Die skok van aflegging
Jy was dalk al aan die ontvangkant, of jy ken iemand met wie dit gebeur het. Die een oomblik verdien jy ’n salaris, die volgende dag probeer jy ’n skeidingspakket beding. Mense voel ontredder, maar dit kán ook die begin van ’n nuwe hoofstuk wees
“Wanneer jy die nuus hoor, staan jou kop stil. Dan begin die hardeskyf in jou brein oortyd werk. Jy wonder hoe lank die topbestuur al van die besluit weet, en wat geword het van die planne wat hulle met jou bespreek het oor ’n nuwe sakebesluit rakende Afrikaanse tydskrifte in die maatskappy. En hoekom jy en jou span deur vlak vyf en vier van die grendeltydperk alles in jul vermoë moes doen om die tydskrif steeds te publiseer . . .”
Ná tien jaar aan die stuur van ’n bekende Suid-Afrikaanse tydskrif is die mat onder Eldaleen Hugo uitgeruk. Saam met verskeie ander redakteurs en bestuurders in dieselfde afdeling van die
Tot 305 miljoen heeltydse werkers wêreldwyd sal hul werk verloor
Volgens die internasionale arbeidsorganisasie (ilo.org)
mediamaatskappy is sy binne twintig minute in ’n konferensiesaal ingelig sy het haar werk verloor. “Tjoef!”
Die rimpeleffek van die bom wat gebars het, was soos die naskokke van ’n atoombomontploffing, vertel sy. Sy moes die nuus aan haar spanlede en vryskutte oordra, maar voor sy hulle kon laat weet, het die nuus reeds op sosiale media versprei.
Tot op daardie stadium het hulle hulle oor ’n mik gewerk om aanlyn tydskrifte die lig te laat sien en was onder die indruk dat dit ’n kwessie van tyd is voor hulle weer drukkers toe gaan, vertel sy.
Die huidige situasie ten opsigte van werkloosheid en afleggings is ongekend in die wêreldgeskiedenis, sê Pieter Human, ’n arbeidskonsultant en direkteur van Labourwise op Somerset-Wes. Hy verduidelik daar is vier redes vir afdanking: wangedrag, ongeskiktheid (jy presteer nie na wense nie), mediese ongeskiktheid en afleggings. Laasgenoemde is wanneer jou maatskappy jou om bedryfsredes laat gaan, soos wat nou die geval is. “Baie maatskappye kan weens die impak van die coronavirus-pandemie nie meer hul werknemers betaal nie en moet dus werkers aflê.”
Volgens die internasionale arbeidsorganisasie (ilo.org) sal tot 305 miljoen heeltydse werkers wêreldwyd hul werk verloor, terwyl party kenners meen 4 uit 5 mense se werk sal deur die virus geraak word.
In Suid-Afrika is afleggings al geruime tyd aan die orde van die dag. In 2016 was die meeste werkverliese in die mynwese, die inligting- en kommunikasiebedryf en die metaal- en ingenieursbedryf, volgens die vakbond Solidariteit. Tans is dit die toerisme-, landbou-, sake- en handelsektor wat veral deurloop, sê Pieter.
Dit is moeilik om presiese syfers te gee van die mense in Suid-Afrika wat tot op hede hul werk weens Covid-19 verloor het. Ons weet wel die mediamaatskappy Associated Media Publishing se deure het permanent gesluit terwyl Caxton die meeste van hul tydskriftitels laat vaar het. Media24 het ook onlangs werkers afgelê en van hul tydskrifte gesluit. Kort ná vlak 5 van die grendeltyd het
Edcon, Suid-Afrika se grootste klerehandelaar, aan duisende werkers afleggingsbriewe gegee. In sy aanvullende begrotingstoespraak het Tito Mboweni, minister van finansies, gesê die heel ergste wat kan gebeur, is dat sowat sewe miljoen SuidAfrikaners vanjaar hul werk kan verloor. (mg.co.za)
Maar wat meer is, meen Pieter, is dat die impak van die afleggings nog jare gaan voortduur. “Dit sal direk verband hou met die vermoë van regerings om die pandemie te bestuur. Dit lyk nie tans asof die situasie gaan verbeter nie.”
Hoewel werkers soos Eldaleen besef niks op aarde is permanent nie, was sy steeds kwaad oor hoe sy moes hoor dat sy haar werk verloor het. >
< Sy reken dit is naïef om te dink ’n tydskrif gaan vir ewig bestaan, veral gegewe die benarde ekonomiese klimaat voor Covid-19. Maar sy glo dit is belangrik hóé jy behandel word wanneer jy dié nuus kry: eerlikheid, integriteit, medemenslikheid en regverdigheid tel baie punte. En ja, hul pakkette is beding, hulle het die kantoor ontruim en gaan aan met hul lewe, voeg sy kort en bondig by.
