P Grondhervorming: Maak proses meer vaartbelyn
leks van nog kritiek op grondhervorming moet eerder gekyk word na oplossings wat die Regering se afhandeling van prosesse en sy suksessyfer behoort te verbeter.
Die rede vir die stadige vordering met grondhervorming is grootliks omdat daar elke kort-kort ’n nuwe stel planne geformuleer word wat dikwels onuitvoerbaar en omslagtig is. Pleks daarvan moet die Regering eerder op die taak klem lê en prosesse, soos registrasie en die koördinering van finansiering, vinniger afhandel.
Die afgelope jare se lesse met grondhervormingsinisiatiewe, soos toekennings vir die verkryging van en vestiging op grond (SLAG), die herverdeling van grond vir landbou-ontwikkeling (LRAD) en die Regering se strategie vir die verkryging van grond (PLAS), asook die beperkte sukses van die omvattende steunprogram vir die landbou (Casp) en Recap dui aan dat al dié programme dringende herstrukturering nodig het.
EEN FONDS, EEN AANSOEKPROSES
Die maklikste is om die programme te herontwerp en te herstruktureer om te voorkom dat hulle voortaan ongekoördineerd te werk gaan. Dit sal die afhandeling van suksesvolle grondhervormingsinisiatiewe bewerkstellig.
Die ideaal is ’ n allesomvattende fonds wat grondaankope, ondersteuning, krediet en alle steun ná die oordrag van die grond sal hanteer. Daar sal een aansoekproses wees wat voorsiening maak vir grondaankope en ondersteuningsfinansiering. Daar sal ook sterk betrokkenheid van finansiële instellings by hierdie punt wees.
Dit is nodig, want die finansieringsbronne vir die hele proses sal staatstoekennings en lenings wees wat gelyktydig vrygestel moet word. Om die proses te vergemaklik, moet dit deel wees van een sakeplan en een aansoekproses met onder meer staatswaarborge en private lenings.
Bestaande boere sal help met die aansoekproses en ook dadelik hul mentorskaprol begin vervul. Politieke inmenging van die staat sal beperk wees en boere in die distrik sal die begunstigdes bystaan sonder die politieke problematiek wat menige inisiatief al in die wiele gery het.
As hierdie voorstel aanvaar word, het ons nie meer ander steunprogramme nodig nie, want die geld vir hierdie spesifieke doelwitte sal deel wees van die “een grondhervormingsfonds”. Dit behoort by elke provinsiale departement van landbou te lê en elke distrik sal sy alles-in-een-dienspunt hê waar al die transaksies in een proses verwerk en in werking gestel sal word.
BEGINSELS AL IN 90’S UITEENGESIT
Ek en ’n paar kollegas was betrokke by die aanvanklike ontwerp van die grondhervormingsprogram. In daardie vroeë jare was ek en Johan van Zyl ook mede-outeurs van die boek Agricultural land reform in South Africa: Policies, markets and mechanisms
Die oplossings vir grondhervorming is nie enkelvoudig nie, maar ’n alles-ineen-dienspunt sal die hele proses aansienlik meer vaartbelyn maak. (Oxford University Press, Kaapstad, 1996) wat die beginsels van grondhervorming
uitgespel het. Al ons voorspellings oor die foute en mislukkings met grondhervorming het waar geword.
Die boek was spesifiek daarop gemik om sinvolle meganismes vir grondhervorming daar te stel en het ook in detail aandag gegee aan die finansiering van grondhervorming. Ons wys daarop dat begunstigdes nie self al die koste kan dra om plase op ’n kommersiële trajek te kry nie. Benewens die koste van die grond, is daar die opknapping van infrastruktuur, produksiekoste en ’n legio ander koste wat gedek moet word. Dit word gewoonlik glad nie in sakeplanne en in die staat se bydrae in ag geneem nie.
In een van die hoofstukke van die boek verskaf ons seker die mees regstreekse voorstel hoe die grondherverdelingsproses bemiddel en gefinansier moet word.
“Facilitating access to land for small to medium scale owner- operators requires close cooperation and harmonization of efforts between the Departments of Agriculture, Land Affairs and also Finance, as well as the active participation of the private sector. The following elements are crucial: ■ Government grants ( this is critical to exceed the recommended debt:asset ratio); ■ a viable credit system; ■ substantial private
involvement; ■ selected government provided/
funded support services. aan die belangrikste oorsaak is vir die talle mislukkings van grondhervormingsinisiatiewe oor die afgelope 20 jaar.
Waarom is dit so moeilik om die finansiering van grondhervorming reg te kry? Gebrekkige harmonisering en koördinasie. Steunprogramme, werkkapitaal en geld vir die verbetering van infrastruktuur word eers beskikbaar lank nadat die grond oorgedra is. Die geld wat ná die oordrag beskikbaar is, is ook nie genoeg nie; dit lê boonop by ’n ander departement en dus kom die geld nooit by die nuwe grondeienaars uit nie. Toegang tot krediet. Die gebrekkige toegang tot werkkapitaal ( seisoenale krediet) en die bestuur van kontantvloei blyk die ondergang van baie begunstigdes te wees. Die toegang tot ’ n werkende kredietstelsel – hetsy by kommersiële banke, die Land Bank of ander staatskemas – bly problematies. Dit word partykeer ook vererger deurdat die staat nie die titelaktes aan die begunstigdes wil oordra nie. Hulle het dus geen sekuriteit om om lenings aansoek te doen nie. Groot skuldlas. Aangesien die regeringsubsidie hoofsaaklik gebruik word om die grond aan te koop, is daar basies geen geld beskikbaar as werkkapitaal om die plaas mee te bedryf nie. Met geen toegang tot krediet en geen staatsondersteuning nie, is dit logies dat so ’n boerdery op die ou end ’ n té groot skuldlas sal hê en dus tot ondergang gedoem is.
In die volgende rubriek word gekyk na die lesse wat geleer kan word uit regeringsprogramme van 1910 tot 1960 wat op die opheffing van wit boere gemik was.
Ek beklemtoon die woorde “samewerking” en “harmonisering”, aangesien die gebrek daar-