Grondplan plaas private sektor, nie staat aan die stuur
’n Plan wat die herverdeling van grond en die vestiging van swart boere deur inisiatiewe van die private sektor kan versnel, maak voorsiening vir die boekstawing van alle grondtransaksies aan swart Suid-Afrikaners en ’n fonds waartoe enigiemand kan bydra.
Op ’n onlangse konferensie oor die herverdeling van grond is ’n plan bekend gestel wat die private sektor met behulp van ’n grondhervormingsfonds en ’n stelsel vir die rekordhouding en erkenning van alle grondtransaksies kan aanpak. Proff. Johann Kirsten, direkteur van die buro vir ekonomiese ondersoek aan die Universiteit Stellenbosch (US), en Nick Vink, hoof van die departement landbou-ekonomie aan die US, sê die doel van hul plan is om te wys grondhervorming ís moontlik sonder om ’n noemenswaardig ongunstige uitwerking op die ekonomie te hê of te veel druk op die staatskas te plaas.
Die konferensie is deur die universiteite van Wes-Kaapland (UWK), Fort Hare en Rhodes by UWK aangebied. Hoewel een van die konferensiegangers daarop gewys het dat daar ook korrupsie in die private sektor is, sê Kirsten en Vink hulle word deur die “burokratiese werklikheid, inherent korrupte praktyke en die kaping van die proses deur elite-groepe” gedwing om ’n proses wat buite die staatstelsel plaasvind, voor te stel.
Hulle reken ’n grondhervormingsfonds is ’n unieke geleentheid vir Suid-Afrikaners om maatskaplike en finansiële kapitaal op te bou en ’n bydrae tot grondhervorming te lewer. “Die voorstel desentraliseer die grondhervormingsproses deur kundigheid en kapitaal uit die private sektor te verkry, en ondersteun die regering se voorneme om werk te skep
en beleggersvertroue in die land te versterk.”
Kirsten en Vink glo hul plan skep geleenthede vir bevoorregte Suid-Afrikaners om deur hul bydrae die waardigheid van minderbevoorregte medeburgers te help herstel en ’n regverdiger verdeling van grondeienaarskap te bewerkstellig. “Ons visier is gerig op die huidige eienaars van grond en eiendom in stedelike en landelike gebiede, kommersiële boere, landboubesighede en diegene wie se rykdom in ander bates lê.”
Hulle sê daar is ’n paar beginsels onderliggend aan hul plan. “Die herverdeling van grond moet plaasvind op die vlak waar die kundigheid is – munisipale of distriksvlak.”
Die idee is om die herverdeling van grond te bevorder, nie restitusie of die hervorming van besitreg nie. “Herverdeling kan egter nie werk sonder die steun wat nuwe boere verwag nie, soos toegang tot kundigheid, markte, produksiemiddele en krediet. Die regering het mense die afgelope 25 jaar toegang tot grond gegee, en toe besef die nuwe boere het ook ander vorme van ondersteuning nodig. Dié stelsels moet eers daar wees.”
Hoekom stel julle voor dat ’n deel van die bydraes (geld, grond en kennis) uit die private sektor moet kom, en nie alles uit staatsfinansiering nie?
Dit is alombekend dat die staatsbegroting onder groot druk is. Dit is dus onwaarskynlik dat die huidige begroting vir grondhervorming verhoog sal word om ’n noemenswaardige impak te maak. Verder is dit uiters belangrik vir die suksesvolle en vinnige afhandeling van die grondhervormingsprojek dat almal ’n bydrae lewer. Ons reken die mense die naaste aan die landbou kan die sinvolste bydrae lewer.
Die grondhervormingsfonds bied ook ’n geleentheid vir bydraes deur mense wat nie deur middel van grond en ander middele ’n bydrae kan lewer nie. ’n Bydrae, hetsy deur ’n skenking, die aankoop van Land Bank-skuldbriewe of ’n rentevrye lening aan die fonds (kapitaalbydrae), is moontlik. Die hoofdoel is dat die finansieringskoste so laag moontlik moet wees, sodat die lenings vir grondaankope en oorbruggingsfinansiering aan nuwe boere gebied kan word teen die laagste moontlike koerse.
