Die krag van één stem

Daar is altyd enkelinge wat opstaan, hulle ferm uitspreek teen onreg en korrupsie. Soms neem dit jare, maar die saadjie ontkiem dalk tog. Weet net die prys kan hoog wees

Dithet aan ’n begrafnis in die ou dae herinner. Vroueregteaktiviste en glanspersoonlikhede – die oorgrote meerderheid in swart – het vroeër vanjaar onder die vaandel “Time’s Up” die Golden Globes se rooi tapyt betree. Om die kollig nogmaals op seksuele teistering in die werkplek te werp.

’n Klomp gepamperlangde vroue in peperduur ontwerpersklere laat jou dalk koud. Maar hulle het die platform en mense lúister. (Lees ook “Mode as sosiale kommentaar” op bl. 38.) Dit is ook net die punt van die ysberg. Die Globes was die eerste groot toekenningsgeleentheid ná aantygings van seksuele teistering verlede jaar teen Hollywoodgrootbaas Harvey Weinstein. Sedertdien het die omvang van seksuele wangedrag in al wat ’n bedryf is, soos ’n sweer oopgebars. #Metoo het op sosiale media ontplof, standpunte is gestel, daar was ontkennings, trane, afdankings en bedankings.

Nooit weer nie sal ’n man wat hom onwaardig in die werkplek gedra, kan sê: “Ek het nie geweet nie.”

< Toe die frase #Metoo meer as ’n dekade gelede deur die sosiale aktivis Tarana Burke geskep is, het dit soos ’n klippertjie in ’n donker poel weggesink. Verlede jaar is dit weer opgediep deur die aktrise Alyssa Milano, wat gevra het mense moet dit gebruik om die greep van die tentakels van seksuele teistering aan te dui. En tóé loop die ding. Die tyd was ryp.

Die mag van één stem . . . moet dit nooit onderskat nie. Dit plant dalk net ’n saadjie wat later op vrugbare aarde ontkiem. Carrie Gracie, die BBC se top-joernalis in China wat onlangs bedank het omdat haar salaris skreiend minder as manlike kollegas s’n was.

Malala Yousafzai, die Pakistanse aktivis vir onderrig vir meisies en jongste wenner van die Nobelprys vir vrede.

Fezeka Kuzwayo (beter bekend as Khwezi) het die moed gehad om ’n saak te maak teen oudpres. Jacob Zuma, destyds die land se adjunkpresident en die ANC se kroonprins. Hy was soos ’n oom vir haar, dalk selfs ’n surrogaat-pa. (Lees ook “Khwezi se protes” op bl. 40.)

Dr. Makhosi Khoza, voormalige Anc-parlementslid, was uitgesproke oor probleme binne haar party. Sy het onder meer na Zuma verwys as “erg moreel gestremd” toe hy nog president was.

Jennifer Lawrence, een van Hollywood se hoogs betaalde sterre, sê in Vogue: “Jy kan miljoene dollars en ’n droomloopbaan hê, maar as jy nie bereid is om op te staan vir waarin jy glo nie, of as jy verkeerde dinge sien en nie daaroor praat nie, dan het jy niks nie.”

Maklik? Dalk vir gatskop-katniss Everdeen, Jennifer se karakter in The Hunger Games- flieks. Want jy kan nooit die gevolge voorsien nie. Die waarheid seëvier ook nie altyd nie.

“Die grootste risiko as jy opstaan teen onreg, is wie om te vertrou,” sê dr. Karen van Niekerk, sielkundige van Pretoria. “Dikwels is sulke mense oortuig daar is ander wat hul saak sal steun. En die nodige stappe sal neem om die skuldiges aan die pen te laat ry. Vertrou jy egter die verkeerde mense, is jy dalk nie voorbereid op die weerwraak wat volg nie.”

Maak seker jou motiewe is suiwer

Dr. Karen van Niekerk

Dis geskiedenis dat die hof Zuma vrygespreek het en Fezeka, verguis deur sy baie ondersteuners, skuilplek buite Suid-afrika moes soek. Sy is ná haar terugkeer op 41 oorlede, die oorsaak onbekend. Sy was Miv-positief. Makhosi Khoza weer het bedank nadat sy aangekla is van swak dissipline en dat sy die ANC in ’n slegte lig stel. Sy het intussen ’n nuwe party, die African Democratic Change, gestig.

Joernalis Suna Venter, een van die SAUK-8 wat afgedank is ná hul protes teen die bestuur se polities geïnspireerde besluite, is dood aan sogenaamde gebrokehartsindroom. Sy was byna té betrokke by mense, het Imtiaz Sooliman van Gift of the Givers in ons Maart 2018-uitgawe aan kollega Marguerite van Wyk gesê. “Haar enigste strewe was om die waarheid te soek.”

Dit kan dus in trane eindig, ja. Doen jy dit omdat jy ’n held wil wees of bewonder wil word, dink weer, sê dr. Van Niekerk. “Maak seker jou motiewe is suiwer. Vra kritiese ‘ wat as’-vrae, byvoorbeeld ‘ wat as niemand my glo nie?’, ‘ wat as dinge toegesmeer word?’. Só stap jy oop oë die ding in.”

Navorsing gee nie duidelikheid of mans of vroue meer opstaan vir hul (en ander se) regte nie. Dit lyk wel soms of dit meer negatiewe gevolge vir vroue het. Sy word maklik uitgekryt as ’n teef/heks, dat sy ’n chip op die skouer het. Hy is bloot reguit, weet duidelik wat hy wil hê.

Dr. Van Niekerk reken enigeen wat gekonfronteer word en nie feite ter verweer het nie, sal mik vir jou sagte plekkie. Die “mens” speel en nie die “bal” nie. Jy’s ’n feminis, dis jou hormone . . . Jy moet dit kan voorsien, vooraf besluit wat jy nodig het om staande te bly. Hetsy ander se ondersteuning of feite as skietgoed, regsprosesse, ens.

Magda Wierzycka, miljardêr-entrepreneur en uitvoerende hoof van die beleggingsfonds Sygnia, is uitgesproke oor als wat sy as verkeerd beskou. Sy werk boonop in ’n bedryf wat wyd beskou word as manlik oorheersend. “Sterk vroue het meer uitdagings as mans. Dis die norm dat jy name genoem word. Ek het geleer om dit te ignoreer. Ek sou graag wou dink dat wanneer ek my daaglikse telkaart van goeie en slegte dade en besluite balanseer, die somtotaal positief is. Vroue is geneig om op ander se menings te fokus en is meer emosioneel. Dis goed, solank jy dit besef en kan bestuur.” (Meer oor haar op bl. 40.)

Is mense wat luidkeels protesteer bloot dapperder as die res van ons? Volgens dr. Van Niekerk is daar twee verskillende mens- of wêreldbeskouings wat as dryfveer kan dien: Jy glo aan geregtigheid, jou dryfveer is om ferm standpunt in te neem sodat dit kan seëvier. Jy leef derhalwe volgens sterk etiese oortuigings. Magda sê byvoorbeeld sy het “’n baie sterk morele kompas” en word “deur verontwaardiging gedryf ” wanneer sy onreg van enige aard sien.

’n Tweede beskouing wat jou kan aanpor daartoe (of weerhou daarvan), is lojaliteit. Jy sien die optrede wat jou dwars in die krop steek, as verraad en staan op daarteen. Of jy is lojaal teenoor die “saak” en/of mense wat aan die pen kan ry as gevolg van onreg. En jy bly stil. >