Kriptosporidium knou lammers en kalwers
Die voorkoms van kriptosporidiose by jong kalwers en lammers is ’n nagmerrie vir veeboere, veral wanneer hierdie siekte eers vastrapplek op hul plaas gekry het. Die siekte is boonop ’n soönose wat veral kinders erg kan tref.
Die spore van Cryptosporidium is gehard en kan jare lank in die moeilikste toestande oorleef. Die protosoa vermeerder teen ’n vinnige tempo en kan binne ’n paar dae vrektes veroorsaak by jong diere wat tipies aan diarree en ontwatering ly.
Kinders ly gewoonlik aan soortgelyke simptome, maar kan met behandeling teen die diarree gou herstel. Sonder behandeling teen die impak van diarree is die mens wel kwesbaar en kan sterftes voorkom.
Dr. Marijke Henton van Vetdiagnostix Veterinêre Patologiedienste sê die siekte volg tipies ’n fekale-orale-oordragingspad – dus misdeeltjies wat in die mond beland. Sy was deel van ’n paneel wat tydens ’n webinaar van die nasionale dieregesondheidsforum oor die belangrikheid van Wêreld-soönosedag gepraat het.
Die protosoa kom via die mis van ’n besmette dier in die omgewing voor en kan op voer, weiding en in krippe ingeneem word. Slegs ’n paar stofdeeltjies is nodig om Cryptosporidium-protosoa oor te dra. Mense wat met sulke besmette oppervlakke of water in aanraking kom, en dan met ongewaste hande hul kos hanteer, mond aanraak of selfs onbehandelde water drink, kan die siekte kry.
“Daar is meer as 50 verskillende soorte kriptosporidia, maar Cryptosporidium parvum, wat by kalwers en die mens voorkom, is die algemeenste spesie in Suid-Afrika. Dit kom veral in ontwikkelende lande by kinders voor. Volwassenes en diere kan draers van die siekte wees, sonder dat hulle self simptomaties is.
“Die siekte tas die spysverteringskanaal aan en maak dit vir ander siektes moontlik om ’n vastrapplek te kry, waaronder patogeniese Escherichia coli, die rotavirus en salmonella. Veral salmonella is geneig om onder dieselfde omstandighede as kriptosporidium voor te kom. Dit kan ’n dubbele hou toedien teen die mens of dier met kriptosporidiose,” het Henton gesê.
KINDERS EN KALWERS
Die siekte kom veral voor by kalwers (1-4 weke oud), lammers (5-14 dae oud) en kinders (0-24 maande oud). Ouer diere en mense is draers, maar toon gewoonlik geen simptome nie. Die siekte kan binne ’n week deur ’n hele groep versprei en herbesmetting is moontlik.
“Dit verg nie veel vir die siekte om te versprei nie. Slegs ’n klein dosis is nodig om ’n besmetting te veroorsaak.
“Die kriptosporidium vermeerder in die dermkanaal en beskadig die mikrovilli, waarna dit baie vinnig siste vorm. Die lewensiklus is gewoonlik drie tot vier dae, maar die siste kan tot vyf weke in die dermkanaal oorleef, en jare lank in die omgewing ná uitskeiding.
“Die siste word in die daaropvolgende diarree uitgeskei. Meer as 100 000 per gram mis kan voorkom,” het Henton gesê.
Omdat die siste so moeilik is om te vernietig, is ’n deeglike plan in oorleg met jou veearts nodig om die impak van die siekte op jou kudde en veral jong diere te bestuur.
“Deeltjies van besmette mis in die veld kan ná ’n goeie reënbui na ’n poel, dam of rivier spoel.
Onverwerkte riool wat in die water beland, hou ’n ewe groot gevaar vir die verspreiding van kriptosporidium in.”
Die siste wat in poele en damme voorkom, is meer gekonsentreerd in droër tye. Wanneer diere dan water kom drink, kry hulle ’n hoë konsentrasie van kriptosporidium in.
“In Afrika suid van die Sahara word tot 2,9 miljoen kinders jaarliks na raming met kriptosporidium besmet. ’n Studie in Limpopo het verder getoon dat sowat 20% van menslike protosoale diarree in dié provinsie weens kriptosporidium is.”
Dit is nie voldoende om water met chloor te behandel nie. Water moet vir minstens twee minute gekook word. Bykomende filtrasie verseker verder dat die water veilig is om te drink.
BEKAMPING
Van die belangrikste stappe wat ’n boer kan doen om sy jong diere teen kriptosporidium te beskerm, is die uitbou van hul immuniteit omdat ’n entstof teen die siekte nie beskikbaar is nie.
“As die siekte die vorige jaar op die plaas voorgekom het, kan die biesmelk van die moeder help om die kalf of lam gedeeltelik te beskerm. Goeie higiëne is belangrik. Roteer kampe om die fekale-orale-siklus te onderbreek. Biosekerheidsmaatreëls kan ’n voetbad met chloriendioksied insluit,” het Henton gesê.
“Bekamp sover jy kan alle ander oorsake van diarree wat jou diere se gesondheid verder kan onderdruk.”