Dis rof in Afrika! Namibiër sit hiënas ore aan
Afrika is nie vir sissies nie. In die noorde van Namibië voer hiënas, leeus en luiperds ’n skrikbewind op Gerd en Maria Sachse se vee-, wild-en-toerismeplaas. Hulle moet voortdurend planne bedink om ’n goeie bestaan te voer, soos elektriese buiteheinings
As dit nie vir toerisme was nie, het die hiënas, luiperds en leeus ons lankal van die plaas af gevreet! Só sê mnr. Gerd Sachse. Hy en sy vrou, Maria, bedryf saam ’n vleisbeesboerdery op hul plaas Sachsenheim in die distrik Tsumeb. Daar word die teel van osse en speenkalwers, asook wildboerdery ingespan om munt uit toerisme en trofeejag te slaan.
Hulle boer met kommersiële Simmentaler-Brahman-tipe vleisbeeskoeie wat met Limousinbulle gekruis word om osse van die veld af te lewer. Weens die bedreiging van roofdiere is hulle egter besig om ook ’n speenkalfstelsel by die boerdery in te skakel.
Dit is veral gevlekte hiënas wat onder die beeste maai, maar Gerd het ook las van luiperds. Soms breek leeus boonop van anderkant ’n buurman se grensheining deur om beeste op sy plaas te vang. Daarom is hy besig om die hele plaas se buitenste grenslyn van 71 km te elektrifiseer om roofdiere uit te hou, veral die hiënas wat elke jaar talle beeste vang.
“Drie of vier hiënas vang ’n bees sonder groot moeite deur hom plat te trek, die uier en boude te vreet terwyl sy nog lewe en haar dan vir dood daar te los,” sê Gerd.
“Dis baie moeilik om hulle te bekamp. Hulle is nagdiere en swerf tientalle kilometers ver in die nag om te jag. Hulle kom ook veral hierheen om water te drink as daar nie water in hul jagvelde op ander plase is nie. Hulle grawe gate onderdeur die lyndrade of klim sommer deur.” Sachsenheim het talle panne.
“Ek is vas oortuig as ’n hiëna onderdeur die draad kom, dan vang hy ’n universiteitsgraad, want hy is ekstra slinks,” spot Gerd. Al uitweg is die elektriese drade. Intussen gebruik hy hokke met aas om die hiënas te vang en dan van die gras af te maak.
Die luiperds vang sowat 20 kalwers per jaar en maai onder die kleinwild. Leeus, wat in troppe van tien of meer op ’n slag na Sachsenheim deurbreek, het een keer meer as 20 beeste gevang en opgevreet voordat hulle na die buurplaas verkas het.
“Ons kry darem goeie steun van natuurbewaring. Ons moet verliese aanmeld en aansoek doen om die leeus te laat skiet. Hulle kom doen dan inspeksie, want ek moet bewys dat ek skade gely het deur karkasse te wys. Dan kry ek ’n permit. Ongelukkig het die leeus teen daardie tyd weer die hasepad gekies. Indien ons gelukkig is en die leeus deur ’n jagter kan laat skiet, moet die inkomste tussen al my regstreekse bure verdeel word omdat almal onder die aanslae van die koning van die diereryk deurloop,” sê Gerd.
GOEIE WEIDINGSTRATEGIE
Die Simmentaler-Brahmantipe vleiskoeie is gekies ter wille van ’n kombinasie van goeie vleiseienskappe en groot gehardheid. Hulle word deur Limousinbulle gedek om fris speenkalwers en osse te lewer. “Die koeie moenie te groot wees nie, want hier kan ons net met mediumraambeeste boer weens die harde toestande wat net die mees aangepaste diere verg. Groot beeste haal nie die paal nie.”
Die beeste wei deur die jaar op natuurlike weiding. Al uitsondering is die 5 ha aangeplante weiding wat Gerd vir groenvoer vir kalwerkoeie en in baie droë tye vir die wild saai.
Die veldweiding bestaan grootliks uit eenjarige grasse, soos sandkweek en leeusteekgras. Daar is ook ’n bietjie meerjarige grasse, soos borseltjiegras, in die rante op die plaas.
