Kenner: Só klop jy dubbele loonstyging
WERKGEWERS oor die algemeen, nie net boere nie, moet dringend planne maak om hoër lone en salarisse te absorbeer, sê me. Rozanne Compaan, ’n arbeidspesialis by YLPS, ’n organisasie wat arbeidsprobleme oplos.
Die landbousektor beleef vanjaar twee loonverhogings. Die Departement van Arbeid se jongste sektorale vasstelling van 5,7% vir plaaswerkerlone tree op 1 Maart in werking. Dit is R3 169,90 per maand, wat neerkom op R731,41 per week en R16,25 per uur. Suid-Afrika se eerste verpligte nasionale minimum loon gaan waarskynlik op 1 Mei in werking tree. Dit beloop R20 per uur of R3 500 per maand.
Die landbou kry egter ’n vergunning om werksverliese te voorkom. Dié sektor se minimum loon begin met 90% (R18) van die verpligte R20 per uur of R3 150 per maand van die nasionale minimum loon wat oor twee jaar ingefaseer moet word.
Die wetsontwerp oor die nasionale minimum loon, wat dié loon afdwing, word tans deur die Parlement se portefeuljekomitee vir arbeid oorweeg.
WATKANBOEREDOEN
Ondanks die afslag wat die landboubedryf kry, is daar steeds kommer oor werksverliese in dié sektor wat onder droogte, dieresiektes en plae gebuk gaan.
Compaan sê talle boere implementeer steeds nie die 10%-behuisingaftrekking nie. Dus kan boere en landboubesighede met hul werknemers ooreenkom dat die aftrekking vir behuising – mits aan die kriteria daarvoor voldoen word – geïmplementeer word op presies dieselfde tyd as waneer die verhoging moet plaasvind.
Werkgewers wat reeds dié 10%-aftrekking in werking het, of nie behuising voorsien nie, sal meer kreatief moet wees.
Teen die tyd dat die nasionale minimum loon in werking tree, gaan die weeklikse loon tot R810 per week styg.
Compaan sê met die blote vermindering van werksure kan die bedrae byvoorbeeld só lyk: 44 uur x R18 = R792 [12 min minder per dag oor 5 dae] 43uur x R18 = R774 [24 minute minder per dag oor 5 dae] 42uur x R18 = R756 [36 minute minder per dag oor 5 dae] 41uur x R18 = R738 [48 minute minder per dag oor 5 dae] (slegs R6,59 per week meer as 1 Maart vanjaar se minimum loon). “Die meeste boere met wie ek gepraat het, sê gou die vermindering van werksure is nie ’n opsie nie, want ‘die koeie moet dieselfde tyd gemelk word’ of ‘die pakhuis funksioneer reeds op volle vermoë’.
“Die feit is daar is talle ure wat daagliks verspeel word. Ten opsigte van produktiwiteit is Suid Afrika een van die laaste tien lande ter wêreld. Dit is absoluut die moeite werd om krities na die hele boerdery en/of besigheid se produktiwiteit te kyk. Boere moet vernuwend begin dink.”
BEGIN ANDERS DINK
Compaan stel ook voor dat boere praktiese maniere bedink om die meeste uit die werkstyd te haal waarvoor hulle betaal. As dit ’n trekker elke dag 20 minute kos om by ’n sekere plek uit te kom, en nog 20 minute om terug te ry, kyk of jy teen lae koste daardie pad kan verkort, of ’n paar duisend rand bestee om die vrag se kapasiteit te vergroot en dus die reistyd te verminder. Is al jou personeel presies 07:00 nodig in die oggend of kan ’n deel van die span een week teen 09:00 inval en dan die invaltye afwissel? Kan jy jou werkers se etenstyd langer maak of hulle vroeër laat uitval? Betaal jy jou personeel ’n volle 45 uur per week terwyl hulle Vrydae dalk vroeër uitval? As jou werkers minder as 45 uur per week werk, betaal jy oortyd teen 1,5 keer meer vir Saterdae of weet jy dat jy steeds volgens normale ure vir werk op die Saterdag kan betaal tot die 45 uur vol is? Kan jy meganiseer of huidige masjinerie opgradeer om tyd te spaar? Het jy al die personeel wat tans vir jou werk werklik nodig? Het jou dienskontrak ’n “korttyd”-klousule in, wat jy kan gebruik as personeel byvoorbeeld weens onvoorsiene omstandighede nie kan werk nie of betaal jy hulle maar? Wat die kwytskeldingsproses betref, sê Compaan dit blyk dat die proses elektronies relatief maklik sal wees.
Die kriteria sal ook binnekort gepubliseer word, maar boere moet in ag neem dat die nasionale minimum loon adj.pres Cyril Ramaphosa se “brein-baba” is.
“As boer sou ek my energie en tyd deurbring om heel alternatiewe oplossings te vind,” sê sy.
Boere kan Compaan kontak by rozanne@ylps.co.za