Gautengse Jongboer: Uitbreiding mag nóóit gehalte kniehalter
Al kan die Gautengse Jongboer van die Jaar daarop aanspraak maak dat hy 370 000 kuikens per jaar grootmaak, bly grootte ondergeskik aan gehalte. Mnr. Johan Teessen van Cullinan is ook elke dag tussen sy vee om ’n oog daaroor te hou.
Enige boer sal jou vertel die wagwoord vir enige veevertakking, hetsy dit grootvee, kleinvee of pluimvee is, is skaalekonomie. Hoe meer eenhede, hoe laer die eenheidsprys wanneer dit by insetkoste kom. Tog sê mnr. Johan Teessen, Agri Gauteng se Jongboer van die Jaar, dat groei nie noodwendig die belangrikste aspek vir boerderysukses is nie.
Teessen se boerdery is egter allermins ’n agterplaasbedryf met die sowat 370 000 kuikens wat hy jaarliks vir die lêhenmark grootmaak, Limousin-Beefmasterbeeste op die plaas Schietpoort naby Bronkhorstspruit, ’n sojaboonvertakking en mielies en tef wat vir voer aangeplant word.
“Die druk om jou boerdery konstant groter te maak en uit te brei deur jou produksie te verhoog, is altyd daar, maar dit kan ook beteken dat jy gehalte inboet. Ek lewer eerstens die beste moontlike gehalte, want daarsonder kan jy maar jou deure sluit.”
VESTIG EERS JOU MARK
Die groot geheim om ’n suksesvolle boerdery te vestig, meen Teessen, is om eers ’n mark te vestig en dit deurlopend te voorsien, terwyl produksie stelselmatig verhoog word.
“Dit klink dalk na ’n teenstrydigheid, maar as jy eers die infrastruktuur wil vestig sodra jy ’n geleentheid sien, gaan die mark aanbeweeg het teen die tyd dat jy gereed is om jou produk te lewer. Ons het van die kuikens wat ons grootgemaak het, begin bemark voor ek self lêhenne vir die eiermark begin teel het. Die boerdery het daarna stelselmatig gegroei tot ons uiteindelik alles self kon lewer.”
As ’n 10-jarige kannetjie was Teessen reeds by sy pa, Jan, se eierboerdery op Bapsfontein betrokke. Daarna was hy in die Afrikaans Hoër Seunskool in Pretoria, voor hy ’n tyd lank by die pluimveetoerustingmaatskappy Tecno in Italië gewerk het. Daar het hy belangrike ervaring in die opgradering van hoenderhuise deur meganisasie opgedoen voor die maatskappy hom na Suid-Afrika teruggestuur het om sy toerusting in KwaZulu-Natal te installeer.
“Ná my betrokkenheid by die maatskappy wat Tecno se pluimveetoerusting in Suid-Afrika versprei, het ek die kans gekry om by my
pa se boerdery aan te sluit en ’n eierdepot op die been te bring. Ek het die plaas se eiers teen kommissie bemark, terwyl ek ook deeltyds met varke geboer het.”
In dié tyd het daar ’n geleentheid ontstaan om sy eie plaas te koop. Teessen en die eienaar het ooreengekom dat hy die plaas oor vyf jaar moet afbetaal.
“Ek het omtrent elke sent wat ek uit die eierverkope en met die varkboerdery verdien het, gebruik om die plaas af te betaal, en kon dit binne 13 maande regkry. Die plaas het reeds drie ou hoenderhuise gehad, en ek en twee werkers het die eerste hoenderhuis sodanig herstel dat ek in middel 2006 kon begin om my eerste kuikens groot te maak.”
Hy verduidelik dat daar in dié tyd ’n goeie geleentheid was om lêhenne groot te maak, aangesien daar nie baie boere was wat henne van goeie gehalte kon verskaf nie.
“My pa het ook aangebied om die henne wat ek grootgemaak het, by my te koop, mits die gehalte van my produk kon meeding met of beter was as die henne wat reeds op die mark beskikbaar was.”