Waar sal die geld in die grondhervormingsfonds vandaan kom?
Grondhervormingskuldbriewe wat deur die Land Bank uitgereik en deur die staat gewaarborg word. Beleggings in die skuldbriewe sal deur plaaslike en buitelandse beleggers gedoen word, asook multilaterale en bilaterale skenkers en private beleggingsinstellings wat maatskaplike doelwitte wil bevorder. Skenkings, veral skenkings deur die elite en internasionale hulporganisasies.
■ Modelle vir gesamentlike finansiering, veral dié wat deur landboubesighede, groot kommersiële boere, eiendomsontwikkelaars en die handelsbanke in werking gestel word. Landboubesighede en banke het hulle reeds deur Agbiz en die
Bankvereniging van Suid-Afrika daartoe verbind om die regering se besteding om grondhervorming te versnel, te ewenaar met ’n lening teen ’n voorkeurrentekoers en ’n vaste tydperk.
Wit boere was nie die enigste wit mense wat deur die vorige bedeling bevoordeel is nie. Eweneens woon die meeste van diegene wat deur apartheid bevoordeel is, in stedelike gebiede. Ons plan is om ’n beroep te doen op die finansiëledienstesektor, die mynbou- en vervaardigheidsektor en ander nie-landboubedrywe om vrywillig by te dra. Dit is veral gerig op sakeondernemings wat nie grond besit nie.
Hoe sal die skuldbriewe werk?
Skuldbriewe is hoe die Land Bank gewoonlik geld op die kapitaalmark bekom. Dit lewer ’n bepaalde en gewaarborgde opbrengs en is feitlik in ooreenstemming met die koers op Suid-Afrikaanse staatseffekte. Die idee is om bloot meer skuldbriewe uit te reik vir die spesifieke doel van die fonds. Die normale uitreiking van skuldbriewe sal voortgaan vir die Land Bank se gewone handelsboek.
Hoe gaan julle die plan verkoop?
Die regering het nie geld nie. As individue en die kommersiële sektor kan help om grondhervorming te voltooi sonder dat dit die staat nog geld kos, is dit ’n bonus. Enige regdenkende regering sal dit gunstig aanvaar. Die enigste struikelblok is om die regering te oortuig om die aansporingsmaatreëls en erkenningstelsels in werking te stel.
Hoe sal geld uit die fonds aan begunstigdes beskikbaar gestel word?
Al die bronne van finansiering behoort dit vir die Land Bank moontlik te maak om geld aan begunstigdes (en kommersiële boere wat grond geskenk het) te leen teen gesubsidieerde rentekoerse en voordelige voorwaardes, soos uitgestelde terugbetalings en rentebetalings.
Banke staan huisverbande vir tot 20 jaar toe, en die Land Bank en die Landboukredietraad het in die vorige bedeling verbande op grond toegestaan vir tot 40 jaar – selfs 65 jaar in die geval van die oorspronklike besproeiingsnedersettings. Met langer terugbetalingstydperke én rentekoerssubsidies sal heelwat meer mense dit kan bekostig om te boer.
Aangesien grond hoofsaaklik sonder betaling bewillig sal word, sal die fonds meestal gebruik word om goedkoop finansiering aan die skenkers en begunstigdes te verskaf. Die nuwe boer kan dit gebruik om ’n boerdery te vestig. Op sy beurt kan die boer wat grond skenk, goedkoop kapitaal gebruik om die res van sy boerdery te versterk en uit te brei.
Die fonds sal ook die bron wees waaruit oorbruggingsfinansiering en produksiekrediet aan nuwe boere beskikbaar gestel word as plaasvervanger vir die regering se Casp-program. Die gedagte is dat dit werk volgens die terugbetalingsbeginsel teen standaardregeringstariewe. Dié subsidies sal egter slegs aangewend word vir onverskuifbare infrastruktuur.
Hoekom sal jul plan ’n minimaal nadelige uitwerking op die ekonomie hê?
Die manier waarop grondhervorming in werking gestel is, het tot dusver die ekonomie geskaad. Die verkeerde “begunstigdes” is gekies, mense is gedwing om te boer en groepboerdery is uit die staanspoor verdoem. Ons voorstelle is daarop gerig om beter belyn te word met elke distrik, bv. sy natuurlike hulpbronne.
