Gerrit van Zyl: Dís die beste winsmaatstaf vir grootvee
Wins met graanverbouing is ’n betreklik skoon som. Om jou veewins te bereken is daar letterlik ’n hand vol moontlikhede en om by die ideale norm uit te kom, is ’n effens ingewikkelde dog interessante oefening.
Ek was onlangs betrokke by ’n bedrywige, interessante gesprek oor wat die beste maatstaf is vir winsgewendheid in ’n vleisbeesonderneming. As hierdie norm vleisbeesboere oor weidingstoestande of selfs vastelande heen kan help om hul doeltreffendheid met mekaar te kan vergelyk, kan ons 100% daarin slaag om die doel te bereik.
Wanneer graanboere oor graanproduksie praat, verwys hulle na ton per hektaar. Die eerste vraag is altyd of dit op droëland of onder besproeiing verbou word. Op droëland is 10 ton dalk iets besonders, maar onder besproeiing is dit swak. In albei gevalle is hierdie net die een kant van die munt.
Die belangriker vraag is wat die koste was om daardie tonnemaat te lewer. Jy kan immers net wins uitbrei of op ’n heerlike vakansie gaan . . .
Dit is verbasend dat graanboere 10 t/ha tot 12 t/ha stroop en dan ’n produksielening moet aangaan om weer te kan plant. Hoe werk dit? Al verklaring daarvoor is dat die koste buite verhouding hoog is. Dit is om dié rede dat minimumbewerking veld behoort te wen. Jy stroop dalk minder tonne per hektaar, maar maak meer wins per hektaar. Dit is ’n moeilike kopskuif om te maak.
Daar is natuurlik meer faktore as net jou bewerkingsaanslag. Grondtipe en gewasseleksie speel ook ’n groot rol. Maar dit daar gelaat wat saaibewerking betref – ek beweeg op ’n terrein waarvan ek te min weet.
Waarna moet vleisbeesboere dan verwys? Produksie per hektaar, wins per hektaar, wins per grootvee-eenheid, wins per kilogram of opbrengs op belegging? Hoe moet die evaluering gedoen word? Moet jy net teen jouself meeding of kan ’n maatstaf ontwikkel word wat as norm kan dien; een waarmee vleisbeesboere van reg oor die wêreld kan identifiseer en waarteen hy sy doeltreffendheid teenoor sy kollegas kan meet?
Daar is ’n behoefte aan albei. Normtoetsing is wonderlik, maar eintlik is die mikpunt om jou eie onderneming jaarliks winsgewender te maak, hetsy deur hoër produksie of laer koste – of albei.
WAT IS DIE PRODUKSIEPOTENSIAAL VAN JOU GROND?
Toe ek 25 jaar gelede begin boer het, het ek baie gewonder oor hoe ek sal weet wanneer ek suksesvol is. Verder het ek baie vrae gehad oor die potensiaal van die gebied waarin ek boer.
As gevolg van my nuuskierigheid en korporatiewe agtergrond waar wins en verlies in HOOFLETTERS geskryf staan, het my siel nie gerus tot ek ’n manier kon kry waarmee ek die “produksiepotensiaal” van my boerdery-eenheid kon meet nie.
Ek wou myself meet, maar het nie geweet waarteen nie. Ek het gewonder hoe ek myself kon vergelyk met ’n beesboer in KwaZulu-Natal, Namibië of selfs die Hoëveld. Omdat niemand vir my kon sê wat die produksiepotensiaal van die Suid-Vrystaat is nie, het ek ’n metode gesoek om dit te kan meet. Dit moes ’n universele maatstaf wees waar geen verskoning betrokke is nie. Omdat ek ’n speenka lfstelsel bedryf het, was dít my vertrekpunt.
Ná ’n lang kopkrappery, het ek die potensiaal as volg beskryf: Dit is die produksie-inkomste wat uit ’n speenkalfs telsel op ’n gegewe stuk grond, wat volgens biomassa belading ten volle gelaai is, verkry word. In hierdie stelsel speen elke grootvee-eenheid (GVE) elke 365 dae ’n kalf wat 50% van haar eie gewig sal wees.