Teessen vertel dat sy eerste grootmaakgerief hom in staat sou stel om sowat 6 000 hoenders per siklus groot te maak, maar nadat hy finansiering deur die bank bekom het, is omgewingsbeheertoerusting geïnstalleer wat hom in staat gestel het om hierdie syfer tot 25 000 henne per siklus te verhoog.
“Danksy die gehalte van die eerste siklus henne wat ons grootgemaak het, was my pa bereid om die henne by my te koop. Daarna het ek daarop gekonsentreer om die volgende twee hoenderhuise in die daaropvolgende drie jaar ook op te gradeer om my in staat te stel om regdeur die jaar henne van dieselfde gehalte te lewer. In die daaropvolgende paar jaar het ek nog twee nuwe hoenderhuise opgerig.”
Benewens dié vyf hoenderhuise het Teessen ook ’n kleiner, afsonderlike hoenderhuis met ’n houvermoë van 7 000 kuikens waar proewe gedoen word.
“Ons sal byvoorbeeld hier nuwe voermengsels of beligtingsiklusse beproef.”
Hy sê hoewel die grootste deel van sy boerdery se produksie aan sy pa se eierboerdery gelewer word, verskaf die boerdery ook lêhenne aan buitekopers – kommersiële en kleiner eierprodusente. “Uit die aard van die besigheid is ek ook taamlik betrokke by my pa se bestaande eierboerdery, maar die twee boerderye word afsonderlik bedryf.”
DIE GEHEIM VAN HOENDERS GROOTMAAK
Vir Teessen is een van die belangrikste aspekte van boerdery om fisiek betrokke te wees. “As jy eers té groot geword het, kan dit baie moeilik raak om elke dag fisiek by jou boerdery betrokke te wees omdat personeelbestuur dan soveel van jou tyd in beslag neem. As jy hoenders grootmaak, móét jy elke dag daar wees. Ek wil elke dag weet hoe die hoenders in die siklus vorder, hoe hulle groei en wat hul kondisie is. As daar ’n probleem opduik, wil ek ook onmiddellik daarvan weet.
“Vir my gaan dit daaroor om die beste gehalte so doeltreffend moontlik te behaal. Om hierdie rede maak ek dalk eerder minder henne groot, maar hul gehalte is perfek. Dit werk uiteindelik ook beter uit omdat jy meer geld met minder hoenders of hektare maak, want die gehalte skep ’n mark met ’n spesifieke vraag na jou produk.”
Die boerdery maak hoenders van twee rasse vir die eiermark groot: Amberlink en Hy-Line. “In Suid-Afrika is daar drie hoenderrasse waarmee spesifiek vir die eiermark geboer word, maar ek het gevind dat hierdie twee die beste resultate in my boerdery lewer, veral danksy die genetiese potensiaal wat by hierdie rasse ontwikkel word.”
Tydens elke siklus word die hokke daagliks deurgegaan. Indien daar mortaliteite is, word dit aangeteken en ondersoek.
Die gemiddelde gewig van die kuikens word weekliks gemonitor, terwyl die voer- en waterinname, asook die temperatuur en humiditeit daagliks gemonitor word. Die resultate word op ’n grafiek weergegee om te bepaal of die kuikens in elke hoenderhuis nog op standaard is.
Die regte beligting is deurslaggewend. “Die ideaal om uiteindelik ’n somer-winter-daglengte te behaal (16 uur-daglengte met agt uur se rus). Onthou, een week in ’n hoender se leeftyd is gelyk aan ’n jaar in ’n mens s’n. Ons kan dus met die beligting dagligseisoene skep volgens die hoenders se biologiese horlosie. Op dié manier kan ons kuikens binne 17 weke tot produksie bring, mits hul gewig reg is.”
Gene speel natuurlik ’n groot rol, en soos by vee is produksieleeftyd ’n belangrike faktor.
“’n Lêhen se produksieleeftyd is min of meer 70 weke, met 400 eiers wat in dié tydperk gelê word voor sy uitgeskot word. Ons is tans by ’n proses betrokke om henne te teel wat in haar leeftyd van 100 weke sowat 500 eiers sal lewer. Dit sal nog sowat twee jaar duur voor ons hierdie teelmateriaal beskikbaar sal hê.”
