Bonsmara: Veldvoeding, voerkraal gee Ferreiras 15% meer wins
Deur hul speenkalwers nie te verkoop nie, maar ná speen self op die veld te laat aanpas en in hul plaasvoerkraal uit te groei, verhoog hierdie Oos-Vrystaatse Bonsmaraboerdery sy wins in goeie jare met ruim 15%. Mnr. Nelius Ferreira vertel hoe hulle dit re
Dit was ’n nuwe Groot Trek die dag toe mnr. Kiewiet Ferreira sy hele beesboerdery van Thabazimbi af na Harrismith verskuif het, maar beslis ’n verskuiwing waaroor dié familieboerdery vandag nie spyt is nie. Die klimaat by Harrismith in die Oos-Vrystaat is net soveel anders – en beter danksy hoër reënval – as by hul vorige plaas in Limpopo, sowat 500 km van waar hulle vandag boer.
Kiewiet het die boerdery in 1982 by Thabazimbi begin. Hy het van meet af aan met Bonsmaras geboer. In 1984 het hy die plaas Grootdraai by Harrismith gekoop en die kudde daarheen verskuif.
Vandag is Kiewiet en Annie se drie seuns, Theo, Nelius en Johan, ook by die omvangryke, gemengde boerdery betrokke. Nelius bestuur die Bonsmarastoetery, kommersiële Bonsmarakudde, voerkraal en appelproduksie. Theo en Johan is in beheer van die saaiery. Theo bestuur ook die aartappelboerdery. Kiewiet hou oorkoepelend ’n ogie oor alles. Annie is die “generaal” in die kantoor wat seker maak die administrasie verloop seepglad.
Die hoofplaas is Grootdraai, maar hulle boer ook op vyf ander eenhede in die distrikte Harrismith en Vrede, wat huurgrond insluit. Die verste plase is 86 km van mekaar.
Die boerdery se hoofafdeling wat omset betref, is kontantgewasse, bestaande uit mielies, suikerbone, koring, sojabone, aartappels en appels.
‘MIK EERDER NA VOLHOUBAARHEID’
Die Bonsmarastoetery bestaan reeds sedert 1982 en is met ’n opteelprogram met Afrikaners en Simmentalers as grondslag begin. Van die staanspoor af het hulle rasegte Bonsmarabulle by die koeie begin gebruik en ook kunsmatige inseminasie (KI) toegepas.
Die hoofdoel van die stoetery is bulverkope. Die kommersiële Bonsmarakudde word vir speenkalfproduksie en die verkoop van goeie, kommersiële aanteeldiere aangewend.
Om waarde tot die veeboerdery toe te voeg, dek hulle die waardeketting vanaf die koei met haar kalf tot kort duskant die abattoir. Dit sluit hul eie voerkraal op die plaas in.
“Ons eie aanpassing (backgrounding )en voerkraal stel die boerdery in staat om die wins in goeie jare en op die basis van ’n vyfjaargemiddelde met 15% te verhoog. Dit is nie altyd moontlik nie omdat die jare so baie wissel,” sê Nelius.
Hy is nie baie gretig om syfers te noem nie. “Daar sit méér agter beesboerdery as
blote syfers. Dit gaan vir ons eerder oor volhoubaarheid op lang termyn. Ons praat dus eerder oor gemiddeldes. Daar is nie net goeie en swak jare nie, maar ook verskillende fases in ’n boerdery wat alles ’n rol speel en die syfers beïnvloed.
“In ’n swak jaar kan die kalf- en speenpersentasie byvoorbeeld laer as in ’n goeie reënjaar wees. ’n Mens moet ook in aanmerking neem of die boerdery nog in ’n groeifase is en of dit reeds gestabiliseer het,” sê hy.
Hy handhaaf nietemin ’n gemiddelde speensyfer van 89% in al die kuddes, waaronder stoet-, kommersiële en eerstekalfkoeie.
“Ons jaag nie ’n buitengewoon hoë speenpersentasie na nie, want dit is baie bestuursen voedinggedrewe. Uiteraard moet jy diere van hoë gehalte aanhou. Ek sê altyd as jy baie geld het om uit te gee, sal jy met enige groep koeie ’n hoë speenpersentasie kry. Dit gaan meer daaroor om koeie aan te hou wat op die beskikbare voeding presteer. Ons belaai ons natuurlike weiding teen 2,88 grootvee-eenhede (GVE) per hektaar. Sodoende pas ons natuurlike seleksiedruk toe.”
Die vrugbare, aangepaste koeie handhaaf die beste reproduksie. As die aangeplante weiding en oesreste ingesluit word, is die belading sowat 3,2 GVE/ha.
WINSGEWENDE MARGES
Nelius se hoofdoelwit is om teen winsgewende marges te teel. Hulle kyk nie na skoustandaarde nie – die Bonsmaras skou immers nie – en sê ’n kampioenskoubul is nie noodwendig ’n goeie teler en voordeel vir ’n bepaalde ras nie. Nelius kyk eerder na hoeveel nageslag ’n bul geteel het, hoe produktief daardie nageslag is en hoe konstant die bul sy goeie eienskappe aan sy nageslag oordra.