Een deel van die plaas word grootliks vir die beeste uitgehou en die ander deel vir wild. In die beeskampe doen hy wisselbeweiding met ’n vierkampstelsel met 60 beeste in elke stelsel. Hy laat wei die veld af tot op ’n hoogte
van 10 cm en verskuif die trop na die volgende kamp sodat die grasse nie deur té veel beweiding benadeel word nie.
Gelukkig het hulle baie vreetbare struike, soos koedoe- en rosyntjiebos en geelhout (Terminalia sericea, in Namibië ook vaalboom of vaalbos genoem, wat nie met die groot geelhoutbome in Suid-Afrika verwar moet word). Die struike bied waardevolle rantsoene vir die beeste en wild.
Daar is altyd ’n oorskot aan wild in die 3 500 ha wildkampe op Sachsenheim omdat daar nie baie grasvreters is nie. Gerd se gemsbokke, sebras en waterbokke kan dus nie al die gras benut nie. Die talryke wildsoorte wat blaarvreters is, bestaan uit kameelperde, elande, koedoes, rooibokke en duikers.
Daarom jaag Gerd soms osse na die wildkampe om die gras beter te benut. Wanneer hy ’n ondergemiddelde reënjaar ondervind, hou hy die beeste uit die wildkampe en verkoop eerder osse as om die koeigetalle te verminder. Dan koop hy weer teeldiere wanneer die droogte verby is.
Weens die moeilike toestande is die kalfpersentasie sowat 75 en weens roofdiere is die speenpersentasie net ongeveer 50. “Mense sê dikwels dis ’n wonder dat ons nog op die plaas is. Ja, dit is ’n harde wêreld hierdie. Daarom moet jy baie koeie hê, anders maak jy dit nie. Ons het 350 koeie.”
MAAL HOUT VIR RUVOER
In droë tye voer hy sy beeste met voer wat hulle op die plaas kweek, asook met voermengsels wat hy plaaslik en in Zambië koop.
Hy maal ook hout vir ruvoer en meng dit met melassestroop, bosverteermiddel, mieliekiem, voersorghum en veldgrasse. Hy sê die hout het dieselfde voedingswaarde as koringkaf. Die voersorghum word op die plaas gesaai.
Geelhout is volgens Gerd die beste bron. Takke van 10 cm en dunner word met pangas afgekap en op hope gepak. Dan word dit met ’n houtkerwer in 1 cm-lengtes opgekerf. Dit word onderdak oopgestrooi en toegelaat om vir ’n dag of twee droog te word en dan
met ’n hamermeul met ’n sif van 10 mm fyngemaal. Die hout is dan ’n growwe vesel wat weer op ’n sementblad uitgestrooi word. Melasse word met water gemeng totdat dit ’n koffiekleur het, oor die fyn hout gespuit om dit smaakliker te maak en dan deeglik met grawe gemeng. Eers dan kom die ander bestanddele by. Dié voermengsel bestaan uit 60% hout, 15% gras, 15% voersorghum en 10% bosverteermiddel en mieliekiem.
By die veeposte word dié voermengsel elke dag in voerbakke aan die beeste verskaf, anders muf die klam mengsel in die bakke as daar baie oorbly. By die afgeleë veeposte maak die werkers elke oggend ’n vars mengsel. Die wild vreet dit ook graag. In baie droë tye voer Gerd tot 2,5 ton van die mengsel per dag.
Die osse word op 36 maande van die veld af verkoop. Gerd sê die voordeel van ’n osboerdery is dat hulle te eniger tyd verkoop kan word as die nood druk. Sodra die kalwers grootword, is hulle ook nie meer ’n maklike prooi vir roofdiere nie.
Gerd het egter ook begin om speenkalwers te lewer omdat die koeie die kalwers net teen roofdiere kan beskerm terwyl hulle nog saam loop. As die speenkalwers op hul eie is, is hulle ’n tyd lank maklike prooi vir roofdiere. Dan maak dit goeie sakesin om ’n deel van die aanteel as speenkalwers te verkoop.
