Meer gewig met minder voer: Só kry beesboere dit reg
Die doeltreffende benutting van voer deur beeste gaan ’n omwenteling in beesteling teweegbring. Dit sal in die toekoms een van die belangrikste eienskappe wees waarvoor ’n boer kan selekteer. Twee Namibiese boere doen baanbrekerswerk met ’n outomatiese toetsstasie wat hulle ingevoer het.
Produksiekoste in die algemeen en voer in die besonder word ál duurder en ’n veeboer moet sy bestuursvernuf voortdurend vernuwe om doeltreffend te kan boer. Gene speel egter ook ’n belangrike rol in doeltreffende voeromsetting, want party beeste het minder voer as ander nodig om te groei.
Twee Namibiese boere, die swaers mnre. Mecki Schneider van Grootfontein en Ebbi Fischer van Hochfeld, het die voortou met navorsing op dié gebied in Afrika geneem. Hulle het die eerste toetssentrum op die vasteland geïnstalleer wat voerdoeltreffendheid op ’n wetenskaplike wyse aanlyn meet en verwerk. Hulle het hul GrowSafe-stelsel met private finansiering uit Kanada ingevoer. Die Landbounavorsingsraad (LNR) in Suid-Afrika het intussen ook ’n GrowSafe-stasie gekoop om hom met sy beesnavorsing te help.
“Ons kan ná so ’n toets die doeltreffendste diere selekteer wat min voer benodig om maksimaal te groei. Op hul beurt dra dié meerderwaardige bulle hul gene aan hul nageslag oor sodat húlle ook minder voer as die gemiddelde bees benodig. Voerdoeltreffendheid, soos vrugbaarheid, gaan vorentoe een van die belangrikste eienskappe word waarvoor boere kan teel en selekteer,” sê Mecki.
Die kostebesparing op voerverbruik en die doeltreffender benutting van weiveld gaan gepaard met die strewe na presisieboerdery in die veesektor.
SÓ WERK DIE STELSEL
Die stelsel is op Ebbi se plaas geïnstalleer omdat dit meer sentraal en nader aan hoofsentra, soos Windhoek, as Mecki se plaas in die noorde van Namibië is. Hulle bedryf hul onderneming, GenTecSol (Genetic Technology Solutions), as ’n vennootskap. Die ligging maak veral vervoerkoste aansienlik minder. Mecki erken ook sy swaer is “’n baie handige boer”.
Die stelsel kan 96 jong bulle op ’n keer huisves. Elke bul van enige ras wat in hul toetsstasie of toetssentrum op Ebbi se plaas geëvalueer word, kry ’n spesiale radiofrekwensie-identiteitskyfie (RFID) wat hom identifiseer en met ’n rekenaar in die kantoor by die toetsstasie verbind. Wanneer ’n bul die voerstasie besoek en sy kop deur die opening steek om die voer by te kom, lees ’n sensor sy elektroniese identifikasienommer in die oorplaatjie. Die stelsel weeg terselfdertydtyd die voer in sy bak. Die agt
voerbakke word elke sekonde geweeg terwyl die bulle vreet. As ’n bul klaar gevreet het en sy kop uittrek, word die voerbak weer geweeg. Sodoende kan die stelsel tot die naaste 10 gram meet hoeveel voer hy gevreet het.
Elke bees se vreetgewoontes kan ook haarfyn ontleed word – watter tye van die dag of nag hy vreet, hoe gereeld en of hy gulsig of rustig vreet (groot of klein happe).
Volgens me. Alison Sundstrum, uitvoerende hoof van GrowSafe in Kanada, toon die stelsel ook wanneer ’n bees ophou vreet, wat op ’n siektetoestand kan dui. Dan kan hy betyds behandel word, soms tot vier dae voordat hy kliniese simptome wys of tot 24 uur voor hy koorsig word.
Mecki en Ebbi is só opgewonde oor die stelsel, resultate en moontlikhede wat dit inhou, dat hulle ’n geleentheid vir ’n jong navorser oorweeg om ’n studie vir nagraadse doeleindes te doen.
VERWERK IN KANADA
Die inligting wat deur die toetsstasie ingesamel word, word dadelik deur die rekenaar na GrowSafe se hoofrekenaar in Calgary, Kanada, gestuur. Daar word die inligting gebêre en verwerk.
Die bulle word een keer per week geweeg. Dié inligting word ook na Calgary gestuur. Daaruit kan die stelsel bepaal hoeveel kilogram voer elke bul gebruik het per kilogram gewig wat hy aangesit het. Só word elke bul se voerdoeltreffendheid gemeet. Hoe minder voer hy vreet vir elke kilogram gewig wat hy aansit, hoe beter is sy voerdoeltreffendheid. Sy metaboliese onderhoudsbehoeftes word altyd in aanmerking geneem.
