SA se topbeesboer:
Bloudruk vir ekstensiewe doeltreffendheid
Volgehoue toepassing van basiese boerderybeginsels oor drie geslagte heen het die deurslag gegee in die suksesverhaal van Suid-Afrika se Beesboer van die Jaar.
Mnr. Pat Eustace en sy seun, John, van Underberg in KwaZulu-Natal, die 16de ontvangers van Voermol se Beesboer van die Jaar-eerbewys, kry dit reg om hulpbronne optimaal te benut in ’n gebied waar die topografie heelwat verskil, voeg waarde toe deur hul surplusdiere af te rond en te bemark, en kruisteling te vervolmaak vir optimale reproduksie, aanpasbaarheid en groei. Danksy goeie finansiële bestuur kan die boerdery ook steeds uitbrei.
Waar hulle vroeër jaarliks sowat 3 500 bale hooi moes maak om die koue, nat suurveldwinter te oorleef, kon hulle danksy uitbreiding met minder as die helfte van die hooibale die beeste laat floreer.
UITBREIDING OOR DRIE GESLAGTE
John is die derde geslag op die plaas ná sy oupa, Charles, hom in 1936 in die distrik gevestig het. Sedert John se aankoms op die plaas in 1998, toe die boerdery 600 teelkoeie gehad het, is dié syfer die afgelope 20 jaar verdubbel. Dit sal na verwagting in 2020 tot 1 500 toeneem.
Die Eustace-familie was hoofsaaklik veeboere, maar die afgelope dekade of twee maak gewasverbouing sowat 40% van hul boerderyinkomste uit, met skaap- en beesvleisproduksie wat om die helfte die res uitmaak. Mielies en droëbone word op ’n derde, sowat 850 ha, verbou. Die res van die
weiding word om die helfte deur Merino’s en beeste benut.
Slegs sowat 5% van die jaarlikse mielie-opbrengs word in die veevoer op die plaas gebruik, terwyl die res aan plaaslike suiwelplase en voerondernemings bemark word. Die droëbone word ingevolge kontrakte met agente bemark.
John se vrou, Jemma, en sy ma, Sandy, vul dié wenspan aan. “Pat en John streef na voortreflikheid,” sê Jemma, wat haar skoonpa en man bewonder omdat hulle alle aspekte van die boerdery so doeltreffend moontlik probeer bestuur. “Hulle moedig die res van die span ook aan om dieselfde benadering te volg.”
Volgens haar dra die twee se fyn oog vir besonderhede by tot die handhawing van ’n hoë standaard op die plaas: “Hulle kry dit reg om ’n balans in die uitbreiding van die boerdery te handhaaf, terwyl noukeurige kostebestuur voorop gestel word vir volgehoue winsgewendheid.”
SLIM BENUTTING VAN WEIDING
John se ekstensiewe veeboerdery maak staat op dié bergagtige plaas se natuurlike weiveld. “Veldweiding is die goedkoopste bron van ruvoer vir vee en moet so doeltreffend moontlik benut word. Ons plaas het winterweiding vir die beeste in die laaggeleë valleie aan die noordekant, terwyl Merino’s die bergplato’s in die somer benut,” sê John. “Ons probeer die skape so lank moontlik uit die bergkampe hou om die weiding voldoende in die lente te laat herstel.”
Hulle het onlangs ’n buurplaas van sowat 2 600 ha bekom. “Vroeër het ons jaarliks sowat 3 500 bale hooi gemaak om deur die winter te kom, maar met die nuwe winterweiding en die oesreste op die bewerkbare grond het ons minder as die helfte van dié hoeveelheid hooi nodig,” sê John.
Die verskille in die topografie dra by tot ’n meer voorspelbare voervloei deur die jaar. Hulle trek ook voordeel uit die lenteweiding wat vanweë die gebrande suurveld vroeg uitloop. “Die beeste oorwinter op die noordelike hange van die plaas, waar dit gemiddeld 6 °C warmer is as op Underberg. Dit help om die produksiekoste laag te hou.”
Klein troppe beeste word gebruik om die bergkoperdraadgras te bewei wat opgekom het nadat kampe vanaf 15 Julie gebrand is.
Wanneer die koeie in Augustus vir ’n tyd-perk van drie maande kalf, word hulle na die laer dele verskuif, met ’n rantsoen van hooi en mielie- en boontjiereste. Die beeste se weiding word ingevolge ’n driekampstelsel elke twee weke afgewissel. Die kampe is elk sowat 100 ha, met wisselende drakrag. Die groepe wat agterbly op die bergtoppe word tot troppe van 150 volwasse koeie of 100 eerstekalfkoeie beperk.