Hulle voer soms hul speenkalwers self; ander kere verkoop hulle dit eerder as die speenkalfprys baie hoog is, soos nou die geval is waar hulle méér as R40/kg lewende gewig gekry het.
“Ons kry ’n goeie premie op ons kalwers. Ons lees die hele tyd die mark. Die doelwit is om gemiddeld 10-15% waarde toe te voeg.”
Nog iets wat hulle in ag neem, is diere se genetiese vermoë om voer doeltreffend in vleis om te skakel. Nelius sê sulke diere
vaar nóg beter as die gemiddelde bees in ’n voerkraal en waardetoevoeging van tot 21% is al behaal.
Nelius sê “die slegste ding” wat met die beesbedryf kon gebeur het, is die oordrewe waarde wat aan speengewig geheg word. In die natuur is die speengewig laer as wat dit met vandag se presisieboerdery in beesboerdery moontlik is. Toe kom die mens en begin om die beeste beter voeding te gee met ’n beter lekprogram, mineraalaanvullings, beter weidingbestuur en optimale voervloei. Voorkeur word verder gegee aan diere wat vinniger groei. Dit alles verhoog die boerderyrisiko’s, want vir elke swaarder speenbulkalf is daar ’n swaar verskalf wat weer ’n té groot koei kan word, wat slegs met ’n hoë voedingpeil ’n bogemiddelde prestasie kan handhaaf.
Dus is die gevaar dat ’n boer diere begin teel wat nie meer in balans met die natuur is nie. ’n Boer kom dit vinnig agter wanneer hy sy eie vervangingsverse teel.
‘LAAT JOU LEI DEUR DIE VELD’
Boere behoort hulle méér deur hul veld se beperkings te laat lei. By Nelius is die suurveld die beperkende faktor, asook die tipe koeie wat hulle teel.
Sy omgewing is uit en uit suurveld, met ’n hoë reënval van gemiddeld 680 mm per jaar en ’n hoogte bo seevlak wat van 1 625 m tot 1 885 m wissel. Hoe hoër, hoe suurder is die veld. “Dit bied besonderse probleme. Die groeityd is baie kort; eintlik net drie maande. Die res van die tyd moet jy planne beraam om sukses te behaal.”
Die speenkalwers wat Nelius teel, sal byvoorbeeld in Vryburg met sy warmer klimaat en soetveld heelwat swaarder speen.
“Die meeste rasse het myns insiens hul plafon bereik wat die grootte van die speenkalwers en tussenkalfperiode (TKP) betref. Wat nou belangrik is, is om geneties meerderwaardige, aangepaste koeie te teel wat gereeld kalf. Kies bulle wat ’n groot kans het om daardie soort nageslag te teel. Daar is ook nie sóveel verskil tussen die magiese TKP van 365 dae en ’n koei wat ’n TKP van ‘net’ 390 dae het nie; solank sy net gereeld kalf.
“Die TKP is baie bestuursafhanklik, byvoorbeeld as die boer ’n KI-program het, kan die TKP met ’n siklus aanskuif, terwyl uiterste weerstoestande dit ook beïnvloed. Met die laaste droogte het ons kalfsiklus aangeskuif weens die hoë hitte wat vir lang tydperke geheers het. Dit sal die TKP nadelig beïnvloed,” sê Nelius.
Mik eerder na ’n goeie, gemiddelde kudde wat in balans is as om jou die hele tyd op voortreflike, individuele diere toe te spits. Moenie te veel op een eienskap of lyn konsentreer nie; eerder op ’n groep diere, “dan sal jy sukses behaal”.
Dit is nie dat Nelius en sy familie nié ook op lyne konsentreer nie. Dit is wel nodig om die regte lyn vir die betrokke omgewing en toestande te selekteer. Dan kan ’n beesboer teelvordering behaal.
Gevolglik konsentreer hy daarop om koeie met die vyf belangrikste, ekonomiese eienskappe te teel. Dit is ook die rede hoekom hulle met Bonsmaras boer, want dié ras word deur die betrokke eienskappe gekenmerk wat aan die ras goeie balans gee. Die eienskappe is: Vrugbaarheid – ’n koei se fenotipiese vermoë om elke jaar ’n kalf te lewer. Aanpasbaarheid (veldhouvermoë) – wat met die laagste inset die hoogste uitset gee. Groei (op die veld en in die voerkraal) – jong diere wat goeie groei toon, is ’n teken
van aanpasbaarheid. Voeromsetting – waar die dier minder kos (veld of voerkraalrantsoen) moet vreet om meer vleis aan te sit. Konformasie (bouvorm) – hoe beter die bouvorm, hoe meer vleis! Nelius sê buiten vrugbaarheid is nie een van die ander eienskappe juis belangriker as die ander nie, maar ’n koei moet oor minstens drie van daardie eienskappe beskik om sukses en wins vir die eienaar te verseker.
