Meesterplan vir hoenderbedryf lewer resultate
As die grootste bedryf in die plaaslike landbousektor strek die invloed van die hoenderbedryf wyd. Die grootskaalse storting van hoendervleis het die plaaslike bedryf bedreig. Belanghebbendes en die staat het saamgewerk aan ’n beleidsraamwerk om die bedry
Die hoenderbedryf is die grootste bedryf in die Suid-Afrikaanse landbousektor. Dit het in 2021 ’n produksiewaarde van R62 miljard gerealiseer, waarvan R51 miljard die produksie van braaihoenders was. Elke week word sowat 22 miljoen braaihoenders geslag, wat die bedryf die grootste vleisverskaffer in Suid-Afrika maak.
Dit is ook die bedryf wat die meeste veevoer gebruik. Daarom is die welstand en groei van die bedryf regstreeks tot voordeel van mielie- en sojaboere.
Die groot steen des aanstoots is die groot volume ingevoerde hoendervleis teen pryse aansienlik laer as binnelandse produksiekoste en ook laer as die produksiekoste in die lande van oorsprong. In 2021 is sowat 432 000 ton hoendervleis van R5,4 miljard ingevoer. Dit is minder as die hoogtepunt van 566 000 ton in 2018.
MEESTERPLAN
In 2018-’19 het belanghebbendes in die bedryf bymekaargekom en besef ’n nuwe beleidsbenadering is nodig. Die verbruik van hoendervleis binnelands het bly styg, maar binnelandse produksie het gestagneer. Invoer het drasties toegeneem teen baie laer pryse as die heersende binnelandse pryse.
Die belanghebbendes het onder toesig van die ministerie van handel en nywerheid begin werk aan ’n nuwe beleidmeesterplan wat daarop ingestel is om investering, produksie en indiensneming aan te moedig. Die belanghebbendes in die braaihoenderbedryf, wat kommersiële boere, opkomende boere, verwerkers en vakbonde ingesluit het, het einde 2019 met die ministerie ooreengekom oor ’n nuwe beleidsraamwerk wat baie spesifieke doelwitte vir 2023 gestel het.
Die ministerie se belangrike bydrae was om ’n gepaste handelsbeleid te formuleer vir die gestorte invoer.
Daar is ooreengekom op vyf belangrike beleidspunte.
Die eerste is om investering en produksie te laat groei. Sedertdien het die produksie van braaihoenders met sowat 2,6 miljoen braaihoenders gegroei, R1,5 miljard is geïnvesteer en 3 600 nuwe werkgeleenthede is geskep. Opkomende boere is met R1,7 miljard ondersteun en hul produksie het met 20% uitgebrei.
Daar is bereken dat voerverbruik van die braaihoenderbedryf met 260 000 ton uitgebrei het sedert die ooreenkoms bereik is, wat graanboere regstreeks bevoordeel. Daar word bereken dat ingevoerde hoendervleis minstens 1,16 miljoen ton veevoer jaarliks op die binnelandse mark vervang.
’n Belangrike doelwit is dat die bedryf moes probeer om prysstygings te beperk en hoendervleis bekostigbaar te hou.
Dit is wel vermag. Die pryse van hoenderboere het sedert einde 2019 minder gestyg as die styging in voerkoste. Dit is steeds die goedkoopste vleissoort.
Uitvoer moet ook bevorder word, maar dit vorder stadig.
Vordering met die daarstel van die regte handels- en tariefbeleid en die toepassing van ’n gepaste tariefbeleid om storting te tem, is ook stadig. Ingevoerde hoendervleis word skynbaar ook nie aan dieselfde gesondheidsreëls en -regulasies onderwerp as plaaslike produksie nie.
Kortom, die bedryf is tevrede dat goeie vordering met die toepassing van die beleidsraamwerk vir hoendervleis gemaak is en dat van die gestelde doelwitte reeds bereik is. Belangrik is dat die gekoördineerde vordering gemaak is met die samewerking van verskeie belanghebbendes, wat vakbonde en die staat insluit. Dit is ’n wegwyser vir ander bedrywe.
PRODUKSIE EN VERBRUIK
GRAFIEK1 toon die verloop van die binnelandse produksie van hoendervleis en die afname van invoer die afgelope twee jaar sedert ’n gepaste invoertarief teen die gestorte invoer ingestel is. Die tariewe is ondersteun deur ordentlike navorsing deur verskeie instellings, wat bevind het dat plaaslike produsente op tegniese en ekonomiese vlak met internasionale produsente kan meeding, maar dat invoer plaasgevind het teen aansienlik minder as die uitvoerlande se produksiekoste.