Die Merino’s word volgens ’n seskamp-
stelsel ingedeel, wat beteken dat een trop skape saam met twee troppe beeste ingedeel word. Dit word weekliks agter die beeste afgewissel. Ná die verkryging van die buurplaas kan hulle elke tien jaar ’n kampstelsel ’n jaar lank laat rus. Die beeste kry vanaf Januarie ’n byvoeging van 10% ureum wat in Maart tot 30% verhoog word.
JAAG NIE BLINDELINGS SYFERS NA
John mik na ’n gemiddelde besettingsyfer van minstens 85%. Die uiterste toestande in die berge en die voorkoms van probleemdiere beperk die speensyfer van die kudde vanaf ’n suksesvolle dragtigheidstoets in April tot 90% teen speentyd 12 maande later, wat beteken dat die boerdery jaarliks heelwat kalwers inboet.
“Ons beeste word nie gepamperlang om uitermate hoë syfers na te jaag nie,” sê John. “Ons streef eerder na ekonomiese volhoubaarheid.”
Van die faktore wat tot verliese van kalwers in die bergveld lei, is steil hellings, gate en waterstrome. Buikloop is ook ’n groot probleem wat weeklikse doserings vereis.
Die kalwers word in April gespeen wanneer die koeie vir dragtigheid ondersoek word, en in Mei na die winterweiding met ’n winterlek van 35% proteïene (500 g elk, daagliks) op die veld verskuif. Dié proteïenrantsoen word tot 750 g daagliks vir die produserende koeie verhoog sodra hulle kalf.
Die produserende koeie en kalwers ontvang daagliks 150 g fosfaatlek (8%), met ’n vermindering van die byvoeding tot 100 g daagliks vir die droë koeie en jong diere. Teen September word die winterweiding afgebrand. Brandbeheer word meestal saans toegepas wanneer dit koeler is. Die winterweiding word vanaf Februarie tot Mei nie benut nie.
AFRONDING IN VOERKRAAL
John probeer om die waardeketting so lank moontlik tot vóór die plaashek uit te rek. Sy voerkraal (met plek vir 600 diere) word gebruik om speenkalwers vir bemarking af te rond en ondoeltreffende verse en ouer koeie markgereed te kry. Die uitskotdiere word vir vier tot ses weke afgerond.
Die swaarder speenkalwers word eerste ná speentyd in April ingeneem en 120 dae lank afgerond. Die kalwers word in drie groepe verdeel en die A-grade word van September tot November op 400-420 kg bemark, met die C-graadkoeie tydens die drie vorige maande. Die ligter kalwers word tot sowat 220 kg op raaigras, wat tussen die mieliereste geplant is, ge-background en daarna die voerkraal gestuur.
Al die diere word op plaaslike veilings verkoop. “Die veilingstelsel werk goed vir ons. Indien die daaglikse produsenteprys beter is, kan die diere altyd deur die plaaslike abattoir bemark word.” Die rantsoen in die voerkraal bestaan uit ’n mengsel van 60% mielies en 40% kuilvoer, met ’n byvoeging van Voermol se Super 80 (reg.nr. V6059, Wet 36 van 1947).
BEPERK STRES IN VOERKRAAL
Vir John is die sleutelfaktore in bestuur en voeding in die voerkraal die beskikbaarheid van skadu, minimale stof en modder, om hantering wat stres veroorsaak te beperk, en uitstekende voeding. “Skadu is uiters belangrik, want proewe het bewys dat voerinname hoër is as die beeste skadu het,” sê John. Beeste wat hittestres ervaar, het meer energie vir onderhoud nodig.
Skoon water help ook om hittestres op warm dae te bekamp. Die beeste suip minder water as die water vuil is, en die voerinname daal met ’n laer waterinname. Oormatige stof belemmer groei. Dit gaan gewoonlik gepaard met staanplek in die voerkraal. Net só is modder nadelig. Hoe meer modder daar tydens die reëntyd in die kraal is, hoe laer is die gemiddelde daaglikse gewigstoename. Die regte voeding is nie net belangrik vir vinnige groei nie, maar ook om die beeste gesond te hou. “Asemhalingsiektes kan maklik in ’n voerkraal voorkom, en dit is wenslik om beeste voorkomend daarvoor te behandel.”