Enige bul kan by enige van die agt voerbakke van die toetsstasie vreet. Die twee
boere het ook ’n tweede, basiese toetsstasie in ’n afsonderlike aanpassingskraal langs die voerkraal om die bulle te leer om in ’n voerstasie te vreet. Dit weeg nie die voer nie.
Mecki en Ebbi kon reeds deur onderhandelings en volgens internasionale norme met GrowSafe-stelsels nie slegs die aanpassingstydperk van 28 dae tot 21 dae verminder nie, maar ook die toetstydperk van 84 dae tot 70 dae verkort. Dit verminder die staantyd en maak die toets goedkoper.
Die swaers kan vier innames per jaar inpas. Hulle kan twee verskillende groepe bulle toets – bulle wat 200-300 dae oud is (náspeeninname) en 300-400 dae oud (die finale fase waarna die bulle wat nie vir teling geselekteer word nie, op ’n gewig van sowat 400 kg of meer regstreeks vanuit die voerstasie geslag kan word).
DEEGLIKE NAVRAE
Ebbi en Mecki het deeglik navraag oor netto-voerinname-toetsstasies gedoen voordat hulle besluit het dit is die pad wat hulle wil loop. Hulle het in die GrowSafe-stelsel belang gestel, waarvan daar reeds 180 wêreldwyd gebruik word. Die twee Namibiërs het ook by Navasota in Texas, Amerika, by Armidale in Australië en in Ierland gaan kyk hoe dit gebruik word.
Die soektog na vennote om die duur projek saam met hulle aan te pak, het toe begin, maar sonder sukses. Die regering het nie belanggestel nie. Hulle het met ’n landboubesigheid en ’n telersgenootskap gesels en internasionale finansiering probeer bekom, maar almal was huiwerig. Mecki en Ebbi het die toetssentrum met sy infrastruktuur van ongeveer R2 miljoen toe alleen aangeskaf.
“Dit was belangrik om die voerstasie te koop, want voerdoeltreffendheid gaan die volgende groot revolusie in beesteling word. Energie is ’n duur komponent. Mielies is ’n bron van energie vir vee en pluimvee, asook ’n stapelvoedsel vir mense. Die afronding van beeste in voerkrale gaan gaandeweg duurder word. Ons moet dus na voerdoeltreffendheid kyk,” sê Mecki.
Hy noem hoenders en vis as voorbeelde. Die hoenderbedryf het reeds dekades gelede met navorsing en seleksie begin om die voerdoeltreffendheid van hoenders te verbeter. Die visbedryf het dit ook gedoen. Daarteenoor gebruik beeste gemiddeld 6,5 kg voer vir 1 kg vleistoename (6,5:1), wat nie baie goed is nie.
GELD OOK OP WEIDING
Voerdoeltreffendheid geld nie net in die voerkraal nie, maar ook op weiding. Beeste wat die toets vir goeie voerdoeltreffendheid in ’n voerstasie slaag, sal waarskynlik ook minder voer in die veld of op aangeplante weiding nodig hê. Mecki sê as die beesbedryf die algemene voerdoeltreffendheid kan verbeter, sal dit vir die ganse nasionale beeskudde wondere beteken.
Hulle het al bulle getoets wat naby aan 4:1 is, terwyl ander 10:1 handhaaf. Volgens GrowSafe se navorsing kan ondoeltreffende diere ’n groot verlies van tot R4 000 of ’n wins van tot R4 000 beteken.
Mecki en Ebbi het die toetssentrum met bankfinansiering op die been gebring. Die geld word as ’n private entiteit terugbetaal. Die toetssentrum moet dus betalend wees. Die twee boere sê dit was ’n risiko weens veranderinge in die wisselkoers, ’n gebrek aan stabiele elektrisiteitsvoorsiening en ’n konstante, vinnige internetverbinding op die Namibiese platteland, asook ander tandekryprobleme. Hulle moes ’n rugsteun-kragstelsel (’n kragopwekker) installeer om elektrisiteit op ’n stabiele grondslag aan die stelsel te verskaf ten einde deurentyd inligting aan te teken en dit na Kanada te versend.
Weens stowwerige toestande moes die kantoor waarin die rekenaarstelsel aangebring is, ook stofdig gemaak word. Hulle moes verder ’n plan maak met vlakvarke en ystervarke wat die bulle se voer vreet; die tipe probleme eie aan Afrika, sê hulle.