Dr. Marianne Roux, direkteur van die internasionale menslikehulpbronkonsultante Roux Consulting in Melbourne, Australië, meen deernis is dié belangrikste eienskap waarmee die menslikehulpbron-afdeling afgedankte werkers moet behandel.
Maar belangrik om te onthou is dat bestuurders dikwels ook skuldgevoelens en angs ervaar wanneer hulle die nuus oordra. “En wat dit tans moeiliker maak, is dat dit telefonies of oor
Zoom gebeur. Wees eerlik, reguit en verduidelik dat dit gebeur weens die ekonomie, nie omdat werkers nie hul werk doen nie,” is haar raad.
As afgelegde hét jy egter regte.
Dr. Roux stel voor jy rig ’n versoek om uitplasing, waar die maatskappy jou verskuif of help oorplaas na ’n soortgelyke werkplek, en jy kan vir seker ’n goeie verwysingsbrief asook ’n afskrif van die maatskappy se afleggingsbeleid vra en bestudeer. Vra of alternatiewe, soos ’n verminderde salaris of minder werksdae, pleks van aflegging, onderhandelbaar is. As jy jou skeidingspakket beding, probeer onderhandel vir meer as die wetlik vereiste een week se salaris vir elke volledige jaar wat jy gewerk het. Bewaar jou werkkontrak, salarisstrokies en al die kommunikasie tussen jou en die maatskappy oor die aflegging. (Hoewel haar maatskappy in Australië is, is daar sekere “generiese aansprake” wat geld wanneer jy beding.)
Pieter reken ook jy móét baie vrae vra. Wat gaan met jou pensioen gebeur? Sou die maatskappy oorweeg om jou weer aan te stel wanneer sake rooskleuriger lyk ná die pandemie? Hoe kan jy jou vaardighede verbeter om ’n bate te wees vir die maatskappy indien hulle jou dalk weer ’n pos sou aanbied?
Volgens dr. Roux is die onderhandeling van die skeidingspakket dikwels oorweldigend. Moenie skroom om ’n arbeidskonsultant of arbeidsregprokureur te nader nie, meen sy. “Dit is die moeite werd.
As jy byvoorbeeld voel jy word onregverdig behandel, kan die kundige jou help om ’n elegante e-pos na die menslikehulpbron-afdeling te stuur. As hulle steeds moeilik is, kan die arbeidsregprokureur dit self aan hulle stuur.” Sy raai mense aan om die afleggingspakket eers baie goed te bestudeer (saam met die kundige) voordat hulle dit teken. “Lees dit deeglik deur, neem ’n paar dae tyd, vra vrae. Bly altyd kalm en hanteer dinge met grasie. Jy wil dalk weer daar werk.”
Pieter sê indien jy ongelukkig is oor die aflegging (of voel dít, of die skeidingspakket, is onbillik), staan dit jou ook vry om jou te wend tot byvoorbeeld die CCMA (Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie), wat arbeidsgeskille gratis hanteer. “Moet egter nie onnodig deure agter jou toemaak nie. Wees baie seker van jou saak as jy hulle nader. ’n Goeie verwysing van voormalige werkgewers is goud werd,” maan hy.
Dr. Roux beveel ook minstens drie sessies by ’n sielkundige aan ná aflegging. Nie almal het berading
Die virus is soos glitter wat jy in die lug opgooi . . . Jy voel asof jy geen beheer het oor waar die glitter gaan vassit nie dr. Emily Pienaar, sielkundige
nodig nie, maar dr. Emily Pienaar, ’n sielkundige van Stellenbosch, sê wanneer jy jou werk verloor het as gevolg van die pandemie is dit vir baie amper vergelykbaar met die dood van hul werksidentiteit.
“Die virus is soos glitter wat jy in die lug opgooi. Dit gaan nog jare lank klou aan dié wat afgedank is – dit is gevoelens wat oorweldigend en allesoorheersend is. Dit is vir baie ’n hartseer desperaatheid, ’n onsekerheid wat aan jou kleef. Jy voel asof jy geen beheer het oor waar die glitter gaan vassit nie. Dikwels raak afgedanktes depressief.