Sowat 45% van die invoer – sowat 181 000 ton – die afgelope jaar was meganies ontbeende hoendervleis wat plaaslik in verwerkte vleisprodukte gebruik word. Onthou, die tonnemaat is baie meer as die ekwivalent van hoenderporsies, wat been insluit. Invoer kom hoofsaaklik uit Brasilië (70-75%). Aansienlike invoertariewe word op hierdie vleis gehef. Dit kom Suid-Afrika in teen R11,46/kg teenoor die plaaslike produsenteprys van sowat R32/kg vir ’n heel hoender.
Daar is ’n handelsooreenkoms met Amerika vir 72 000 ton hoendervleis wat tariefvry ingevoer kan word. Dié ooreenkoms is ’n paar jaar gelede ingestel as teenprestasie om die plaaslike motorbedryf in staat te stel om motors na Amerika uit te voer.
Die dilemma is dat die ingevoerde hoendervleis baie goedkoop in Suid-Afrika inkom, selfs met ’n invoertarief. Die vereniging van vleisinvoerders en -uitvoerders (AMIE) is hewig gekant teen invoertariewe op hoendervleis. Sy standpunt is dat plaaslike produsente nie die produksie kan lewer wat binnelands verbruik word nie, en dat invoer ’n bydrae lewer tot die voorsiening van goedkoop voedsel aan armes. Na die beste van my wete kon daar nog nie bewyse gevind word dat
die ingevoerde produkte wel op die winkelrak beskikbaar is teen laer pryse as binnelands geproduseerde produkte nie. Die bekgeveg van AMIE duur om voor die hand liggende redes voort.
Die TABEL gee ’n opsomming van die heersende vleispryse op die winkelrak, soos deur die SA Varkvleisprodusentevereniging gemonitor word. Daarvolgens is dit duidelik dat hoendervleis op ’n karkasgrondslag die goedkoopste vleis op die winkelrak is. Dit gee ook ’n aanduiding van die pryse van ingevoerde porsies hoendervleis.
Die TABEL toon die per capita-verbruik van die verskillende vleissoorte in 2020’21, soos bereken deur die departement van landbou, grondhervorming en landelike ontwikkeling. Dit toon duidelik hoe hoog hoendervleis se per capita-verbruik is teenoor veral skaapvleis. Wat opval, is die lae per capita-verbruik van varkvleis gegewe die betreklik mededingende prys. Varkvleisproduksie groei egter vinnig in Suid-Afrika en die per capitaverbruik van varkvleis is die afgelope paar jaar stadig, maar seker besig om hoër te kruip en markaandeel in te palm.
GRAFIEK 2 toon die per capita-verbruik van rooivleis (wat varkvleis insluit) teenoor die
verbruik van hoendervleis. Dit bevestig dat hoendervleis die stapelvleissoort in Suid-Afrikaners se voedselmandjie is en teen die goedkoopste prys op die winkelrak is.
MARGES ONDER DRUK
Braaihoenderprodusente se winsmarges is onder druk weens die swak ekonomie, stygende voerkoste en swak koopkrag van verbruikers, maar ook die goedkoop ingevoerde hoendervleis. Die grootste geïntegreerde hoenderprodusent in Suid-Afrika, Astral, se bedryfswins het in sy vorige boekjaar met bykans 50% gedaal.
Die dilemma is dat hoenderprodusente nie hul kostestygings ten volle kan deurgee in hoër verkooppryse nie. Hul produktiwiteit bly ook groei, terwyl die dae tot slag en die voeromsettingsverhouding bly daal. Dit wil voorkom of die genetiese
groeipotensiaal van ’n hoender nie ’n perk het nie.
Dis waarskynlik een van die groot bedreigings vir bees- en skaapboere: Hulle ding mee met ’n bedryf waarvan die produktiwiteit vinnig groei. Dit maak die braaihoenderbedryf kostemededingend. Dieselfde geld varkvleisproduksie.
GRAFIEK 3 toon die verloop van die produsenteprys vir braaihoenders en die voerprys (mielies en sojabone). Oor die tydperk het die voerprys met 69% gestyg en die prys van bevrore heel hoenders met 33%.
Dit is die huidige dilemma
van intensiewe veebedrywe: Die voerprys het weens buitelandse markfaktore baie vinniger gestyg as die binnelandse verkoopprys.
Marges is onder druk, wat kleiner en minder doeltreffende produsente uit die intensiewe veebedrywe druk. Dit lei noodwendig tot verdere konsentrasie. Die knyptang kan nie veel langer voortduur voordat ’n markregstelling in die prys van hoendervleis sal moet kom nie.
Produsente kan nie voortgaan om teen swak of geen marges mededingend in besigheid te bly nie.