Hulle moes ook die regte voersamestelling deur kundiges en met die samewerking van die LNR vir die verskillende stadiums van die aanpassings- en toetsfase laat uitwerk.
Na gelang van die beskikbaarheid van die voerbestanddele word die basiese voer meestal deur Voermeester van Namibië voorsien, maar ruvoer word deur Ebbi se akkerbouvertakking verskaf. ’n Voermenger is ook aangeskaf.
SÓ VORDER HULLE
Tien stoetboere van Namibië het reeds bulle laat evalueer. Daar was die afgelope twee jaar agt innames. Vir die eerste innames het Ebbi en Mecki ál die bulle self voorsien om seker te maak die stelsel werk reg en betroubaar. Met die volgende innames het baie ander telers bulle ingeskryf.
Dit kos tans R6 000 per bul wat getoets word om die voer- en ander bedryfskoste te dek. Aan die einde van ’n toets bereken hulle elke bul se werklike koste. Dan kan dit gebeur dat ’n boer geld terugkry of moet inbetaal, na gelang van sy bul se voerdoeltreffendheid.
Hulle het al 492 Brahmane, 48 Simbras en 54 Simmentalers ingeneem vir ’n gemiddelde besetting van byna 80%. Die ideaal is om elke keer ’n voltal van 96 bulle te kry om die eenheidskoste te verlaag.
Ná elke toets stel hulle ’n voorlopige ranglys van die bulle met die beste tot die swakste voerdoeltreffendheid op. Omdat bulle van verskillende ouderdomme (kontemporêre groepe) deelneem, is elke groep se onderhoudsbehoeftes verskillend en dit word ook deur die GrowSafe-verwerking in aanmerking geneem. Vir die boere met die beste bulle dien die toets as bevestiging van die waarde van hul bulle. Sulke bulle is uiters gesog.
Mecki sê hulle gaan saam met lede van die Suid-Afrikaanse Brahmantelersvereniging eersdaags reeds inligting van meer as ’n duisend Brahmane hê. “Ons hoop om binnekort teelwaardes vir netto voerinname te kan bereken en aan die mark beskikbaar stel.”
GENOMIESE PROJEK
Hulle neem ook haarmonsters van elke deelnemende dier om die DNS te ontleed.
‘Voerdoeltreffendheid gaan die volgende groot revolusie in beesteling word.’
Aan die einde van die toets skandeer hulle elke dier ultrasonies vir karkaseienskappe (oogspieroppervlakte, rib- en kruisstukvet en binnespiervet) en meet die skrotumomvang vir vrugbaarheidseienskappe en die heuphoogte.
Volgens die keuse van die deelnemende stoettelers word sekere diere na afloop van die toets (of daarna, maar steeds in kontemporêre groepe) by erkende abattoirs geslag om vleisgehalte (soos sagtheid en marmering) te bepaal. Teellyne met beter vleisgehalte-eienskappe sal gesogde stoetvaars word.
Dit is alles in ooreenstemming met die Suider-Afrikaanse Vleisbeesgenomikaprojek (BGP) se doelstellings vir doeltreffender beesvleisproduksie en vleis van beter gehalte. Die projek is onder meer besig om genomies beraamde teelwaardes vir akkurater seleksiebesluite te bepaal met die jaarlikse finansiële ondersteuning van R10 miljoen van die nasionale Tegnologie-innoveringsagentskap (TIA), ’n Suid-Afrikaanse Regeringsinstelling. Die teikendatum vir die voltooiing van die projek is 2025.
Die doelwit is die akkurater aantekening van prestasie-inligting en om dit te kombineer met genomiese data bestaande uit DNS-merkers vir spesifieke eienskappe. Dit sal stoettelers in staat stel om akkurater te selekteer vir die beste moontlike beeste om bepaalde eienskappe te verbeter. Vyftien beesrasse wat lid van SA Stamboek en/of die Lewendehawe Registrerende Federasie (LRF) is, neem deel.
Mecki sê netto voerinname vorm saam met genotipering en vleisgehalte belangrike dele van die BGP-projek. “Dit is dus sinvol dat ek en Ebbi so ’n toetsstasie begin het, want dit verskaf waardevolle inligting vir die BGP-projek,” sê hy.
Volgens waarnemings selekteer die beesbedryf deesdae vir groter beeste en dus swaarder karkasse, maar die twee swaers sê dit is nie noodwendig gewens nie. In die toetssentrum is die belangrikste meting nie grootte nie, maar doeltreffende voerverbuik. Hulle is dus aktief gemoeid in die beginfase van navorsing oor seleksie vir doeltreffender beeste.