Vrugte: Onafhanklike evaluering haal nou raaiwerk uit nuwe kultivars
Nuwe kultivars is die lewensbloed van Suid-Afrika se dinamiese vrugtebedryf. ’n Onafhanklike maatskappy van die Paarl help om die magdom nuwe kultivars wat jaarliks beskikbaar gestel word, te evalueer.
Mense beskou vars vrugte as ’n belangrike deel van ’n gesonde dieet. Supermarkte gebruik dikwels vrugte om kopers te lok en om hulle van ander supermarkte te onderskei. Dit is vir vrugteboere belangrik om kultivars te verbou wat die mark soek, maar hulle moet ook weet dat die nuwe kultivars wat hulle ten duurste vestig, by hul omstandighede aangepas is.
Nuwe kultivars is om verskeie redes gesog by produsente, verbruikers en verkopers, maar die pad om ’n kultivar te ontwikkel, is lank en sukses is nie noodwendig gewaarborg nie. Van die honderde nuwe vrugtekultivars of -seleksies wat jaarliks die land binnekom, sal slegs ’n handjie vol van elke soort in produktiewe boorde aangeplant word.
Die dilemma vir telers of invoerders van nuwe vrugtekultivars is om seker te maak dat net die beste kultivars aan produsente beskikbaar gestel word, maar hoe gemaak as verskillende instellings groot hoeveelhede
teelmateriaal ontwikkel en invoer?
Die Suid-Afrikaanse vrugtebedryf het gelukkig toegang tot die dienste van Provar, ’n onafhanklike kultivar-evalueringsmaatskappy. Dr. Iwan Labuschagne, uitvoerende hoof van Provar, sê hul doel is om telers en die houers van intellektuele eiendom se nuwe produkte deur ’n evalueringsproses te laat gaan sodat hulle vir produsente ’n aanduiding kan gee wat goed genoeg is om te plant, en aangepas is by ’n spesifieke omgewing.
Hy vergelyk die hele proses met ’n tregter. Eers word die vrugte net geproe en uitgesif tydens tweeweeklikse proesessies gedurende die seisoen. Dan vind intensiewe evaluasie plaas op boomeienskappe, ander vrugeienskappe soos visuele en sensoriese eienskappe, asook opbergingsvermoë en aangepastheid by spesifieke omgewings.
Labuschagne sê die maatskappy waak jaloers oor sy onafhanklikheid. “Dis ons primêre bestaansreg wat ons moet beskerm. Uiteindelik gaan dit daaroor om produsente en die bedryf geld te bespaar, want die bedryf verloor geld as verkeerde aanplantings gedoen word.”
Provar se onafhanklikheid is vir die vrugtebedryf net so belangrik. Mnr. Anton Rabe, uitvoerende direkteur van Hortgro, sê die kern- en steenvrugbedryf het drie tot vier jaar gelede die kwessie van onafhanklike evaluering van kultivars as ’n strategiese doelwit geïdentifiseer. “Daar was, en is steeds, ’n groot klomp kultivars tot produsente se beskikking, maar ongelukkig is baie hiervan nie behoorlik in plaaslike toestande getoets nie. Dit het veroorsaak dat duur foute geplant is.”
Volgens Rabe het dit onbekostigbaar geword om die verkeerde kultivar ten duurste aan te plant en dan ’n klompie jare later uit te vind dit werk nie in die spesifieke mikroklimaat nie.
“Daarom het Hortgro besluit om Provar te ondersteun om hierdie evaluering te doen. Ons het die nodige ooreenkomste opgestel waardeur die onderskeie bedrywe kapasiteit en infrastruktuur finansier. Dit stel Provar in staat om die beste praktyke en toerusting tot sy beskikking te hê.”
Die vrugtebedryf verdien jaarliks miljoene rande aan buitelandse inkomste vir SuidAfrika. Wêreldmarkte is uiters mededingend, en Rabe beklemtoon die belangrikheid van onafhanklike evaluering van nuwe kultivars.
“Niemand kan werklik onafhanklik wees as hy speler én skeidsregter is nie. Ons het in
gesprekke met privaat eienaars van intellektuele eiendom ooreengekom oor onafhanklike evaluering. Dit sal geloofwaardigheid aan uitslae verleen, asook die beskerming van vertroulike inligting verseker.”
