Gousiekteplantvergiftiging by herkouers
Ek het ’n plant op my eiendom geïdentifiseer wat skielike vrektes onder Damaraskape en Boerbokke, wat ek nuut aangekoop het, veroorsaak het. Bloednier is eers as oorsaak gediagnoseer, maar ’n ander mening het gousiekte as oorsaak aangedui. Ek kry die plant nie dood met ’n glifosaat-bevattende onkruiddoderproduk nie.
Fadogia homblei is die wetenskaplike naam vir die bosluisbessie of wildedadel wat tot die plantfamilie Rubiaceae behoort. Dit kom veral voor in die noordelike streke van Suid-Afrika, in Limpopo. Dit is ook algemeen op die wit, grys en bleekrooi gronde van die noordelike en oostelike dele van Gauteng, waar die oorgang is van granitiese gesteentes in die Magaliesburg na gesteentes wat die Laeveld kenmerk.
Bosluisbessie is ’n meerjarige kruid tot klein struik met verskeie regop stamme tot ongeveer 50 cm hoog wat ontstaan van houtagtige risome (ondergrondse stingels). Die bogrondse dele ryp dood in die winter. Die blare ontspring in groepe van drie tot vyf by knope op die stam. Die boonste blaaroppervlak is blinkgroen en die onderkant is silwerwit. Klein, geel blomme word in groepe by die knope op stingels gedra.
Die groenkleurige vrug word swart wanneer dit ryp is en is dan eetbaar. Geen gevalle van menslike sterftes is bekend nie, maar die plant het die vermoë om veevrektes te veroorsaak.
Gousiekte is ’n fatale hartkondisie wat by herkouers veroorsaak word. Dié siekte hou verband met die inname van verskeie plantsoorte in die familie Rubiaceae, wat die koffieplant insluit. Gewoonlik vrek herkouers nadat die plant oor ’n lang tydperk (weke) ingeneem is. Oënskynlik gesonde diere steier en slaan dood neer wanneer hulle aangejaag word.
’n Enkele dosis bestaande uit ’n groot hoeveelheid plantmateriaal kan dieselfde gevolg binne ’n kort tydperk hê.
Die toksisiteit van plante wat gousiekte veroorsaak, kan met verloop van tyd wissel, asook die toksisiteit van verskillende dele van die plant.
Onkruiddoders wat selektief (nie-skadelik) teenoor grasse is, bied die beste kans op doeltreffende bestryding binne ’n kort tydperk. Onkruiddoders wat pikloram of metsulfuronmetiel as aktiewe bestanddele bevat, behoort goeie, selektiewe bestryding te gee. Let wel, grasse sal nie beskadig word nie, maar alle breëblaar- (dikotiele) plante kan deur hierdie onkruiddoders beskadig word. Dit is belangrik dat onkruiddoders saam met goeie veldbestuur ingespan word. Op langer termyn is goeie veldbestuur noodsaaklik vir die bevoordeling van grasse wat deur mededinging die getalle van bosluisbessie en ander ongewenste plante in bedwang sal hou.
Glifosaat-bevattende onkruiddoderprodukte is nie-selektief, met ander woorde dit sal alle plante doodmaak waarmee dit direk in aanraking kom, en dit word vinnig in die grond afgebreek. Pikloram en metsulfuron-metiel is selektief teenoor grasse en het ’n lang nawerking in grond, wat bestryding oor ’n lang tydperk (weke tot maande) ná ’n enkele toediening moontlik maak.
Meer bekende gousiekte-veroorsakende plante behoort tot die genus Pachystigma, soos P. pygmaeum (harige gousiekte-bossie), P. thamnus (gladde gousiekte-bossie) en P. latifolium. Hierdie Pachystigma-soorte en Fadogia homblei kan saam voorkom om ’n dodelike kompleks van gousiekte-plante te vorm, soos wat die geval is in dele van die omgewing van Cullinan en Rayton.
Gousiekte en die plante wat dit veroorsaak, word deeglik bespreek in die boek van Johannes Vahrmeijer (1981), Gifplante van SuiderAfrika wat veevrektes veroorsaak, Tafelberg Uitgewers, Kaapstad. Dr. Charlie Reinhardt is buitengewone professor in onkruidwetenskap aan die Universiteit van Pretoria en dekaan van die Villa Academy.