Wen-wen-ooreenkoms op restitusiegrond
LINKS: Mense uit die Oaks-omgewing naby Hoedspruit kom as seisoenwerkers op die plaas Richmond werk wanneer daar vrugte geoes word. Dié wat wil, kan hulself vir beter poste kwalifiseer deur kursusse by te woon wat gratis deur Bosveld Sitrus aangebied word.
Ja, gunstige huurvoorwaardes bepaal in ’n mate die sukses van ’n restitusie-ooreenkoms tussen die Moletelegemeenskap en Suid-Afrika se grootste sitrusprodusent, maar dis die wedersydse vertroue wat dié suksesverhaal so merkwaardig maak.
is en 92 ha onder mango’s. Daar is verlede jaar 950 000 kartonhouers sitrusvrugte vir die uitvoermark op dié plaas verpak. Groente en graan word ook onder spilpunte verbou.
Die Moletele- gemeenskap vind baat by ’ n billike huurinkomste vir die grond. Dit bestaan uit ’ n vaste komponent wat elke jaar eskaleer en ’ n wisselende komponent wat aan die Moleteles ’ n gedeelte van die vrugteboerdery se omset betaal. Verlede jaar se omsetdeling het R963 000 beloop en die verwagting is dat vanjaar se bedrag R1 miljoen kan oorskry.
VERTROUE OORSKADU HUURVOORWAARDES
Mnr. Piet Smit, besturende direkteur van Bosveld Sitrus, wys daarop dat die normale gebruik sou wees om die gemeenskap in die wins te laat deel, maar hierdie bepaling is so oorgeneem. Hy sê die groter blootstelling dwing die maatskappy om koste só te bestuur dat dit ’n wins maak ten spyte van die omsetdeling.
“Dit is alles goed en wel om te kan sê jy is die grootste sitrusprodusent in Suid-Afrika, maar ons wil eerder sorg dat ons die produktiefste en winsgewendste produsent is,” verduidelik hy.
Vervolgens spesifiseer die kontrak dat Bosveld Sitrus die plaas se biologiese bates aan die einde van die huurtermyn teen 2025 in dieselfde toestand, of beter moet teruggee aan die gemeenskap as wat dit aanvanklik was.
Die vertroue tussen die Moleteles en Bosveld Sitrus oorskadu selfs die gunstige voorwaardes van die huurkontrak. Die gemeenskap het byvoorbeeld verlede jaar by Bosveld Sitrus se direksie kom aanklop vir raad oor aandeelhouding. “Ons het vir hulle die produksiesyfers en projeksies gewys en aangedui dat dit vir ons goed sal wees, maar nie noodwendig vir hulle goed sal wees as hulle in daardie stadium aandele opneem nie,” sê Piet.
Hy verduidelik dat daar toe nog boorde was wat vervang moes word, wat sou veroorsaak dat die maatskappy se winsgewendheid tydelik sou verswak. Hoewel Bosveld Sitrus probeer om boordvervanging te bestuur sodat daar nie ’n daling in produksie plaasvind nie, kan dit gebeur dat daar vir twee tot drie jaar ’n effense afname in produksie voorkom. Daarom het die Moleteles besluit om nie in
3. Mnr. Moses Bopape is die pakhuisbestuurder op die plaas Richmond.
Op Richmond word die mangokultivars Tommy Atkins, Keitt en Kent hoofsaaklik vir die uitvoermark verbou.
Moenie die basterkrag van ’ n inheemse kruiskoei onderskat nie, sê me. Anette Theunissen, veekundige van die Noord-Kaapse departement van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling. Met ’n doeltreffende kruisteeltstelsel kan ’n Suid-Afrikaanse vleisbeesboer sy koeiproduktiwiteit met amper die helfte verhoog, sê haar kollega, dr. Michiel Scholtz van die Landbounavorsingsraad se Instituut vir Diereproduksie.
Dié statistiek, saam met toenemende onrus oor wat aardverwarming in komende dekades aan beesvleisproduksie kan doen, was die dryfveer agter ’n omvattende nuwe kruisteel- projek by die Vaalharts-navorsingstasie buite Jan Kempdorp in die Noord-Kaap.
Koeie en bulle van drie inheemse rasse, die Afrikaner, Bonsmara en Nguni, en bulle van een Britse ras, die Angus, en een Europese ras, die Simmentaler, word in die eksperiment gebruik. Elke ras se koeie is in vyf groepe opgedeel wat so homogeen moontlik is. Vier van dié koeigroepe word dan met bulle van ’ n ander ras gepaar, en een koeigroep van elke ras met bulle van dieselfde ras (sien TABEL 1 ).
Die eerste stel kruiskalwers is in Mei gespeen en van die bulkalwers gaan nou in voerkraaltoestande geëvalueer
Inheemse vleisbeesrasse het nou die kans om hul genetiese staal te wys in ’n kruisteelprojek by die Vaalharts-navorsingstasie in die Noord-Kaap. word. Die plan is om teen volgende jaar ook Brahmane in te sluit. En dan is dit ook moontlik dat ander rasse, soos die Drakens-
HEEL LINKS: Kalwers van ’n Bonsmarabul en ’n Ngunikoei.
LINKS: Kalwers van ’n Simmentalerbul en Bonsmarakoei. FOTO: JOHN BOULLE
kan aanpas deur net die tipe vaderras na gelang van die nuwe behoefte aan te pas, terwyl dieselfde koeikudde gebruik word.
BEWARING VAN AFRIKANER
Die koeie in so ’n stelsel moet aangepas en gehard wees, lae onderhoud vereis (dus klein in grootte wees), vroeg geslagsryp en hoogs vrugbaar wees, maklik kalf, ’n gemiddelde melkproduksie en ’ n lang reproduktiewe lewe hê, sê Michiel.
Vir ál die betrokke rasse kan die kruisteelproewe groot waarde ontsluit.
Vir die Afrikaner behoort dit die bydrae van die Afrikaner-koei in die verhoging van produksiedoeltreffendheid te demonstreer, meen Michiel.
“In die 1960’s was die Afrikaner die oorheersende vleisbeesras in Suid-Afrika, maar sy getalle het die laaste aantal jare gedaal. Net die aantal stoetkoeie het vanaf 12 000 in 2002 tot minder as 4 000 in 2013 afgeneem.
“Omdat die Afrikaner ’n inheemse ras is wat by ekstensiewe toestande aangepas is, is dit belangrik dat dit bewaar word en dat navorsing oor die ras se voordelige eienskappe en genetiese potensiaal en diversiteit gedoen word,” sê hy. Dieselfde geld die Nguni. Vir Bonsmara- telers behoort die projek aan te dui of daar nóg waarde toegevoeg kan word deur Bonsmara-koeie met ander vaderlynrasse te kruis omdat die Bonsmara reeds ’ n komposiet- ( saamgestelde) ras is waarin basterkrag in ’n mate behou is.
Voorts sal die proefresultate ook vir telers kan aandui of kruisings tussen die inheemse rasse ( Afrikaners en Nguni’s) se koeie en Bonsmara-bulle produksiedoeltreffendheid kan verbeter.
Ook vir die twee uitheemse rasse hou die kruisteelproewe groot potensiaal in: Dit behoort die bydrae te kan bepaal wat Simmentaler- en Angus-bulle kan lewer om produksiedoeltreffendheid te verbeter, en ook watter bydrae Angus- bulle tot vleisgehalte kan lewer.