Omdat lêhenne nie soos braaikuikens slegs ’n paar weke oud is voor hulle geslag word nie, maar vir tot ’n jaar en ’n half moet produseer, moet hulle ingeënt word. “Ons inentingsprogram bestaan uit die neem van bloedmonsters om die kuiken se gesondheid te bepaal, asook toetse vir mikoplasmas en ander gelyste siektes, soos Newcastlesiekte. Die kuikens word bykans weekliks volgens ’n streng inentingsprogram ingeënt, maar hulle kry geen antibiotika nie. Voor hulle uitgehaal en bemark word, word die henne weer getoets. Ons toets-en-inentingsprogram word dus as bestuursgereedskap aangewend en help ook met naspeurbaarheid.”
Die inentingsproses duur sowat twee dae per huis, met drie werkers wat 1 000 kuikens per uur kan inent. Die boerdery gebruik die dienste van ’n pluimveegesondheidspraktyk en -laboratorium om te verseker dat daar altyd veeartse beskikbaar is om in noodgevalle bystand te kan verleen.
Wanneer die siklus tot ’n einde kom en die henne bemark is, word die hoenderhuise oor twee weke deeglik skoongemaak om te verseker dat daar geen patogene organismes in die hok agterbly nie.
Die boerdery maak 25 000 kuikens elk in die vyf hoenderhuise groot, asook 7 000 kuikens in die proefhuis. Hierdie proses word sowat 2,8 keer per jaar herhaal, aangesien dit 17 weke duur om ’n groep groot te maak. Dit beteken Arto Projekte lewer jaarliks net minder as 370 000 lêhenne.
SAAIAFDELING
Afgesien van die lêhenvertakking verbou die boerdery ook sojabone, wat Teessen elke jaar self bemark. “Na gelang van die omgewingstoestande sal ons meer of minder sojabone aanplant. Ons beoog om in die komende produksiejaar sowat 90 ha sojabone aan te plant, wat ons dan verkoop aan die kopers wat die beste prys betaal.
Ons onderhandel ook met voermaatskappye aan wie ons die sojabone lewer, en koop dan voer minus die prys van die sojabone by hulle.”
Teessen neem jaarliks grondmonsters om die omvang van elke misstoftoediening presies te bepaal. “Insetkoste het die afgelope dekade teen so ’n tempo toegeneem dat jy presies moet weet waarvoor jy wil bemes en hoe om dit kostedoeltreffend te doen. Presisiekaarte is vir ons van deurslaggewende belang, aangesien dit saam met grondmonsters wat elke jaar op vyf verskillende punte binne elke land geneem word, help om koste laag te hou. Ek probeer dieselfde noukeurige rekordhouding wat ek in my lêhenvertakking toepas, ook in die saaiboerdery inbring.”
’n Kontrakteur stroop en hanteer die vervoerwerk. Dit help in dié sin dat daar geen onderhoudskoste vir ’n stroper is nie.
Teessen plant ook tef op baie klein skaal aan, wat hy veral aan die perdemark verkoop. Die wins word gebruik om sy beeste se ruvoer te finansier.
Die beesvertakking, wat speenkalwers bemark, is betreklik nuut en sal mettertyd uitgebrei word. “Die trop wei tans op Schietpoort by Bronkhorstspruit. Ons het onlangs begin om van die Limousin-Beefmasterkoeie deur middel van KI (kunsmatige inseminasie) ook met die Chianinabeeste te kruis. Die eerste klompie kalwers is reeds gebore. Die resultate van dié driepuntkruisings lyk baie belowend.
“Die belangrike ding is om moeite te doen met jou produk en jou boerdery soos ’n besigheid te bestuur. As jy na jou sente kyk, sal die rande vir hulself sorg.”
Intussen staan Teessen se kop in die rigting van verdere integrasie. “Tans konsentreer ons daarop om die gehalte van elke aspek van die boerdery so hoog as moontlik te kry. Op lang termyn oorweeg ons om lêhokke op Bronkhorstspruit te vestig.”