasie immunoglobulien produseer wat nodig is om siektes te beveg as wat vleisbeeskoeie produseer.

Kalwers word met bykans geen sirkulerende immunoglobulien gebore nie en is dus afhanklik van die teenliggaampies in die bies om hulle teen patogene bakterieë te beskerm. Die teenliggaampies word dan passief aan hulle oorgedra. Net die eerste melk nadat die kalf gebore is, kan as biesmelk beskou word.

Gatwick het gesê in ’n ondersoek op melkplase in die OosKaap is gevind net 10% van die biesmonsters het genoegsame gehalte gehad. Baie boere volg nie ’n program om te verseker die kalwers kry genoeg biesmelk in nie. Dit gebeur dalk dwarsoor SuidAfrika.

In Amerika, waar 19,2% van die versies nie genoeg biesmelk by geboorte inkry nie, is gevind sulke kalwers se kans om te vrek is drie tot ses keer groter as kalwers wat genoeg bies drink. Kalwers van melkkoeie wat dadelik ná geboorte van die ma weggeneem en dan in ’n intensiewe stelsel grootgemaak word, word aan baie spanning en patogene bakterieë blootgestel. Verder het verse wat ná geboorte voldoende ekstra bies ingegee is, hul teikendatum vir kunsmatige inseminasie (KI) vinniger bereik.

Groter volumes bies hou ook verband met die hoër melkproduksie wanneer hulle self begin produseer.Versies wat groter hoeveelhede bies (vier liter pleks van twee liter) in die eerste uur ná geboorte gevoer is, se melkproduksie oor die eerste twee laktasies was 550 liter meer.

Will beveel aan dat wanneer ’n koei baie bies produseer, dit opgeberg word vir ander kalwers. Dit kan vir tot twee dae net so in ’n yskas gebêre word, maar daarna styg die bakterietelling. Dit moet binne ’n uur in die yskas wees. Dit kan vir tot ses dae so opgeberg word deur 0,5% kaliumsorbaat by te voeg. Die bies kan ook vir ’n jaar gevries word. Mankheid is saam met mastitis en swak reproduksie die probleme wat melkboere die meeste geld kos, het dr. Neil Chesterton van Energy Vets in NieuSeeland gesê. Menige boer weet nie hoe om dit te behandel nie en het deskundige hulp nodig, het hy gesê.

Mank koeie in ’ n melkkudde plaas baie druk op ’ n melkplaas se personeel omdat hulle apart gehanteer en gemelk moet word.

In sommige gevalle word die mank koei gou genees, maar soms is dit duur en duur dit lank om te behandel. ’n Koei wat mank word, het pyn en verloor gewig. Daarmee saam kan haar melkproduksie daal.

DiaryNZ het ’n program begin om mankheid te verminder. Hulle verskaf ’ n gratis datapakket aan boere oor die oorsake, behandeling en voorkoming van mankheid en lei veeartse op om probleme te identifiseer

en diere te behandel. ’n Studie van 60 melkboerderye in Nieu-Seeland het getoon die grootste oorsake vir mankheid en selfs koeie wat mettertyd gaan lê, is as boere nalaat om die loopgange na en van die weiding en melkportaal in stand te hou, asook ongeduldige personeel.

As die loopgange nie in stand gehou word nie, word die oppervlak ongelyk, met die gevolg dat die kloue vinniger afslyt. ’n Koei gee sowat 1 333 treë per kilometer.

Ongeduldige personeel kan beserings veroorsaak wanneer hulle die koeie hanteer. Sulke beserings kom 78% van die tyd in die melkportaal en 22% in die loopgange voor. In sulke gevalle verweer die kloue vinniger weens groter druk op die koeie, wat die kloue dunner laat word. Die gevolg is dat hulle deur skerp klippies beseer kan word.

Hy het gesê as ’n ongeduldige werker te ywerig probeer om die koeie in te jaag, draai hulle dikwels om, weg van die deur na die portaal, gly dikwels en beseer hulself. Nóg ’n oorsaak van mankheid is ’n skielike verandering in die rantsoen. Dit gebeur veral wanneer dit verander word vanaf ’n rantsoen voor die koei kalf en daarna, wanneer sy groot hoeveelhede melk moet produseer. Digitale dermatitis ( DD), ’ n oorsaak van mankheid, kom selfs voor in melkkuddes wat goed bestuur word, het dr. Arturo Gomez, melkbeesveearts van Zinpro, ’n Amerikaanse maatskappy wat in spoorelemente spesialiseer, gesê. Dit is baie aansteeklik en kan pynlike swere veroorsaak wat tot mankheid lei as dit nie behandel word nie.

DD is altyd grootliks met voetbaddens behandel, asook deur erge sere by diere te behandel, sonder enige duidelike maatreëls vir die bestuur van die probleem. Dit kan wel doeltreffend behandel word, maar dit verg ’n deeglike, langtermyn-benadering. Eerstens moet die melkboer verstaan waaroor DD gaan, het Arturo gesê. Dit word deur die bakterie Treponema spp. veroorsaak, en kan die klou se vorm en struktuur verander nog voor die koei mank word, soos die hoogte van die klou, hoek van die klou en hak-erosie.

As die koei dit eers opgedoen het, kan sy haar lewe lank aan DD ly. Daarom is dit belangrik om nuwe infeksies te voorkom en akute verswerings te verminder. Daarin speel die gebruik van veral middels in ’ n voetbad, kuddegrootte, higiëne, klousnoei, vroeë behandeling en die byhou van inligting ’n belangrike rol. – CHARL VAN ROOYEN