Groter turksvywins met Italiaanse doring van ’n masjien
Massas dorinkies is waarskynlik die hoofrede dat turksvye nog nie sy volle potensiaal bereik het nie, meen dr. Baltus Erasmus (81) van Heidelberg, vennoot in een van die grootste turksvyboerderye in die Wes-Kaap. Nou skakel ’n ingevoerde ontdoringsmasjien uit Italië die bottelnek in spitsproduksietye uit en word winsgrense verhoog.
Turksvye is gesond en gesog, maar omdat dit moeilik is om te pluk en af te skil weens die fyn dorinkies (glogiede) daaraan, is dit ’n doring in die vlees van baie verbruikers wat ander vrugte verkies wat makliker eet. Die bemarking van turksvye was ook altyd ’n probleem met ’n bottelnek wat gedurende spitsoestye ontstaan, en baie goeie vrugte het verlore gegaan. Met ’n ingevoerde ontdoringmasjien word die produksieproses drievoudig versnel.
Dr. Baltus Erasmus, voorheen viroloog by Onderstepoort, en mnr. Lindsay Hunt woeker saam op die plaas Zeekoegat met turksvye, ’n vertakking met heelwat potensiaal. Zeekoegat, hoog in die Langeberge by Heidelberg, is onderverdeel en behoort aan ’n paar boere.
Erasmus boer al sedert 1989 hier met turksvye, en Hunt, ’n bekende buffelteler (“Van buffeljagter tot bewaringsboer”, LBW 14 September 2018), is ook direkteur van ’n maatskappy wat Italiaanse landboumasjinerie en werktuie invoer, Farmitaly Implements.
Namate Hunt meer betrokke geraak het by turksvyproduksie, het hulle aandag begin gee aan ’n vinniger manier om turksvye in spitsye te ontdoring. “Ons wou meer gehaltevrute kommersieel bemark en só winsgewendheid verbeter.”
Hunt sê dit is nie blote toeval dat hy saam met Erasmus by die turksvybedryf betrokke geraak het nie. “Dit was so bestem. Hy is die onbetwiste pionier van vrugteboerdery in die omgewing en die breinkrag van die bedryf. Ek is net ’n ‘ryloper’ wat nog baie by hom leer.”
Erasmus behartig die produksiekant en Hunt die verwerkingskant.
SOMME MAAK SIN
Omdat hy Italië gereeld besoek, onder meer om landbouwerktuie en voertuie na Suid-Afrika in te voer, het Hunt verlede jaar gaan kers opsteek by die organiese turksvybedryf in Sicilië oor praktyke en
werktuie. “Ek wou kyk na ontdoringmasjiene omdat dit die ernstige bottelnek in ons produksie was.”
Voorheen het Erasmus ’n tuisgemaakte ontdoringmasjien gebruik waarvan die maksimum kapasiteit 4 ton per dag was. “Ons wou ’n masjien kry wat tot 3 ton per uur gedurende die spitstye kan handhaaf,” sê Hunt.
Dit sou ’n reuse-belegging beteken, maar ná berekeninge is besluit dat die ingevoerde masjien wel kostedoeltreffend sou wees.
“Die besluit het in ag geneem dat die masjien vir ’n paar weke per jaar teen maksimum spoed moes werk, en die res van die jaar heelwat kleiner volumes sou verwerk. Die opeenhopings in spitstye is waarskynlik die rede waarom heelwat groot turksvyprodusente die afgelope jare uit die bedryf getree het. Turksvye is ’n baie maklike vrug om te produseer, maar moeilik om te verwerk.”
Hunt het op die Fici-ontdoringmasjien besluit en dit deur sy maatskappy ingevoer. Dit is in Januarie vanjaar in gebruik geneem.
SÓ WERK DIE MASJIEN
Turksvye gaan deur vyf prosesse om uiteindelik doringloos op die rak te pryk. “Die vrugte word op groot maat aan die een kant op rollers in die stelsel ‘ingerol’. Hierna gaan dit na die eerste of voor-ontdoringsplatform om die eerste massa los dorinkies te verwyder. Dan word dit van ’n vibrerende tafel met ’n voerband na ’n vlekvryestaal-rollertafel geneem waar dit geselekteer word,” sê Hunt.
In ’n volgende stap word dit na ’n 3 m lange vlekvryestaal-ontdoringseenheid vervoer, waar die grootste deel van die ontdoringsproses plaasvind. Die doringlose turksvye vloei daarna na ’n roterende tafel waar werkers dit sorteer en in kartonhouers verpak.
Die masjien kan met gemak tot 12 ton turksvye per dag, oftewel 3 t/uur verwerk, sê Hunt.
LANG PAD SAAM MET TURKSVYE
Behalwe turksvye produseer Erasmus ook avokado’s. “Dit is ’n ‘maklike’ boerdery, want nadat die bome gevestig is, behels dit grootliks besproeiing en plukwerk.” Nadat hy in 2006 proewe gedoen het oor watter avokado-kultivars die beste in die Suid-Kaap sou aard, het hy uiteindelik op die kultivar Lamb Hass besluit omdat hulle ses tot agt weke later as Hass ryp word, wat ideaal is vir die plaaslike mark.
Tans is sowat 7 ha onder avokado’s op Zeekoegat, en hy lewer feitlik sy hele oes aan Woolworths.
Maar terug by turksvye . . .
“Toe ek in die 1970’s by Onderstepoort gewerk het, het ek saam met die entomoloog wyle dr. Charles Howell, wat waarlik die pionier van turksvye in die land was, gewerk. Destyds is turksvye as ’n derderangse vrug beskou, en hy het dit sy taak gemaak om dit te verander.”
