WILDPLAAS NIÉ SONDER VERGOEDING ONTEIEN
ANDERS as wat in die media berig is, is ’n wildplaas van Akkerland Boerdery (Edms.) Bpk. in Limpopo nié sonder vergoeding onteien nie, sê Agri SA.
Daar bestaan steeds heelwat verwarring oor die verskil tussen onteiening sonder vergoeding en wanneer plase vir restitusie ontneem word en die Regering minder daarvoor wil betaal as wat die grondeienaar verwag.
Me. Annelize Crosby, hoof van grondsake by Agri SA, sê daar is grondeise op twee plase van Akkerland. ’n Dispuut bestaan oor die vergoedingsbedrag wat die Regering aanbied.
Onderhandelinge oor die grondeis het reeds in 2013 begin. Luidens berigte is ’n kennisgewing van voorneme om te onteien, reeds verlede Oktober op Akkerland beteken. Die eienaars het destyds teen die onteieningskennisgewing van die Minister van Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming, toe nog mnr. Gugile Nkwinti, beswaar gemaak. Me. Maite Nkoane-Mashabane het intussen by Nkwinti as minister oorgeneem.
Landbouweekblad het verlede September berig die departement wil ses plase in Mpumalanga en een in Limpopo met verminderde vergoeding bekom. Mnr. Mabuse Ratlhagane, kommunikasiehoof van die Grondeisekommissie, het gesê die kennisgewing vir moontlike ontneming is aan die gang.
Me. Nomfundo Gobodo, die hoofgrondeisekommissaris, het gesê dat met die proses begin is nadat die eienaars van die plase die waardasie van die grondwaardeerder-generaal verwerp het.
Die kantoor van die grondwaardeerder-generaal is in 2015 tot stand gebring om vergoeding vir grond te bepaal omdat sommige grondeienaars volgens die Regering te veel vir grond vra wat vir grondhervorming aangewend moet word.
Die grondwaardeerder-generaal moet “billike” en “regverdige” vergoeding bepaal vir grond wat die staat wil bekom.
KOMMER OOR FORMULE
Volgens Crosby is die Wet op die Herstel van Grondregte (Wet 22 van 1994) baie duidelik daaroor dat die minister se onteieningsbevoegdheid slegs uitgeoefen kan word as daar ’n geldige eis ingevolge die wet is.
“Die minister is gebonde aan die bepalings van die Wet op die Bevordering van Administratiewe Geregtigheid (Wet 3 van 2000) en moet alle voorleggings wat in so ’n proses gemaak word, behoorlik oorweeg. Indien die minister dit nie doen nie, kan die besluit deur die hof hersien word. Indien die minister gefouteer het deur te onteien voor die geldigheid van die eis deur die hof besleg is, behoort die hof die eienaars te help.”
Enige dispuut oor vergoeding moet ook deur die hof besleg word, maar dit hoef nie noodwendig voor die onteiening plaas te vind nie.
Ingevolge die Onteieningswet (Wet 63 van 1975) moet 80% van die vergoeding wat aangebied is, op die datum van die onteiening aan die eienaar betaal word. Die eienaar kan daarna die hof nader om die vergoeding vas te stel.
Luidens berigte is die grondeienaars in dié geval besig om hul regsopsies uit te oefen.
Agri SA is bekommerd oor die formule wat skynbaar deur die waardeerder-generaal gebruik word om regverdige en billike vergoeding te bepaal en meen die formule moet in die hof getoets word.