EVALUERINGSBOORDE
Rabe verwys na die twaalf nuwe evalueringsboorde vir kern- en steenvrugte wat die bedryf vanjaar by verskillende produsente gaan aanplant in onder meer die Koue- en Warm-Bokkeveld, Breërivier, Bergrivier, Robertson, Grabouw en Langkloof, om die aanpasbaarheid van verskillende kultivars te bepaal.
Op elke perseel sal ten minste tien bome van die beste of belangrikste kultivars van elke kliënt (vrugtetelers of lisensiehouers) wees, sodat die aanpasbaarheid van kultivars by verskillende omstandighede vergelyk kan word.
Labuschagne verduidelik dis voordelig vir die kliënt omdat hy weet hoe aangepas sy kultivar is, en die produsent weet wat die beste is om te plant. Die data wat in die evalueringsboorde versamel word, is die kliënt se eiendom.
“Ons doen nie aanbevelings aan produsente nie, ons verskaf net onafhanklike data aan die ontwikkelaars van nuwe kultivars. Die produsent moet steeds self besluit, maar het nou onafhanklike data en verslae beskikbaar vir objektiewer besluite.”
VOLLEDIGE PRENTJIE
Provar evalueer vrugte, bome en die opbergingsvermoë van vrugte. Labuschagne verwys weer na die uitsiftingsproses in ’n tregter. “Die eerste deel van die tregter is om soveel moontlik kultivars van verskillende kliënte te verkry sodat ons kan sien wat beskikbaar is. Ons identifiseer eers die beste kultivars van elke kultivareienaar of teler.
“Die tweede fase behels ’n vierstadiumvisuele en sensoriese evaluering tydens oestyd, in die middel van koelopberging, aan die einde van koelopberging en dan ’n evaluasie wat die rakleeftyd van die kultivar ná opberging toets.”
Vir gevorderde evaluering besoek die Provar-span die boorde en wingerde en ondersoek ’n lang lys boomeienskappe. Dit behels “alles wat met ’n vrugteboom in ’n spesifieke tydraamwerk gebeur”, sê Labuschagne.
“Dit sluit eienskappe in soos die stadium wat die boom bot en blom, die boomvorm en groei-eienskappe, byvoorbeeld hoe die takke groei, hoe die takke aangeheg is, hoe dig hulle is, of die kultivar ’n sterk groeier is . . . Ons probeer soveel besonderhede moontlik aanteken.”
Daar word ook gekyk na die blomeienskappe
van die bome, hoe dig die blomme is, hoe hulle op die takke versprei is en of uitdunning nodig sal wees. Alle moontlike visuele en sensoriese vrugeienskappe, soos vrug- en vleiskleur, die vorm van die vrug, smaak- en aroma-eienskappe, sapinhoud en tekstuureienskappe word geëvalueer.
“Ons moet die produk so goed moontlik karakteriseer in die omgewing waarin dit geplant is. Kultivars is nie oral dieselfde aangepas nie, veral nie nuwe kultivars wat van ander lande ingevoer word nie.”
Daarna volg ’n volledige semi-kommersiële evaluasie. “Ons kyk na ten minste tien voldraende bome. Ons pluk alle vrugte, beraam die oespotensiaal, neem foto’s, en doen ’n volledige oesindeksering voor die vrug-evaluasies, soos hierbo beskryf, volg.”
Labuschagne sê hul terugvoering aan ’n kliënt aan die einde van die seisoen sluit in ’n volledige verslag van alle kultivareienskappe, asook hoe die kliënt se kultivar vergelyk met
ander kultivars of seleksies.
“Ons sal byvoorbeeld aandui die produk val in die boonste reeks van alles wat ons daardie week gesien het, of dit is só laag dat geld liefs nie verder aan die ontwikkeling daarvan bestee moet word nie.”
As al die stappe gevolg is, vergader Provar met bedryfsleiers en/of kliënte om te besluit watter van die kultivars wat onder by die tregter uitkom, oorweeg sal word vir ’n volledige proefevaluering.
VOORPUNT-TEGNOLOGIE
Sedert die stigting van Provar het sy sagteware-ontwikkelaars verskillende hulpmiddels ontwikkel om die evalueringsproses te vergemaklik en te standaardiseer. Die bekendste is die TastelabTM- en CultevaTM-toepassings vir selfone.