“Dit kring ook wyd uit en raak jou hele gesin. Jy kan nie meer uiteet of klere koop soos voorheen nie. Restaurante en klerewinkels maak toe. Dit beteken daardie mense word ook afgedank en hul gesinne ly honger. Dit voel naderhand asof jy al hoe dieper in ’n moeras ingetrek word. Jy spartel tevergeefs en weet nie hoe om uit te kom nie.”
Dr. Pienaar sê veral middeljariges en ouer mense kan sukkel om dit te hanteer. “Hulle reken hulle het hul hele lewe lank iets opgebou. Daar is nie meer tyd om van voor af te begin nie.”
Die millenniërs is weer desperaat omdat baie van hulle reken hulle sal nie daardie eerste motor- of woonstelverband kan dek nie. Pieter sê die beste is om jouself nie jammer te kry nie. “Miljoene mense gaan deur afdankings. Jy is nog jonk. Dink planne uit om so gou as moontlik op jou voete te kom. Gelukkig word jy groot in die digitale era en entrepreneurskap blom.” Die beste geldelike raad vir almal is om nou te spaar en nie skuld te maak nie, volgens Pieter.
Maar dr. Pienaar is bekommerd oor woede wat uit frustrasie kan spruit.
“So baie mense het nie meer lewensvreugde nie. Hulle sukkel om te lag en word ‘kwaai’. Hul verhoudings en gesinne ly daaronder. Suid-Afrikaners is mos bekend daarvoor dat ons nie mooi is met onsself nie. Al die ou skuldgevoelens wat dikwels voortvloei uit ons geloofsoortuigings. Die Afrikaanse kultuur plaas ’n geweldig hoë premie op werkstatus. Baie mense wat dít verloor, is nou skaamkwaad.”
Eldaleen se identiteit was nog nooit aan haar werk gekoppel nie. Haar spanlede by die tydskrif is lewenslange vriende en om tydskrifredakteur te wees was een van die vervullendste tye in haar lewe. Maar sy verpes ’n slagoffermentaliteit.
“Die joernaliste en ek was aanvanklik vaal geskrik van die slag soos die rots die grond vlak voor ons getref het. Maar die rots het ons nie verpletter nie. Gelukkig is niemand dood nie.
Ons maak planne. Planne is egter nooit maklik nie en al die planne ook nie ewe slim nie. Maar dit is nou hoe dit is.”
Pragmaties, en ’n planmaker, ís sy. Vier jaar gelede het sy meubels begin verf. Dit vervul haar eindeloos en is terapeuties, sê sy. “My webwerf waarop ek van die meubels wat ek verf aanlyn gaan verkoop, is amper klaar. Ek het ook al opdragwerk vir kliënte gedoen. My man, Johannes (Vorster), is baie ondersteunend en verstaan my goed.”
Die eerste paar maande ná die aflegging het sy aanvanklik klein doelwitte gehad. Gestort, wasgoed gewas, min gepraat, baie gerus. Johannes het kos gemaak. “Ek het elke episode van 48 Hours se moordsake bedags gekyk.” Die grustories – want al die moord en doodslag is baie erg – het haar beter oor haar situasie laat voel. Saans het sy lekker gelag vir die televisiekomedie Modern Family. Lag is haar magiese uitlaatklep.
Nou droom Eldaleen en haar man van ’n huis op ’n Griekse eiland, dalk Lesbos. “Die grense moet nou net oopmaak as die vieslike virus se kop afgebyt is, sodat ons kan vlieg. Deel van die avontuur is om met ons twee tasse daar aan te land en die strate in te vaar en met dié nuwe opwindende hoofstuk in ons lewe te begin,” vertel sy.
Dr. Pienaar sê wanneer jy soek vir die kleinste kersvlammetjie in ’n donker kamer, is jou kop deur. Iewers sal dinge weer beter gaan.
Van die suksesvolste mense is al in ’n stadium afgelê. Soos die einste Steve Jobs (ontslape), op sy dag grootbaas van Apple. In 2005, toe dit met hom gebeur het, het hy glo gesê dit was die beste ding nog. Hy was toe reeds bekend, maar juis dít was ’n meulsteen om die nek.
Om van voor af te begin het hom ’n soort ligte tred gegee om die lewe weer vars aan te pak.
Nou ja, dit is geen geheim dat Apple se slimfone van die gewildste “speelgoed” op aarde is nie …
NAVRAE
labourwise.co.za, ’n aanlyn adviesdiens vir werkgewers
Dr. Marianne Roux: menslikehulpbronkonsultant, marianneroux.com
Dr. Emily Pienaar: sielkundige,
021 886 7600