Voorbeeld: Op 1 000 hektaar grond met ’n drakrag van 6 ha/GVE kan jy 167 koeie van 450 kg (= 1 GVE) aanhou met ’n volle veelading en as jy geen vervanging sverse terughou nie. Indien elke koei elke 365 dae 50% van haar eie gewig speen (’n kalf van 225 kg), is die potensiaal 38 kg/ha. Ek het dit as die norm beskou, oftewel’ n produksiepotensiaal indeks( P PI) van 100( sien TABEL 1).
Omdat drakrag in berekening gebring word, kan jy ook beesboere se doeltreffendheid oor vastelande heen teenoor mekaar meet. Jy kan ook ander produksiestelsels teenoor hierdie ideale maatstaf meet. Hier verwys ek na’ nos stelsel of’ n aanpassing sprogram (backgrounding) of selfs vir skape.
DIE BELANGRIKHEID VAN KOSTE
Nadat jy die produksiepotensiaal vasgestel het, is die volgende belangrike vraagstuk wat dit gekos het om hierdie hoeveelheid kilogram per hektaar te lewer. Wanneer dit in berekening gebring word, kan die wins per hektaar bepaal word.
Met hierdie maatstaf (PPI) kan jy realisties bepaal wat ’n gebied se potensiaal is. TABEL 2 wys die verskille per streek. Die verklaring vir die verskille kan aan verskillende drakragnorme toegeskryf word.
Verbasend min beesboere weet wat hul wins per hektaar is. In die studiegroep waaraan ek deelneem, is die verskille in wins per hektaar nogal groot. Dit kan deels toegeskryf word aan verskillende drakragnorme, maar die grootste verandering sluip in by die produksiekoste.
Nes geenbewerking ’n manier is om wins te verhoog, is die lae koste vir produksiemiddele en ’n hoër belading ook ’n manier om wins te verhoog. Om 30% tot 50% meer totale kilogramme te lewer het ’n groter impak op wins as ’n klein verhoging in die individuele prestasie van diere. In sy geheel beskou, is die gesamentlike doeltreffende prestasie van al jou diere beter as enkele rekordbrekers wat speengewig betref.
Dié kopskuif is nie maklik nie. Dit is moei- lik om minder klem te plaas op individuele prestasie en eerder na die totale kilogram vleis gelewer te kyk en uiteindelik die wins per hektaar uit te werk. Ek het altyd gehou van wins per kilogram, maar ná baie oorweging en hierdie gesprek besef ek dat wins per hektaar ’n beter maatstaf is.
As ons die “struikelblok” van drakrag in berekening kan bring, is ons naby aan die ideaal. Ek noem dit ’n struikelblok bloot omdat ons niks daaraan kan doen nie, tensy jy natuurlik trek na ’n gebied waar hierdie norm hoër is. Drakrag is tradisioneel beïnvloed deur reënval.
Ons sien nou dat ons dit ook met doeltreffende weidingsbestuur kan verhoog, hoewel gebiedgebonde drakrag altyd ’n faktor sal bly buiten as ons dit in berekening bring en probeer neutraliseer.
Die punt waarby jy uiteindelik wil uitkom, is die wins op jou belegging. As jy R10 miljoen het om te belê, wat gaan jy daarmee doen? As jy grond en vee koop, moet jy tog beter vaar as die rente wat die geld in die bank sou verdien.
Doen moeite om jou wins per hektaar te bepaal en mik daarna om elke jaar te verbeter. Hierdie insig sal jou gou laat besef dat om jou beladingstempo deur goeie weidingsbestuur te verhoog, saam met die natuur te kalf, met die regte tipe vrugbare diere te boer en jou koste in toom te hou, jou die beste geleentheid bied om suksesvol te wees.