Kweek jou eie bone
Min moeite, baie vrygewig,ygg en goedg vir jouj én die ggrond: Bittermin groentesoorte kan by groenboontjies kers vashou as dit kom by somerkos. En die beste van alles? Jy kan hulle eet terwyl hulle nog jonk en kraakvars is.
As jy jou eie groenboontjies kweek, het jy die besonderse voorreg om hulle jonk te pluk terwyl hulle nog soet en sag is. Dit help veral as jy fiemiesrige kinders sover moet kry om meer vars groente te eet. Ook as jy iemand wat sê hulle haat groenboontjies, wil oortuig hulle moet nog net één keer probeer. Vir my bly dit die heel lekkerste om hulle sommer daar in die tuin te staan en eet!
Boontjies is regtig een van die maklikte groentesoorte om te kweek en hulle beloon jou die heeltyd. Dit is ’n peulgewas, wat beteken hulle het ’n voordelige verhouding met rhizobia, ’n bakterie wat stikstof berg. ’n Mens tref dié bakterieë aan in die knolletjies op plantwortels, waar dit atmosferiese stikstof aan die plant verskaf in ruil vir koolhidrate wat die plant (deur die proses van fotosintese) vervaardig. Dit beteken in ’n bedding waar jy boontjies wil plant, hoef jy nie te veel oor bemesting bekommerd te wees nie.
Dit is nie al voordele van rhizobia nie: Wanneer jy peulgewasse terugsnoei of die plante gaan dood, word oortollige stikstof vrygestel en vasgelê in die grond, waar dit die volgende aanplanting in die bedding sal help. Dit is wel noodsaaklik dat jy nie die grond omspit nadat jy ’n peulgewas geoes het nie – sny net die plant teen die grond af en los dit daar om deel te word van die deklaag. As jy wisselbou toepas, kan jy in die herfs ’n gewas wat baie stikstof nodig het, soos kool, plant nadat die boontjies geoes is.
Stoel- of rankboontjies?
Groenboontjies word in twee hoofgroepe verdeel: stoelboontjies en rankboontjies. Dit is belangrik om die verskil in groeiwyse te verstaan en daarvoor voorsiening te maak.
• Stoelboontjies (ook bekend as stamof dwergboontjies) hoef nie gestut te word nie. Dié plante dra in die algemeen vinniger, maar sal omtrent ’n derde minder produseer as rankboontjies wat in dieselfde ruimte groei.
• Rankboontjies verg ’n bietjie meer moeite en, soos die naam aandui, het hulle latwerk nodig waarteen hulle kan rank. Omdat hulle nie energie nodig het om hulleself sterkter te maak vir die gewig van die oes nie, het hulle meer energie beskikbaar om vir jou ’n oes te lewer. Die hoër opbrengs maak dit moeite werk, veral as jou plek in die tuin knap is. Rankboontjies is boonop makliker om te oes én sorg vir skaduwee oor sensitiewer plante soos blaarslaai wanneer dit aan die suidekant daarvan geplant word.
Boontjies het nie hegrankies wat om die latwerk krul en daaraan hang soos die geval is met wingerdplante en ertjies nie; dié plante draai hulleself om enige vertikale stut wat hulle kan bykom. Spaanse riete (nie die gewone pieperige soort nie!) is goeie stutte as dit gedroog is, maar pasop om dit gebruik as dit pas gesny is, want jy kan 99% seker wees hulle gaan wortel skiet en begin groei. Onbehandelde latte werk ook goed en behoort vir ’n paar seisoene te hou.
Rig die stutte in ry op óf in ’n sirkel sodat dit ’n tipi vorm. ’n Raamwerk met sisaltou wat tot op die grond loop, sorg vir ’n meer natuurlike traliewerk. >
Jy hoef nie die tou aan die plant vas te bind nie – hulle sal self daarby uitkom. Maar die heel maklikste is om boontjies onder ’n bestaande heining te plant.
• Variëteite Die algemeenste variëteite in Suid-afrika is ‘Lazy Housewife’ (rank) en ‘Contender’ (stoel). Maar ’n mens sien ook elke jaar al hoe meer soorte opduik by erfenis saadmaatskappye. Soek gou op die internet en jou asem sal weggeslaan word deur die verskillende kleure en eienskappe wat beskikbaar is. En die goeie nuus? Dit kan binne ’n week by jou voordeur afgelewer word.
‘Witsa’, ’n ranksoort wat baie jare gelede ontwikkel is, is ’n ou gunsteling en die saad word van die een geslag na die volgende aangegee. Sommige variëteite sal vir minstens ’n paar jaar in die winter doodgaan en dan weer in die lente uitloop. Veral ‘Scarlet Lady’ is baie gewild: Dié plant spog met ’n lieflike drag bloedrooi blomme en groot swarten-pers gespikkelde sade. Geel en pers variëteite is ook deesdae maklik om in die hande te kry.
Praktiese dinge
SAAI Groenboontjies is ’n somergewas wat jy van die begin van September tot begin Maart kan plant. Die saad ontkiem relatief vinnig, en die beste is maar om dit direk in die grond te plant waar hulle gaan groei omdat hulle nie daarvan hou om uitgeplant te word nie (onthou die deklaag).
Plant die saad 15 cm uitmekaar en 2 cm diep – maak ’n gaatjie deur die deklaag tot in die grond. Bedek die saad met grond, maar moenie weer van die deklaagmateriaal bo-oor krap nie. Ná omtrent 10 dae behoort al die plantjies bo die grond uit te loer. As van die saad nie ontkiem het nie of as die jong plantjies onder snywurms deurloop, druk nuwe saad in die gapings.
Die enigste “boontjies” wat die winter bo die somer verkies, is boerboontjies ( Vicia faba). Hulle word in die herfs geplant en dra in die lente. Boerboontjies kan omtrent enige slae verduur wat die winter uitdeel. Plant hulle onder jou vrugtebome sodat dié kan baat vind by die stikstof wat beskikbaar gestel word wanneer die bone in die lente doodgaan.
As jy boerbone vroeg genoeg oes, kan jy dit soos groenboontjies gebruik.
WATER Groenboontjies het heelwat minder water nodig as die meeste ander groentesoorte en is ook vatbaar vir swamsiektes. Net soos met pampoene, tamaties en die meeste Mediterreense gewasse is dit dus beter om boontjies grondlangs nat te lei – moenie dat die blare nat word nie. Lei ook vroeg soggens nat, dan word die blare vinniger droog indien dit wel klammigheid kry. (As jy saans natlei, bly die vog langer deur die nag naby die blare – iets wat swamsiektes se mond laat water.)
OES Boontjies begin gewoonlik dra 45-90 dae nadat hulle in die grond gedruk is.
SAAD Dit is die heel maklikste ding om boontjiesaad te oes. Los doodeenvoudig die peule aan die plant tot die peule (of die hele plant) droog is. Gooi die droë peule in ’n papierkardoes en breek dit met jou hande – die saad sal onderin die sak gaan lê. Laat die saad vir ’n paar uur oop op ’n skinkbord in die son lê om ontslae te raak van kalanders wat dalk kan toeslaan as jy dit bêre. Gooi die saad in ’n glasfles, merk dit duidelik en hou dit teen ’n konstante temperatuur.
Kruisbestuiwing is skaars by boontjies, maar kan wel voorkom. As jy beplan om die saad van spesifieke variëteite te oes, is dit die beste om die verskillende soorte minstens 10m uitmekaar te plant. ’n Ander plan is om die verskillende variëteite twee weke uitmekaar te saai om seker te maak die plante blom nie gelyktydig nie.