‘HERSIEN DIÉ RAMPSPOEDIGE GRONDMODEL’
DIE stand van SuidAfrika se gemeenskap s eiendoms vereniging s–die liggame waardeur begunstigdes van grondhervorming hul grond bestuur – is só chaoties dat een van die ANC se eie LP’s onlangs gevra het of sulke verenigings enigsins geskik is vir die taak.
Me. Manketsi Thlape, ANCLP, het op ’n vergadering van die portefeuljekomitee vir landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling uitgewys dat sommige van dié verenigings nie eens grond het nie. Oor die jare was daar nooit voldoende ondersteuning, soos beamptes om die verenigings by te staan en te monitor nie.
Die komitee het gehoor dat 67%, of 1 016 van die land se 1650 gemeenskap s eiendoms verenigings nie voldoen aan vereistes van die Wet op Gemeenskap s eiendoms verenigings( Wet 28 van 1996) nie. Slegs 20% voldoen aan die vereistes, en 13% sal blykbaar nooit daaraan kan voldoen nie.
Mnr. Mandla Mandela ,voorsitter van die komitee, het ’n rits probleme uitgelig:
Baie verenigings hou nie jaarvergaderings nie. Komitees word dus nie gekies nie. Talle het beperkte vermoë om hul eie finansies te bestuur en daar is gebrekkige rekenpligtigheid en deursigtigheid. Uitvoerende besture het nie bestuursvaardighede of vaardighede vir besluite oor grondgebruike n gemeenskapsontwikkeling nie. Wanneer grond oordrag afgehandel is, word die gronde n die titelaktes in talle gevalle nie aan die verenigings oorgedra nie weens konflik en spanning tussen lede.
NÓG PROBLEME
Die departement van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling stoei al jare tevergeefs met die bestuur van dié verenigings. Mnr. Zandil e Zulu, personeel praktisyn by die departement, het gesê probleme by die verenigings verskil na gelang van hul aard, vorm en ekonomiese bedrywighede op hul grond. Die inkomste is meestal uit huur en dividende uit mynbou, bosbou, wild en toerisme.
Dispute en konflik kom dikwels voor. Daar is nievoldoening aan die doelstellings van die wet en splintergroepe van gegriefdes ontstaan binne die verenigings.
Hy het gesê die stig van die verenigings het daartoe gelei dat families en gemeenskappe wat nie verhoudings of ’n gesamentlike geskiedenis gehad het nie, saamgebind is onder dié soort struktuur.
Baie keer word die verifikasielys vir begunstigdes betwis en kwesbare groepe, soos vroue, jeugdiges en mense met gestremdhede, ervaar verblyfonsekerheid.
Gierigheid lei ook tot misdaad, soos bedrog en korrupsie, en die verkoop van vaste bates.
OPLEIDING
Die departement het onlangs ’n memorandum van verstandhouding met die Tshwane Universiteit van Tegnologie onderteken om gemeenskap seiendoms verenigings in Gauteng, Noordwes, Mpumalanga en Limpopo onder meer opleiding in finansiële bestuur te gee.
Mnr. Mcebesi Skwatsha, adjunkminister van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling, het gesê dat departement selfondersoek oor gemeenskap s eiendoms verenigings sal moet doen.
Die departement moet ’n finansiële verslag oor die verenigings by die komitee indien wat insluit die programme wat toegepas is, watter verenigings hul grond verloor het en’ n vorderingsverslag oor 99 verenigings wat vir titelaktes wag.
NIE SO EENVOUDIG
Dr. Donna Hornby, navorser by die instituut vir armoede en agrariese studies (Plaas) aan die Universiteit van die WesKaap, het gesê die probleme wat gemeenskap s eiendomsverenigings teister, word in die algemeen simptomaties beskryf eerder as ten opsigte van die oorsake daarvan, of die dinamika ter sprake. Dit beteken dat die oplossings ook dikwels misverstaan word – “hoewel die algemene onvermoë van die staat om grondhervorming sistematies en konsekwent toe te pas, ’n groot deel van die probleem is”.
In navorsing wat sy van 2010 tot 2015 in die Bestersdistrik naby Ladysmith in KwaZuluNatal gedoen het, het sy 14 verenigings bestudeer wat almal as beesboerderyondernemings opgestel is.
Sy het gevind dat die verenigings, soos alle kommersiële boerderyondernemings, ’n fyn balans moes handhaaf tussen inkomste wat vir bedryfskoste aangewend word, en inkomste wat gebruik moes word om byvoorbeeld die plaas uit te brei of om te belê in nuwe elemente van die waardeketting.
DIVIDENDE
Voorts was daar ’n maatskaplike vereiste, deurdat die verenigings ’n beduidende deel van hul inkomste en kapitaal moes gebruik om hulle dese boerderybedrywighede te steun.
“Dié dividende aan die individuele huishoudings van lede, soms tot soveel as 24 huishoudings, het die vorm van regverdige oordragte van kontant, verse, bedryfsmiddels (soos veeartsenykundige dienste, lekke en hooi), en die gebruik van bulle wat aan die vereniging behoort.”
In jare dat dit goed gereën het en veilingspryse hoog was, kon suksesvolle verenigings sulke dividenduitbetalings volhou, en dan kon ál die lede, ook bejaarde weduwees, suksesvol met beeste boer en hul huishou
delike inkomste vergroot.
In droogtejare, of wanneer speenkalfpryse gedaal het, het dié dividende egter die verenigings se geldsake onder reusefinansiële druk geplaas, wat gelei het tot verminderde teelmateriaal en onvoldoende wintervoeren kontantreserwes om bedryfskoste te betaal en infrastruktuur in stand te hou.
SWAARKRY
“Die resultaat was dat terwyl die dividende opgedroog het, sommige lede selfs meer sou aandring daarop, omdat dit so belangrik was vir hul bestaansboerdery e. Daar was konflik tussen meer vermoënde lede, wat bereid was om hul dividend-uitbetalings uit te stel, en armer lede wat nie sonder die uitbetalings kon klaarkom nie.
“Die minder vermoënde lede sou dan aandring op onmiddellike oordrag van dividende om dreigende broodgebrek en in ander dringende finansiële behoeftes te voorsien.
“Die meer welgestelde lede sou dié wees wat in diens was as plaaswerkers op naburige plase, of huishoudings van ’n pensioentrekker of met groter beeskuddes, wat die krisis in die vereniging kon oorkom.
“Armer huishoudings het geen lede gehad met werk nie, en het oorleef op staatstoelaes en steun van familielede wat elders woon.
“Die finansiële krisis in die vereniging se onderneming sou veroorsaak dat dié armer huishoudings moes afstand doen van hul beeste om te oorleef en permanent op te hou produseer. Die resultaat was groeiende armoede en ongelykheid tussen die lede se huishoudings.”
OPLOSSING
Hornby meen die deurslaggewende staatsteun wat nodig is om dié tipe dinamika aan te pak is nie die jaarlikse inhandiging van verslae of die gereeldheid van algemene jaarvergaderings nie.
Sy het gesê wanhopige verwysings na instellings wat deur konflik verlam word, is ook nie die oplossing nie.
Dit sou beter gewees het om gereelde, noukeurige rekeningstate saam te stel wat aan alle lede verduidelik word, sodat hulle die vermoë het om die strategiese finansiële besluite op lang termyn te verstaan.
Dit kan die vereniging se onderneming winsgewend hou. Steun kan van tyd tot tyd gegee word aan diegene wie se boerderybedrywighede geheel afhanklik is van die verenigings e hulpbronne.