Genetiese verbetering begin met teeldoelwit
Teeldoelwitte is noodsaaklik vir die suksesvolle teling van vee en genetiese verbetering. Drr. Japie van der Westhuizen, Bernice Mostert en me. Suretha Francis verduidelik hoe stoetteling die melkbedryf bevoordeel.
Alle moontlike seleksie-kandidate behoort in voorkeurorde geplaas te word. Dié wat aan die teeldoelwitte voldoen, word as ouers van die volgende geslag geselekteer. Dié voorkeur- of rangorde moet voldoen aan die weldeurdagte en goed omskrewe teeldoelwit en moenie net op vae of ondeurdagte optrede gegrond word nie.
Die finale stap om dié doelwit te bereik en die proses te versnel, is goeie paringspraktyke. Dit verseker ook toekomstige genetiese diversiteit sodat seleksie, en dus genetiese vordering, volhoubaar kan plaasvind. Genetiese verbetering moet dus met ’n teeldoelwit begin.
MEET OM TE WEET
Genetiese verbetering is onmoontlik sonder objektiewe meting en aantekening. Noukeurige en akkurate meting is ononderhandelbaar vir die toepassing van modelle waarmee die genetiese meriete van bulle en koeie van melkbeesbevolkings voorspel word – ongeag die metodiek wat gevolg word.
Die insluiting van genomiese inligting vir die voorspelling van die genetiese verdienste van diere berus byvoorbeeld steeds op metings omdat dit gebruik word om die uitdrukking van gene in die omgewing en bevolking waarin die diere presteer, te kan interpreteer. Oorsese waardes het baie beperkte waarde vir Suid-Afrikaanse melkboere, indien die nodige aanpassings nie toegepas word nie.
Die fondasie vir genetiese verbetering van melkbeeste is gesetel in die rigting wat die betrokke telersgenootskap aandui en watter optredes deel uitmaak van so ’n genootskap. Melkbees-telersgenootskappe is ook die bewaarders van die betrokke rasse en daarom bepaal hulle die rigting wat die toekomstige teling van hul rasse moet inslaan. Die noodsaaklike optredes sluit die volgende in:
■ Die oorweging van en besluitneming oor die invoer van semen;
■ Die opstel van genetiese seleksie-indekse (gegrond op die ras se teeldoelwitte);
■ Bystand in die nagaan van stamboominligting (as ’n hoeksteen van genetiese verdienste-voorspellings); en
■ Bystand in die akkurate aantekening van ekonomies belangrike fenotipes (eienskappe).
GENOOTSKAPPE
Telersgenootskappe is tradisioneel daadwerklik betrokke om die pas aan te gee vir die aantekening van funksionele eienskappe van vroulike diere. Dié eienskappe dien as ’n aanduiding en is dikwels verwant aan ekonomies belangrike kenmerke, soos uiergesondheid, loopvermoë, funksionele kuddelewe en selfs vroulike reproduksie.
Eienskappe wat ’n verskil maak aan produktiewe koeie se winsgewendheid word ingesluit in genetiese seleksie-indekse, soos die Sainet (Jersey), LMI (Ayrshire) en HSI (Holstein).
Deur internasionale en plaaslik geteelde bulle in ’n rangorde te plaas op grond van hul genetiese waardes en dit met die genetiese waardes van koeie in die kuddes te vergelyk, kan seleksie toegepas word. Dit sal nageslag voortbring wat winsgewender in plaaslike produksietoestande is.
Dit is noodsaaklik dat die genetiese waardes wat daarvoor gebruik word, vanuit die Suid-Afrikaanse genetiese ontleding kom. Só word regverdige vergelykings, wat gegrond is op die uitdrukking van gene in die Suid-Afrikaanse omgewing en bevolking, tussen diere getref.
LOGIX-DIENSTE
Data vanaf die Logix-melkaantekeningskema word nagegaan en vasgelê op SA Stamboek se sentrale Logix-databasis. Dié data word afgelaai saam met stamboominligting wat voortvloei uit die registrasie van diere op die Logix-stelsel. Die kombinasie van data word gebruik vir teelwaardeberaming (of die voorspelling van genetie-
se waardes vir elke dier).
As deel van die heel nuutste ontwikkeling sluit dit ook nou die genomiese inligting in van diere wat deur SA Stamboek se genomiese seleksiediens gegenotipeer is.
Bulle wat in aanmerking kom vir internasionale deelname (plaaslike bulle met dogters in minstens 10 kuddes en internasionale bulle met dogters in minstens 50 kuddes), se genetiese inligting word na Interbull in Swede gestuur. SA Stamboek neem daar deel aan die internasionale genetiese ontledings vir die voorspelling van Mace (multiple across country evaluation)teelwaardes. Dit maak dit moontlik om alle KI-bulle van oral ter wêreld op die Suid-Afrikaanse skaal aan plaaslike telers en ander melkboere beskikbaar te stel vir ’n regverdige vergelyking met die Suid-Afrikaanse kuddes se genetiese vlakke.
’n Interbull-vereiste vir deelname aan dié internasionale diens is dat die Mace-teelwaardes vrylik gepubliseer moet word en dat dit teelwaardes is wat vir bemarking in die betrokke land gebruik moet word.
Suid-Afrika stel Mace-teelwaardes gratis beskikbaar op
www.sadairybulls.com. Enige teler kan dit gebruik. As die teeldoelwit, wat met die samewerking van die betrokke telersgenootskap geformuleer is, en die kudde se genetiese vlakke bekend is (soos in die geval van kuddes wat aan Logix Melk deelneem), is dit eenvoudig en doeltreffend om bulle reg te gebruik wat die kudde sal verbeter, sonder om inteling drasties te laat toeneem. Die proses neem die omgewing en bestuurstelsel waarin die koeie melk moet lewer, die mark wat bedien word en die kostestruktuur van die betaling vir melk in ag. Alles kan vinnig en doeltreffend gedoen word deur www.sadairybulls.com se paringsprogram te gebruik. Die program ken bulle vir optimale parings toe aan geselekteerde koeie vir maksimum genetiese verbetering met die minimum toename in inteling.
Telersgenootskappe speel ’n toenemend belangrike rol om rigting te gee en in die daarstelling van die genetiese toekoms van rasse. Die netwerk van samewerking tussen telersgenootskappe, individuele telers, hul registrerende owerheid en diensverskaffer, naamlik SA Stamboek, die KI-bedryf en veekundiges wat advies verskaf, is belangrik. Dit verseker die nuutste tegnologie word sinvol aangewend om volhoubare, doeltreffende melkproduksie te verseker.