Elitekoei: Nguni
Vrugbaarheid én waardetoevoeging is die suksessleutels van die Boesmanspoort-stoetery waaruit die Nguni-beesras se Elitekoei kom.
Buiten uitsonderlike eienskappe, soos vrugbaarheid en langlewendheid, is die Nguni ideaal om op die veld mee te boer. Mnr. Dawie Kotzé teel gevolglik beeste wat in moeilike tye steeds presteer, en hou sy koste so laag moontlik. “Ek bestuur toestande deur my getalle aan te pas, en nie deur voer aan te koop nie.”
Die koei SW 10-21 voldoen aan die ras se moederlyneienskappe van uitstekende vrugbaarheid in moeilike toestande. Sy het in 2016 ’n tweeling – ’n versie en bulletjie – gespeen, wat haar een van twee koeie van die Boesmanspoort-stoetery maak wat sedert 2013 meerlinge opgelewer het.
Haar tussenkalfperiode (TKP) – tien dae korter as ’n jaar – is een van Kotzé se hoofseleksiemaatstawwe wanneer hy teelmateriaal aankoop. Hy selekteer teelmateriaal baie streng. Hy kyk ook na diere se langlewendheid, aangesien die ekonomie van Nguni’s lê in die seleksie van ’n koei wat so vroeg moontlik, so gereeld moontlik en soveel keer moontlik kalf.
Ná ’n loopbaan van 40 jaar as siviele ingenieur het Kotzé hom in Junie 2013 op die plaas Middelwater gevestig. Hy het op aanbeveling van dr. Louis du Pisani van die Nasionale Wolkwekersvereniging besluit
om met Nguni’s te boer.
Die plaas is toe ingevolge ’n wawielbeginsel in kampe van 45 ha verdeel met die oog op die toepassing van hoëdrukbeweiding. Die hele plaas se watervoorsiening word met behulp van ’n sonpomp en opgaartenk onder swaartekrag versprei. Die koeie word weekliks na ander kampe verskuif.
Kotzé het hom aangesluit by mnr. Danie van Zyl, sy swaer, wat toe reeds die stoetery bedryf het. Kotzé het intussen die stoetery oorgeneem.
PRESTASIETOETSING
“My hoofkriterium vir die aanskaffing van my stoetbeeste was ’n lae TKP. Van die begin af het ons prestasiemeting toegepas. Die ingenieur in my wat alles wil meet, het gesorg dat alle beeste maandeliks geweeg word.”
Kotzé heg ewe veel waarde aan fenotipiese en genotipiese oorwegings in die beoordeling van sy beeste, want “albei stelle inligting is belangrik. Prestasietoetsing is belangrik. Die uitslae is ook waardevol met bemarking. Jy moet ’n koei met die oog takseer, maar prestasietoetsing help om die beste diere in jou kudde op papier te identifiseer”.
Aanvanklik het die bulle permanent by die koeie geloop, met die gevolg dat die gemiddelde TKP van die kudde onder 365 dae was. “Uit ’n bestuursoogpunt en om prestasiebeoordeling beter toe te pas, is in 2017 besluit om wel ’n kalftyd in te stel.”
Die bulle loop 60 dae lank (April en Mei) by die koeie. Die koeie kalf in Januarie en Februarie wanneer voldoende weiding in die streek se reëntyd beskikbaar is. Die koei is gevolglik weer in goeie kondisie teen paartyd.
Die beeste kry slegs sout deur die jaar as byvoeding en ’n proteïenlek in die winter.
Ongeag of dit ’n droë of goeie jaar is, beraam Kotzé gedurig planne om die gehardste koeie uit te soek. Sy stoetkudde is die afgelope tyd verminder tot 25 teelkoeie en nog 25 vroulike diere wat vir kruisteling gebruik word. Die verse word verdeel in ’n trop wat as rasegte vervangingsdiere geoormerk word, ’n trop wat as oortollige verse op veilings bemark word, en die kruistelingtrop.
Enkele bulkalwers word as teel- of veilingdiere afgerond, terwyl die res in ’n osvertakking bestuur word.
KRUISTELING
Kotzé laat hom nie afskrik deur uitsprake oor die Nguni se ongewildheid by voerkrale nie. “Nie alle Nguni’s is klein nie. Ek selekteer vir diere wat goed kan groei. Ek vaar goed deur my osse die afgelope twee jaar in ’n goedgekeurde versnittingsaanleg op die plaas te verwerk en regstreeks aan ’n verbruikersmark te lewer.”
Hy het hom in 2017 ook op kruisteling begin toespits. Hy gebruik rooi AngusWagyu-kruisbulle by Ngunikoeie.