Watter grond kan vinnig op kort termyn beskikbaar gestel word?
Ons stel voor ’n gronderverdelingsfonds en ’n virtuele fonds waar grond wat vir herverdeling geïdentifiseer is, “gehou” kan word totdat dit toegewys word. Diegene wat nie grond kan of wil skenk nie, kan finansieel bydra, en andersom.
Daar is ’n lang lys van potensiële skenkers van grond: Grond van boerderye waarvan die skuld die bates oorskry en waar die eienaars eienaarskap prysgee in ruil vir skuldverligting; plase met groot skuld by die Land Bank; grond wat aan kerke en mynmaatskappye behoort; grond wat van afwesige eienaars onteien is; die onteiening van onbenutte en verlate landbougrond, munisipale grond en meente; staatsgrond wat nie ten volle benut word nie, waaronder grond wat deur staatsondernemings besit word; stedelike verhuurders; kommersiële boere; en grondhervormingsplase wat in die nood is.
Die grondeienaars sal versoek word om grond vrywillig af te staan, tyd of kundigheid te gebruik om mentors vir nuwe toetreders te wees, in grondhervormingskuldbriewe te belê of in ’n kombinasie van die drie.
Buiten ’n sluimerende patriotisme of begeerte om die land te verbeter, watter redes is daar om in die fonds te belê?
Eerstens is daar die hoop dat deelname vir kommersiële boere politieke welwillendheid sal skep, en tweedens is die voorstel dat daar tasbare voordele sal wees, soos toegang tot waterregte en punte op die telkaart vir swart ekonomiese bemagtiging. Dis beginsels wat met die Nasionale Ontwikkelingsplan (NOP) reeds deur die regering aanvaar is.
Watter moontlike aansporingsmaatreëls sal skenkers kan ontvang?
Toegang tot kapitaal teen voorkeurkoerse, grondregte met verblyfsekerheid, waterregte en voorkeurtoegang tot markkontrakte (soos uitvoerpermitte), en ’n verminderde afhanklikheid van rompslomp wanneer goedkeuring en inwerkingstelling gesoek word.
Die lys kan langer wees, maar die belangrikste is ’n maklike proses om grond te registreer en erkenning daarvoor te gee. Erkenning moet in die vorm van ’n voordeel wees. Waar bykomende waterregte ’n aansporingsmaatreël is, kan dit bestaande boere help om van hul grond te skenk en die water te gebruik om die res van die grond te ontwikkel.
Die aansporingsmaatreëls klink amper te goed om waar te wees.
Die regering het dit in beginsel en eksplisiet aanvaar toe hy die NOP aanvaar het. Die regering het nie geld nie, en die voorstel om die begroting vir grondhervoming te verdriedubbel, gaan glad nie gebeur nie, maar terselfdertyd moet grondhervorming plaasvind. Wat is dan beter as om die private sektor te kry om dit vír jou te doen? Al wat die regering moet doen, is om die regte aansporingsmaatreëls (en strawwe) in werking te stel met minimale koste en geen burokrasie nie. Die beginsels word reeds deur van die groter boere en landboumaatskappye toegepas, met uitstekende resultate.
Wat gaan nou met die voorstelle gebeur?
Ons hoop iemand luister ’n slag na ons voorstelle, en dat dit deur pres. Cyril Ramaphosa se grondhervormingspaneel bespreek sal word en met behoorlike wetlike raamwerke verder gevoer word. Dit moet net nie verkeerd geïnterpreteer en toegepas word nie, soos ná die voorstelle in 1994. Daardie voorstelle vir markgesteunde grondhervorming het geëindig in ’n staatsbeheerde proses van marktransaksies wat teen ’n burokratiese slakkepas gevorder en tot vandag se politieke ongeduld gelei het.
Hoe verkeerd het dinge nie uitgedraai nie, en dan neem almal die mark en die beginsel van ’n gewillige koper, gewillige verkoper kwalik. Alles wat ons in 1996 voorspel het verkeerd gaan loop, hét toe verkeerd geloop.
‘Alles wat ons in 1996 voorspel het verkeerd gaan loop, hét toe verkeerd geloop.’