In sulke toestande is ’n goeie wei- en kampstelsel en goeie voervloei onontbeerlik.
Die Ferreiras se beeste is normaalweg vanaf middel Oktober op die natuurlike veldweiding, hoewel die laaste vyf jaar nie
normaal was nie en ’n goeie volume gras eers in Desember beskikbaar was.
Aangeplante weidings, soos smutsvingergras, eragrostis en armmanslusern, vorm deel daarvan. Die aangeplante weidings word strategies gebruik, wat bydra tot die verhoging van drakrag, asook om die prestasie van sekere troppe diere gedurende die swaarkrymaande te handhaaf.
Die beeste bly tot middel Junie op die veld. Daarna wei hulle op mieliereste. Die smutsvingergras word twee keer gedurende die groeityd strategies bemes: vroegsomer met die eerste reën en weer einde Januarie. Dit word gedurende die moeilikste, koudste maande as staande hooi gebruik en verskaf ook groen weiding in die somer.
Sommige beeste, soos die jong bulle, wei deur die hele jaar op die veld, maar hulle sal in die swaarkrymaande eragrostishooi kry.
“Ons wil nooit kuddevermindering doen nie. Hierdie voervloeiprogram help ons om dié ideaal te verwesenlik,” sê Nelius.
Die natuurlike weiding bestaan grootliks uit rooigras. Met hul wisselrusstelsel word die veld die hele tyd só bestuur dat dit die rooigras se groei en saadvorming maksimaal bevorder om die boerdery in staat te stel om so lank moontlik goeie veld te hê. Dit geskied deur ’n kampstelsel wat toelaat dat kampe elke drie tot vyf jaar vir ’n volle somer rus.
Die veld word redelik kort (tot op enkelhoogte) afgewei. In die vleie is hulle soms genoodsaak om die veld te brand om van ou, nuttelose gras ontslae te raak. Hulle brand nie gereeld nie; net twee keer gedurende ’n tydperk van vyf jaar en nooit dieselfde kamp twee jaar ná mekaar nie; ook nooit wanneer dit baie droog is nie, want dan moet alle beskikbare weiding vir die vee behou word.
TWEE KALFTYE
Die beesboerdery, wat twee kalftye het, is nog in ’n groeifase en soveel verse moontlik word behou. Die eerste versseleksie is met speen en geskied op grond van speengewig en bouvorm om fenotipies vroegryp verse uit te kies. In die stoetkudde word verse al op 13 maande gepaar en hulle kalf op 22 maande, wat dan van vroeg af die vrugbaarste diere identifiseer.
Die bulletjies en versies wat vir die voerkraal bestem is, word dan alleen op die veld gehou om speenskok te bowe te kom. Dit kan enige tyd geskied vanaf speen tot wanneer die tollies vyf maande ná speen voerkraal toe gaan.
Nelius-hulle koop ook speenkalwers aan; verkieslik Bonsmaras, maar ook ander vleisrasse. Die kalwers kry byvoeding teen 3-5 kg per kalf per dag op die veld in die vorm van ’n voerkonsentraat waarvan mielies en proteïen die belangrikste bestanddele is.
Daarna gaan die kalwers na die boerdery se eie voerkraal toe. Hulle weeg teen daardie tyd minstens 260 kg. Daar bly hulle vir 110-150 dae, na gelang van die voerkoste. As voer goedkoper is, kan die beeste langer gevoer word om ’n swaarder karkas te lewer. Wanneer die mielieprys hoog is, hou hulle vroeër op voer.
Nelius sê die boerdery se eie Bonsmaras bly korter in die voerkraal omdat hulle vinniger groei. “Dit is omdat ons al jare lank onder meer vir groei selekteer. Gevolglik het ons goeie groei in die kuddes gevestig en behaal ons nou goeie sukses in die voerkraal. Binne die ras is daar nie ’n noemenswaardige verskil in die voertydperk nie, maar sommige ander beesrasse het 30-40 dae méér nodig om ons mikpunt van ’n minimum slaggewig van 480 kg te bereik,” sê hy.
Hulle bemark al hul slagbeeste aan abattoirs in die Vrystaat en KwaZulu-Natal.
ANDER BEDRYFSTAKKE
Hulle lewer sedert 1996 appels onder haelnette vir die plaaslike mark. Hul bome bestaan uit die kultivars Royal Gala, Top Red, Early Red One, Fuji, Pink Lady, Dalinette, Twist en Galmec.
Hulle verbou ook mielies, sojabone, suikerbone en koring vir graanproduksie, asook aartappels wat op varsproduktemarkte en regstreeks aan kopers verskaf word.
Hierdie manier van boer met beeste stel die gesin in staat om volhoubaar met hul Bonsmaras te boer in ’n gebied waar dit nie aldag maklik gaan nie.