STRENG SELEKSIEBEGINSELS
Die Hereford-stoetery Arbor wat Charles in 1946 begin het, word tans met sowat 40 geregistreerde teelkoeie voortgesit. John gebruik af en toe kunsmatige inseminasie, maar andersins die beste bulteelmateriaal
wat hulle kan bekom.
In hul Braford-kudde gebruik hulle meestal Brahmanbulle van mnr. Ting Braithwaite van Damview-Brahmane en ander telers in die distrik Bergville, of bulle wat op die Griekwaland-Oos-veiling aangeskaf word. Herefordbulle word by Brahman-tipe koeie gebruik, terwyl die Hereford-tipe koeie deur Brahmanbulle gedek word. “As ons Herefordbulle selekteer, kyk ons gewoonlik na melkeienskappe van die moeder, pigmentasie en konformasie. By Brahmanbulle speel konformasie en temperament die grootste rol.”
’n Paartyd van 90 dae geld vir koeie én verse van 1 November tot 1 Februarie. Een bul word vir 25 vroulike diere verskaf. Die vernaamste seleksievereistes vir vroulike diere is konformasie en dat verse minstens 300 kg teen paartyd weeg.
KLEM OP VRUGBAARHEID
Gewoonlik word net die beste verse volgens die gewenste bouvormeienskappe as vervangingsdiere uitgesoek en die res (ook die verse wat nie dragtig is nie) deur die voerkraal bemark. Verse bereik ’n mikpunt van 300 kg op 27 maande en die skraal en ondergemiddelde verse word uitgeskot. Die gemiddelde dragtigheidskoers is 88%, en van die koeie wat gekalf het, word 90% kalwers gespeen. Koeie wat nog behoorlik kan vreet en jaarliks kalf, word behou, soos byvoorbeeld ’n 17-jarige koei wat eers verlede jaar geslag is. “Ons het só daarin geslaag om die langlewendheid van die kudde te verhoog met diere met goeie konformasie wat goeie speenkalwers oplewer,” sê John.
Die jong bulle wat op die plaas behou word, word vir vrugbaarheid getoets, asook die ouer bulle wat vir bykomende teeltye ingespan word. John-hulle ervaar dat die Brahmanbulle langer as die Herefords se nagenoeg agt jaar gebruik kan word, onderhewig aan bykomende vrugbaarheidstoetse.
Ter wille van biosekerheid en die voorkoming van geslagsiektes, word alle nuwe bulle aan die nodige toetse onderwerp. Die kampe wat aan die dorp se meentgrond grens, is derhalwe ook behoorlik omhein.
SAMEWERKING LEI TOT STABILITEIT
’n Fyn oog vir kostebestuur is vir John van uiterste belang vir volgehoue winsgewendheid. In sy suurveldproduksiegebied van Underberg gee sy deelname aan ’n studiegroep hom die geleentheid om homself voortdurend met medeprodusente te vergelyk.
Hy behaal ’n bogemiddelde bruto winsgrens van R1 580 per grootvee-eenheid. “Ons mik om dit jaarliks te verbeter.” Afsonderlike begrotings word vir die kleinvee-, bees- en saaivertakking toegepas, en die koste-aspekte vir elkeen word fyn bestuur. Volgens hom kan hulle dié produksievlak handhaaf danksy die unieke ligging van die plaas met sy hoë reënval van sowat 815 mm per jaar.
Wat betref veediefstal en arbeidskwessies tree die Underberg-boerevereniging voorkomend op en dit dra volgens John by tot stabiliteit. Lede dra onder meer by tot die indiensneming van ’n skakelen-ontwikkelingsbeampte wat knelpunte tussen die kommersiële boere, die plaaslike gemeenskap en opkomende boere help oplos. Sy taak is ook om boere se kundigheid in te span wanneer nodig. Berede werkers patrolleer ook gereeld die heinings op die uithoeke van die plaas.
Sowat ses van die boerdery se 30 werkers werk in die beesvertakking. Baie van hulle het reeds as jong mans in hul vakansietyd op die plaas gewerk voordat hulle ’n vaste aanstelling gekry het.
Eintlik kan alles teruggevoer word na die hegte Eustace-tweemanskap, wat die beginsel van “twee koppe is beter as een” nougeset toepas. Ván die daaglikse bestuur tót die toekomsbeplanning van beter teelmateriaal en omvattende veldherstelpogings ná die droogte, word daarvolgens aangepak.