Die osse word op veilings op Otavi en Grootfontein aangebied of verkoop aan die Namibiese vleisverwerking-en-bemarkingsmaatskappy Meatco, wat vleissnitte na verskeie lande uitvoer. Die speenkalwers gaan ook na die veilings.
DIE VOORDEEL VAN TOERISME
Gerd se pa, Hermann, het die plaas in 1946 gekoop en dit Sachsenheim gedoop; tuiste van die Sachse-familie. Toe hy begin boer het, het hy niks gehad nie. Hy het vir hom ’n boesmanhuisie gebou en hard gewerk om watergate te vestig. Saans het hy op sy trekklavier vir die diere musiek gemaak. Gerd se ma, Elfriede Maria Piek, het in 1956 uit Duitsland gekom om met Hermann te trou. Hulle het die plaas toe saam verder verbeter.
Hermann het die plaas later verkoop, maar Gerd kon dit in 1987 terugkoop. In 1993 het hulle sy ma se droom om ’n gastehuis te begin, gestalte gegee deur die gastebedryf met drie huisies en vyf kamers te betree. Maria wou dit eintlik net gebruik om haar as kreatiewe mens besig te hou. “Toe ontplof dit later en word ’n groot storie,” vertel Maria.
Vandag het hulle talle gastehuise en -kamers. Die eetkamer is ’n groot grasdakkompleks met ’n moderne kombuis. Met die groen grasperke tussenin is dit ’n lus vir die oog.
Die vroue wat in die gastebedryf werk, is almal plaaslike mense wat geen opleiding gehad het nie. Maria het hulle in die fynere kunsies van kosmaak en ander take geskool. Die meeste van hulle is al jare op die plaas.
Hulle adverteer nie juis om gaste te lok nie. Die mense hoor by tevrede besoekers van Sachsenheim en bespreek dan verblyf. Hulle het nog nie eens ’n webtuiste vir hul gastehuis nie, maar wél een vir die jagbedryf. Die bedbesetting is ongeveer 70%.
Maria doen al sake met meer as 200 toeroperateurs wat gaste van veral Namibië, Suid-Afrika en die buiteland bring. Die meeste mense is op pad na die Etosha Nasionale Park of kom daarvandaan.
Een gereelde gas wat eiendomsontwikkeling in Duitsland doen, het vir homself ’n huis op die plaas gebou. “Hy wou seker maak hy het altyd huisvesting by ons. Hy het al die boumateriaal in ’n skeepshouer van Duitsland af gebring en sy eie ambagsmense Namibië toe laat vlieg om die huis op te rig. Nou kom kuier hy ’n paar keer per jaar,” sê Maria.
Gerd sê hy kry sowat 15-20 trofeejagters per jaar, wat ’n goeie inkomste beteken. Die jagters stel net in die trofeë, soos horings en velle, belang en die vleis gaan gastehuis toe. Hy moet egter weekliks ekstra bokke skiet vir genoeg wildsvleis vir die gastevertakking.
GOEIE DIEREGESONDHEID
Weens die panne op die plaas waarin water in die reëntye versamel, is parasiete ’n groot las. Veral haar- en haakwurms is ’n probleem by beeste en neuswurms by die vleisskape en -bokke wat hulle vir eie gebruik aanhou.
Die vee word gereeld gedoseer deur ’n apparaat wat aan die voerbakke gemonteer is. Dit bestaan uit rollers waarvan die onderkante in ’n bad met die doseermiddel is. As ’n dier vooroor leun om voer te vreet, draai die roller in die rondte en smeer die doseermiddel aan hul kele. Dit is dus ’n maklike, natuurlike manier van dosering.
Die plaas het ook baie las van bosluise, maar gelukkig nie dié wat hartwater oordra nie. Dus hoef Gerd die vee net af en toe bykomend te doseer as hulle nie vanself genoeg van die parasietmiddels kry nie en bosluiskoors by die kalwers begin voorkom. Daar is min gevalle van sweetsiekte. Verder het hulle nie veel probleme van siektes en plae nie. Onder die wild is hondsdolheid wél soms ’n probleem. Dit is die tipe wat grootliks by koedoes voorkom.
NAVRAE: E-pos: sachse@iway.na; Marianne, sel 00264 81 2150100.