Erasmus het op sy kleinhoewe by Wonderboom turksvye geplant en daar touwys begin raak. In 1989 het hy ’n plaas by Robertson gekoop. Daar het hy die eerste keer turks
vye kommersieel aangeplant en bemark. “Ek het sowat 5 ha onder turksvye gehad en dit self in omliggende dorpe bemark.”
In 2002 het hy daardie plaas verkoop en ’n gedeelte van 220 ha van Zeekoegat gekoop. “Die plaas het moontlikhede gehad vir veral avokado’s, en omdat water soms skaars is, het ek gedink turksvye kan ’n pasmaat daarvoor wees in droër jare – turksvye kan die avokado’s ‘dra’ in droër tye.”
In 2006 is die eerste turksvye gevestig. “Aanvanklik net twee hektaar, want ek wou eers ’n vaste mark skep voor ek groter gaan”.
Erasmus het die drie mees kommersieelbemarkbare turksvykultivars geplant, naamlik Gymno Carpo (oranje), Algerian (pienk) en Morado (wit).
Omdat hy reeds aan Woolworths avokado’s gelewer het, het hy sowat vyf jaar gelede voelers na dié winkelgroep uitgesteek. “Hulle het belang gestel om dit op ’n volhoubare wyse te bemark, en sedertdien word feitlik die hele oes aan hulle gelewer.”
Tans is 25 ha onder turksvye, maar alles is nog nie in volle produksie nie. Nuwe plante neem normaalweg drie jaar voor die eerste oes afgehaal kan word.
GOEIE OPBRENGS
Turksvyplante kan baie hoog groei en moet in toom gehou word. Hulle verkurk van onder af, en word op hoogstens 1,8 m vir oesgemak gehou. Deur snoei word ook voorkom dat die plant te breed groei. Die produksieleeftyd is normaalweg sowat agt jaar. Daarna word plante fyngekap en op die grond gelaat, waar die stukke uitdroog.
’n Turksvy moet reg gepluk word ook om sy raklewe te verleng – ’n stukkie van die blad moet saam met die vrug afgesny word. Daardie stukkie blad word binne dae droog, maar die vrug self word in die proses op ’n natuurlike wyse geseël wat daaraan ’n raklewe van tot ses weke gee in ’n koelkamer teen 6 °C.
’n Spesiale oesskêr is aanvanklik deur iemand by die WNNR ontwikkel, maar dit
het later doodgeloop. “Daarom maak ons nou ons eie skêr met beskermende ‘grypers’ om die vrugte mee reg te oes sonder om dit te kneus of te laat val.”
Turksvye pas oor die algemeen goed aan in Suid-Afrika. Talle kultivars is al in 1914 uit kultivars van Mexiko en via Kalifornië, geplant en geselekteer.
In Suid-Afrika is ’n eerste moederblok jare gelede by die Grootfontein-landboukollege naby Middelburg gevestig, waar kultivarproewe gedoen is.
Minstens vier kultivars is later geïdentifiseer as ideaal vanweë hul goeie opbrengs en raklewe. “In die 1980’s het dit so goed gegaan dat ’n SA Turksvykwekersvereniging met Howell as eerste voorsitter tot stand gekom het. Ek was destyds ’n stigterslid en dit was ’n goeie leerskool,” vertel Erasmus.
PRODUKSIESYFERS
Turksvyproduksie wissel van 10 t tot 20 t/ha. “Al haal ons net 10 t/ha af, is dit steeds betalend om te produseer,” meen Erasmus. Soos by die meeste vrugsoorte, is uitdunning belangrik om goeie gehalte te verseker.
Turksvye vorm nie uit ’n blom soos by ander vrugsoorte nie, maar begin deur ogies (areole) wat aan die blad ontstaan. Tot 20 of meer ogies kan op ’n blad ontwikkel. Eers wanneer die ogies al taamlik uitstaan, begin
’n blommetjie vorm, en daarna die pitte. Vir uitdunning word die jong vrugogies afgehaal. “Ons behou normaalweg vier ogies per blad met goeie spasiëring tussenin wat tot goeie vrugte ontwikkel.”
’n Blad bevat genoeg vog om vier goeie turksvyvrugte te produseer, en uitdunning vind plaas voordat dit te veel groei-energie en vog gebruik. ’n Turksvyvrug van bemarkbare gehalte weeg gemiddeld van 140 g tot 150 g – 100 g is die minimum.
Turksvye lewer jaarliks ’n paar dragte, waarvan die eerste die grootste en beste is.
“Net die eerste en tweede drag se vrugte is kommersieel bemarkbaar aan Woolworths, terwyl buite-seisoenvrugte uit dragte drie en vier se gehalte gewoonlik nie goed genoeg is daarvoor nie. Dit word plaaslik bemark.”
Bemesting bestaan grootliks uit die toediening van stikstof waar nodig, maar dit is ’n fyn balanseertoertjie omdat die plante as ’t ware vegetatief “ontplof” as te veel gegee word en dit moeilik beheerbaar maak.
“Ons het die probleem feitlik oorbrug deur fyn bestuur.”
Erasmus sê turksvyproduksie is arbeidsintensief en gedurende spits-oestye word ekstra plukkers gehuur vir ses tot sewe weke. Hy het ses heeltydse werkers op die plaas wat die snoei en uitdunwerk doen.
Die grootste voordeel van die ontdoringmasjien is dat die ernstige bottelnek wat vroeër veroorsaak het dat baie van die hoëgehalte vrugte tot niet gegaan het, nou makliker oorbrug word, meen Hunt en Erasmus.
Deur nuwe tegnologie in te span, kon nuwe lewe in die produksie geblaas word, wat ook tot arbeidsbesparing lei.