Labuschagne sê as ’n eerste stap in die evalueringsproes hou Provar elke tweede Vrydag gedurende die oesseisoen ’n oop
vrugteproesessie by sy laboratorium in die Zandwyk-besigheidspark in die Paarl.
“Enigeen kan kom proe en die vrugte met behulp van sewe eenvoudige kriteria op ons toepassing evalueer.”
Die TastelabTM-toepassing is só ontwikkel dat proeërs gratis kan registreer en dit op hul selfone kan aflaai om deel te neem. Hulle kan die stappe op die toepassing volg om die vrugte te evalueer. “Die middag ná die proe kry al die deelnemers die gemiddelde van hul evalueringsresultate, asook die gemiddelde van die groep proeërs van die dag.”
Die verslagdoeningsproses vir boom- en vrugevaluerings is gekoppel aan CultevaTM, nog ’n toepassing van Provar se ontwikkelaars. “CultevaTM is ’n evalueringsprogram waarmee ons die proses so wetenskaplik en objektief moontlik kan laat verloop. Alle evaluasiedata word op ’n selfoon vasgelê, vanwaar dit in die wolk gehou word. Ons kan met die druk van ’n knoppie ’n volledige verslag aan ’n kliënt opstel van al die data wat in die seisoen versamel is.”
Elke boom kry ’n strepieskode wat op die selfoon ingeskandeer word wanneer ’n evalueerder met sy of haar werk in ’n boord begin. Die data wat versamel of foto’s wat geneem word, skuif dan dadelik onder daardie kultivar se naam in die databasis in. Só kan die data van verskillende kultivars, of data van een kultivar in verskillende boorde, makliker vergelyk word.
Labuschagne sê dis Provar se visie om die evaluasieproses en -protokolle vir Suid-Afrika en die res van die vrugtewêreld te standaardiseer. Daarom word die evalueringshandleiding en evaluasie-toepassing aan kliënte beskikbaar gestel vir hul eie evaluering. Die handleiding word jaarliks bygewerk. Buiten Suid-Afrika het Provar ook CultevaTMkliënte in Nieu-Seeland, Australië, Italië, België, Chili en Amerika.
AANGEPASTE ONDERSTOKKE
Die koste verbonde aan die vervanging van ou kultivars in wingerde en die noodsaaklikheid om tafel- en rosyntjiedruiwe volhoubaar te produseer, het aanleiding gegee tot ’n gesamentlike projek van die Suid-Afrikaanse tafeldruifbedryf en die Droëvrugte Tegniese Dienste om nuwe onderstokkultivars op verskillende plekke te evalueer.
Provar sal die projek op persele in die Hexrivier-, Oranjerivier-, Vredendal- en Porterville-omgewing bestuur. Die doel is om die aanpasbaarheid van nuwe onderstokke te evalueer om vas te stel hoe goed dit by verskillende grond- en groeitoestande aangepas is. Sodoende kan die bedryf die beste onderstokke vir spesifieke gebiede identifiseer.
Omdat Provar nie toerusting vir plantmolekulêre werk het nie, sal die maatskappy met ander onafhanklike instellings saamwerk. Landbouweekblad het in die uitgawe van 31 Augustus 2018 (“Klein genetikalaboratorium maak naam”) berig oor die werk wat Provar en CenGen, ’n onafhanklike plantgenetikalaboratorium op Worcester, gedoen het om kruisbestuiwing by pruime te verbeter. Vir elke pruimkultivar wat geplant word, moet daar in die meeste gevalle ook ’n kruisbestuiwer geplant word.
Labuschagne sê daar is in die verlede baie aanplantings gedoen waar die produsente nie geweet het wat die vereiste kruisbestuiwer is nie.
CenGen en Provar het toetse gedoen om die stuifmeelverenigbaarheid van verskillende kultivars vas te stel. Produsente kan nou ’n tabel gebruik om te sien watter kruisbestuiwer vir elke kultivar nodig is. Dit help met ingeligte besluitneming, geldbesparing en beter oeste.
WÊRELDERKENNING
Provar geniet internasionale aansien. Behalwe kliënte in ander lande, is Provar die eerste nie-Europese maatskappy met lidmaatskap van Eufrin, ’n Europese organisasie vir universiteite en navorsingsinstitute wat kultivarevaluering doen en waar lede inligting uitruil. Aangesien Provar se privaatsektormodel nie algemeen in die res van die wêreld is nie, stel Eufrin-lede belang om meer oor die sakemodel te leer.